سوالات باقی مانده از مختارنامه

قریب به 9 ماه از پخش سریال تلویزیونی مختارنامه می گذرد اما در این مدت سیدداوود میرباقری کارگردان، محمود فلاح تهیه کننده سریال مختارنامه، فریبرز عرب نیا بازیگر نقش مختار ثقفی و حسن اسلامی مهر مدیر مرکز سیما فیلم در هیچ یک از جمع های خبری و رسانه ای حاضر نشده اند تا رو در روی خبرنگاران و اصحاب رسانه نشسته و به سوال های مهم آنها پاسخ دهند.شاید آنقدر از سختی کار و روند طاقت فرسای تولید این سریال ارزشمند خسته اند که ترجیح می دهند از قصورات احتمالی و طبیعی پروژه سخنی نگویند.

برخلاف دست اندرکاران آثار فاخر تاریخی که معمولا پس از پایان سریال و آغاز پخش، شور و شوق فراوانی برای حضور در جمع خبرنگاران دارند ، این چهار فرهیخته گرامی شیوه دیگری را در پیش گرفته اند. آنها یا صرفا در جلساتی شرکت کرده اند که با هدف تشویق از آنها و اهدای هدیه و لوح تقدیر به آنها برگزار شده و یا در برنامه هایی شرکت کرده اند که در فضایی به شدت کنترل شده برگزار شده و ماحصل آن چیزی جز تعریف و تمجید از کار خود و پاسخ به سوال های کلی نبوده است.

از نمونه اول می توان به جلسات برگزار شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلسه دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران و دانشگاه امیر کبیر اشاره کرد و از برنامه های نوع دوم نیز می توان به حضور میرباقری در برنامه گفت و گوی ویژه خبری شبکه 2 پیش از پخش سریال، مصاحبه ایشان با هفته نامه مثلث، مصاحبه اخیر وی و دیگر دست اندرکاران با ماهنامه ای تخصصی و نیز حضور کارگردان مختارنامه در دو برنامه تلویزیونی «پارک ملت» آن هم در مدتی کمتر از یک ماه اشاره کرد. البته دست اندرکاران مختارنامه در انتخاب برنامه های تلویزیونی هم «جانب احتیاط» را رعایت کرده و صرفا در برنامه هایی حضور یافته اند که در آن به تعریف و تمجید از مختارنامه پرداخته شده است و شاید به همین دلیل تاکنون از حضور در برنامه چالشی «هنگام درنگ» سر باز زده اند! چرا که بسیاری از مطالب مطرح شده در برنامه «هنگام درنگ» نشان دهنده تناقض تاریخی سریال مختارنامه با تاریخ بوده و بر همین اساس شاید برای فرار از قرار گرفتن در معرض نقد و بررسی، میرباقری به عنوان نویسنده و کارگردان و حجه الاسلام رسول جعفریان به عنوان مشاور تاریخی قید حضور در این برنامه را زده اند.

درخصوص مسائلی هم که تهیه کننده سریال و مدیر مرکز سیما فیلم ـ به عنوان سازندگان اثر ـ می باید پاسخگو بوده باشند، هنوز پاسخی یافت نشده و همچنان ابهام ها برای اهل قلم فراوان است.البته این حق هر برنامه سازی است که به تقاضای رسانه ها برای مصاحبه کردن پاسخ مثبت یا منفی بدهد اما نباید از یاد ببریم که مختارنامه تجربه ای کم نظیر در تاریخ سینما و تلویزیون است و اگر قرار باشد سازندگان این اثر صرفا به دنبال تعریف و تمجید و هدیه باشند و فقط به حضور در برنامه هایی از این دست تمایل نشان دهند، فرصت نقد و تحلیل درست و اصولی این سریال از بین خواهد رفت و هیچ گاه فرایند «انتقال تجربه» به درستی صورت نخواهد گرفت و بر همین اساس احتمالا اشتباه های موجود در این اثر و تجربه های تلخ، در آثار دیگر نیز تکرار خواهد شد.

عوامل مختارنامه همواره برای رد درخواست خبرنگاران دست به دامن عبارت «وقت نداشتن» می شوند حال آنکه معلوم نیست کارگردان محترم سریال چگونه برای مصاحبه ای یک ساعته وقت ندارد اما فرصت حضور در برنامه ای تلویزیونی در ساعت 12 نیمه شب را دارد و هیچ دعوتی برای تقدیر از خود را نیز رد نمی کند!

البته این شیوه ای مرسوم در رسانه ملی است که در آن سریالی ساخته می شود، از سوی مراکز نظر سنجی رسانه ملی بالای 90 درصد مخاطب برای آن خلق و در نهایت از آن هم تعریف و تمجید می شود. اما بد نیست سازندگان این سریال از جمله تهیه کننده، کارگردان، مدیران سیما و... روزی به این سوال ها نیز پاسخ دهند تا اذهان عمومی نسبت به این اثر گران قیمت، پُر خرج و البته فاخر به دید روشنی برسد.

واما ضمن عرض خسته نباشید به این دوستان طرح سوالاتی که تا کنون بدون جواب مانده اند ضروری به نظر می رسد:

1- بودجه دقیق سریال: دقیقا چه میزان پول صرف تولید این سریال شده است؟ تهیه کننده سریال یوسف پیامبر بارها با سند و مدرک اعلام و اثبات کرده ساخت سریال یوسف پیامبر حدود 7 میلیارد تومان هزینه داشته است. دست اندرکاران مختارنامه چند بار به صورت جسته و گریخته رقم 20 میلیارد تومان را اعلام کرده اند. اگر چنین است، چطور دو سریال که در زمانی مشابه و در حجم و ابعادی نه چندان متفاوت ساخته شده اند، تا این میزان اختلاف قیمت دارند؟! آیا معقول است که سریال یوسف با هفت میلیارد تومان بودجه تولید شود و سریال مختارنامه با سه برابر این رقم؟! حال آیا واقعا بودجه مختارنامه همین 20 میلیارد است یا بیش از این هزینه ساخت آن شده است؟

2- نمایش چهره حضرت اباالفضل (ع): سال گذشته و در بحبوبه بحث نمایش چهره حضرت اباالفضل (ع) دست اندرکاران مختارنامه و نیز مسوولان سیما فیلم اعلام کردند نظر سازمان صدا و سیما بر عدم نمایش چهره حضرت اباالفضل (ع) است و آنها این تصمیم را می پذیرند اما مدتی بعد کارگردان سریال اعلام کرد در زمان به تصویر کشیدن این بخش ها، رییس سازمان صدا و سیما موافق حضور یک بازیگر در نقش حضرت بوده و با این استدلال خواستار ایجاد امکانی برای نمایش صحنه های حضرت اباالفضل (ع) شد. حال سوال این است که مگر رییس سازمان صدا و سیما جزو مراجع و شخصیت های دینی است که میرباقری با استناد به موافقت وی خواستار پخش این صحنه ها می شود؟ واقعان کدام یک از علما موافق به تصویر کشیدن چهره حضرت بوده اند و اگر چنین موافقتی را اعلام کرده اند آیا دستخطی از آنها موجود است؟! اگر هم موافقتی با این کار از سوی علما صورت نگرفته، با تشخیص چه کسی یک بازیگر برای ایفای این نقش انتخاب شده و تکلیف هزینه های صورت گرفته برای این بخش چه می شود؟

3- تایید سریال از سوی علما: میرباقری معتقد است متن سریال پیش از ساخت به روئیت علماء رسیده و آنها این متن را تایید کرده اند اما تاکنون نامی از علماء برده نشده است. ضمن آنکه علماء چگونه پیش از به تصویر کشیدن فیلم نامه ای که بخش اعظم آن در مرحله ساخت تکمیل و از 20 قسمت به 40 قسمت افزایش یافت را تایید کرده اند؟ آیا مختار فعلی حاصل نگاهی واقعی و تاریخی است یا شخصیتی زاییده تخیل کارگردان است که بدون توجه به منابع تاریخی، شخصیت مورد علاقه خود را خلق کرده است؟ آیا میرباقری مختار خود را ساخته یا مختار تاریخ را؟

4- دکور سازی روی زمین اجاره ای: چرا از ابتدای ساخت سریال زمینی که دکورها بر روی آن ساخته شده خریداری نشد؟ آیا در تمامی این سال ها مسولان تصوری از خرید زمین نداشته و حالا ناگهان به یاد خرید زمین افتاده اند؟ اگر قرار بر حفظ دکورها و خرید زمین بود چرا دکورها با مصالح ماندگار ساخته نشد؟

5- دوربین 35 میلی متری: علت فیلم برداری سریال مختارنامه با دوربین 35 چه بود؟ آیا همین مسئله یکی از عوامل طولانی شدن تولید سریال نبود؟ آیا نمی شد با فیلم برداری سریال به طریقه اچ دی، در زمان فیلم برداری صرفه جویی کرد و این اثر فاخر را با هزینه ای کمتر و در زمانی کوتاه تر روانه آنتن کرد؟

6- تغییرات تیم تولید: در تولید سریال مختارنامه سه مدیر تولید حضور داشته اند. «بهروز خوشرزم»،«محمود غلامی» و «مرحوم باقر آشتیانی». تاکنون دو مدیر تولید اولیه این سریال حاضر به گفت و گو با رسانه های گروهی نشده اند. تغییر مکرر گروه تولید این سریال یکی از پرسش های بی پاسخ مختارنامه است که البته به نظر میرسد دلیل عمده آن عدم اشاره به برخی اشکال های پیش آمده در مسیر تولید است. مثلا در زمان حضور یکی از مدیرتولیدهای سریال در خبرهایی که در حال حاضر در فضای مجازی قابل یافت است آمده بود که منطقه طالقان و شهر شوشتر برای فیلم برداری صحنه های جنگی آماده می شوند اما در نهایت این بخش ها در شهر زادگاه میرباقری ـ شاهرود ـ مقابل دوربین رفت. معلوم نیست برای آماده سازی این صحنه ها چه میزان هزینه شده و به چه دلیل با وجود صرف هزینه های فراوان، فیلم برداری صحنه های جنگی در جای دیگری صورت گرفت؟ ضمن آنکه گروه سازنده نیز طبق خبرها دو بار و با فاصله زمانی یک سال برای فیلم برداری به شاهرود رفتند که معلوم نیست این وقفه به چه دلیلی بوده است؟

7- حقوق های کلان بازیگران: آیا این موضوع که برخی از بازیگران مختارنامه برای مدت های طولانی قرار داد داشته، حقوق دریافت می کردند اما مقابل دوربین نمی رفتند واقعیت دارد؟ مبالغ 22 میلیون تومان و 15 میلیون تومان پرداختی به شکل ماهیانه از سوی سریال مختارنامه به برخی بازیگران تا چه اندازه در افزایش کلی دستمزد بازیگران سینما و تلویزیون موثر بوده و تا چه حد مختارنامه در این وضعیت سهم دارد؟ آیا سازندگان مختارنامه می پذیرند که با پرداخت چنین حقوق های سنگینی باعث به هم خوردن تعادل در نظام دستمزد سینما شده اند؟

8- سفر عرب نیا به آمریکا: آیا سفر فریبرز عرب نیا به آمریکا برای پیگیری ساخت فیلمش بوده یا برای مقاصد شخصی؟ آیا این که شنیده می شود عرب نیا برای گرفتن اقامت به آمریکا سفرکرده درست است؟

9- طراح صحنه سریال کجاست؟: از ابتدای پخش سریال مختارنامه جلیل فتوحی نیا طراح صحنه سریال در هیچ برنامه ای دیده نشده است و تلاش های خبرنگاران برای یافتن وی بی نتیجه مانده است. این هنرمند عزیز و گرانمایه در حال حاضر در کجا به سر می برد؟! ضمن آنکه به چه دلیل ایرج شهزادی صدابردار سریال که قرار بود صداگذاری اثر را به عهده داشته باشد، ناگهان از این سمت کنار گذاشته شد و تاکنون نیز در هیچ رسانه ای ـ حتی ماهنامه صنعت سینما ـ حاضر به گفت و گو درباره مختارنامه نشده است؟

10- در تمامی خبرهای رسمی پروژه مختارنامه اعلام گردیده که فیلم برداری این سریال فاخر اوایل تیرماه سال 1388 پایان یافته و پس از آن سریال مهرماه سال 1390 روانه آنتن شده حال آنکه برخی بازیگران در گفت و گوهای خود با رسانه ها اعلام کرده اند که در فاصله میان پایان فیلم برداری و آغاز پخش، در چندین مرحله فیلم برداری مجدد به شکلی بی سر و صدا صورت گرفته است. به راستی علت این مسئله چه بوده است و چرا سریالی که ساخت و تولید آن پایان یافته، برخی صحنه های جدید را با حضور مهدی فخیم زاده، ماه چهره خلیلی و... مقابل دوربین رفتند؟ آیا این مسئله با وقایع و رویدادهای سال های اخیر ارتباطی داشته است؟

11- خشونت سریال: در سریال مختارنامه کارگردان برای جلوگیری از ترویج خشونت، انتقام مختار از اشقیاء را آنگونه که در روایت های تاریخی ذکر شده به تصویر نکشید و عملا این صحنه ها بسیار عادی نمایش داده شد حال آنکه قتل عام یاران مختار و به خصوص ایرانی ها با خشونت فراوان به تصویر کشیده شده است! علت این تناقض چیست؟ آیا روحیات ما ایرانی ها پذیرای صحنه های قتل عام ایرانی ها است اما مهیای دیدن قصاص قاتلان دشت کربلا نیست؟

12- دوبله سریال: تا پیش از پخش سریال مختارنامه سازندگان منکر «دوبله شدن» این سریال بودند و عنوان می کردند مختارنامه فقط «اصلاح صدا» دارد حال آنکه چندین نقش همچون: مصعب، ابراهیم اشتر، نعمان بن بشیر و... در سریال مختارنامه دوبله شده اند. اگر سریال به شکل صدابرداری سر صحنه ساخته شده، دیگر چه حاجت به دوبله اثر بوده است؟ آیا معقول است که در زمان تولید با صرف هزینه ای سنگین اثری به شیوه صدابرداری سر صحنه ساخته شود و سپس در مرحله نمایش با صرف هزینه ای بیشتر دوبله شود؟

13- اختلاف میان دو آهنگساز: دلیل تغییر ناگهانی آهنگساز مختار و اضافه شدن فردی دیگر به گروه سازنده موسیقی متن چه بود؟ انتخاب چنین آهنگساز جوانی برای سریالی فاخر و اینگونه پُر حجم با نظر چه کسی یا افرادی صورت گرفت؟ حال چرا فرمول دو آهنگساز تا انتهای کار پیش نرفت و چرا میرباقری فقط به همراه امیر توسلی در برنامه پارک ملت حضور یافت و بهزاد عبدی در این برنامه حاضر نشد؟ آیا شایعه اختلاف میان بهزاد عبدی و میرباقری و نیز دو آهنگساز سریال صحت دارد؟

و اما یک سوال غیر رسمی و خبرنگاری از داوود میرباقری:

آیا میرباقری مختار است؟!: طبق اخبار و اطلاعات منتشر شده در سریال مختارنامه حامد میرباقری فرزند داوود میرباقری در نقش فرزند مختار و نیز وهب در این سریال حضور یافته است. حسن میرباقری نیز ابراهیم اشتر بوده و اکبر سلطانعلی پسرعمه میرباقری در نقش رستم و نیز خواننده عنوان بندی ابتدایی سریال ظاهر گشته است. رضا میرباقری برادر کارگردان نیز در بخش هایی نقش شمایل امام حسین (ع) را ایفاء نموده است. البته شاید دیگر اقوام کارگردان نیز در این پروژه نقش های کلیدی را به عهده داشته اند که ما از آن خبر نداریم اما آیا حضور فرزند کارگردان در نقش فرزند مختار دلالتی ضمنی بر این مساله است که میرباقری خود را به نوعی مختار زمان می داند و از این طریق ذهن مخاطبان را خواسته به این مسئله ارجاع دهد؟ آیا او در تقسیم این نقش ها پارتی بازی نکرده است؟

امید است در فرصتی مناسب پاسخ این سوال ها از سوی دست اندرکاران سریال مختارنامه داده شود تا این تجربه غنی و ارزشمند با همه نقاط ضعف و قوت خود در تاریخ تلویزیون ایران ثبت گردد.