ادوارد ژنر که بود؟

ادوارد ژنر(1823-1749 میلادی ) پزشک انگلیسی فردی که که واکسیناسیون را به عنوان یک اقدام پیشگیرانه در برابر بیماری دهشتناک آبله ابداع کرد و بین مردم تعمیم داد.
امروزه که بیماری آبله عملاً از روی زمین زدوده شده است علاقه‌ای نداریم بدانیم که ضایعات و تلفات این بیماری در قرون پیشین تا چه اندازه‌ای وحشتناک بوده است. آبله آنچنان مسری بود که حداقل ده تا بیست درصد از مبتلایان به آن جان باختند. ده تا پانزده درصد از کسانی که جان به در بردند داغ آبله چهره و صورتشان را برای همیشه از شکل انداخته بود. بیماری آبله تنها به اروپا محدود نمی شد بلکه در سراسر آمریکای شمالی، چین، هند و بسیاری دیگر از نواحی جهان به شدّت شیوع پیدا کرد و در همه جا بیشترین قربانیان این بیماری کودکان بودند.

برای یافتن وسیله مطمئنی به منظور جلوگیری از اشاعه آبله تلاش‌های فراوانی صورت گرفته بود. این نکنه مسلم بود که اگر فردی از بیماری آبله جان به در ببرد در برابر آن مصونیت پیدا کرده و برای بار دوم مبتلا نمی‌شود. در شرق دستیابی به این واقعیت باعث شد که مایه‌ی آبله را از فردی که به طور خفیف به آن مبتلا بودند می‌گرفتند و به اشخاص سالم تلفیح می‌کردند و با این امید که شخص تلفیح شونده نیز فقط به شکلی خفیف مبتلا شده و پس از بهبودی دیگر در برابر آن مصون بماند.

این کار در اوایل قرن هجدهم نیز در انگلستان توسط «لیدی ماری و ورتلی مونتاگ» معمول شده و سالها قبل از ژنر متداول گردیده بود. ژنر خود نیز در هشت سالگی به همین طریق مایه کوبی شد و به هر حال این اقدام هوشمندانه برای جلوگیری از بیماری، در بعضی مواقع عواقب دهشتناکی نیز داشت. تعدادی از کسانی که با این روش مورد تلفیح قرار می‌گرفتند نه تنها به شکل خفیف مبتلا نمی‌شدند بلکه حمله شدید بیماری داغ آبله را در چهره و سیمای آنان نقش می‌کرد. در واقع تقریباً دو درصد از موارد تلفیح به حمله مهلک آبله منجر می‌شد. به این ترتیب لزوم یافتن روش پیشگیری کاراتری ضرورت پیدا کرد.

ژنر در سال 1749 در شهر «برکلی» انگلستان متولد شد. در دوازده سالگی نزد یک جراح شاگردی کرد ولی بعداً به تحصیل آناتومی پرداخت و در بیمارستانی مشغول کار شد. در سال 1792 دکترای پزشکی خود را از دانشکاه «سنت آندرو» دریافت کرد. ژنر در اواسط دوران چهل سالگی پزشک و جراح شناخته‌شده‌ای در ناحیه «کلوچستر شایر» بود.

ژنر با این باور کشاورزان و کارگران لبنیات ناحیه خود آشنا بود که معتقد بودند چنانچه شخص به بیماری آبله گاوی مبتلا شود دیگر هرگز به بیماری آبله مبتلا نخواهد شد (بیماری آبله گاوی یک بیماری مربوط به احتشام است که می‌تواند به انسان نیز سرایت کند. این بیماری خود به خود برای انسان خطرناک نیست گرچه نشانه‌های آن به نوعی کاملاً مشابه با بروز خفیف آبله است.)‌ ژنر دریافت چنانچه این باور کشاورزان صحیح باشد. تلفیح افراد با ماده آبله گاوی می‌توانند روش مطمئنی برای مصونیت در برابر بیماری آبله باشد. او در باب این موضوع دقیقاً به تحقیق و بررسی پرداخت و تا سال 1796 دیگر به صحت این نظریه متقاعد شد و تصمیم گرفت آن را آزمایش کند.

در ماه مه 1796 ژنر مایه آبله گاوی را از جوش روی دست یک کارگر لبنیات که به آن بیماری مبتلا بود گرفت و به پسر بچه به بیماری آبله گاوی مبتلا شد ولی به زودی بهبود یافت. چند هفته بعد ژنر مایه آبله را به پسر بچه تلفیح کرد و همانطور که امیدوار بود هیچ گونه نشانه‌ای از آبله در کودک ظاهر نشد.

پس از انجام بررسی‌ها و تحقیقات بیشتر، ژنر نتایج کار خود را در کتابی تحت عنوان «تحقیقات در باب علل و اثرات واکسن آبله گاوین» بیان کرد و آن را شخصاً در سال 1798 منتشر نمود. انتشار آن کتاب باعث شد تا انجام واکسیناسیون به سرعت مورد قبول و پذیرش همگانی قرار گیرد و متعاقب آن ژنر پنج مقاله علمی نیز درباره واکسیناسیون نوشت. او در آن سال‌ها عمده اوقات خود را به انتشار اطلاعات مربوط به روش خود و تلاش برای قبولاندن آن اختصاص داد.

انجام واکسیناسیون سریعاً در تمام انگلستان گسترش یافت و به زودی برای افراد نیروی زمینی دریایی اجباری شد و بالأخره در سراسر جهان نیز مورد پذیرش و عمل قرار گرفت.

ژنر روش خود را به طور رایگان در اختیار مردم گذاشت و تلاش نکرد از این راه ثروت ‌اندوزی کند، امّا در سال 1802 پارلمان انگلستان به منظور قدردانی مبلغ ده هزار پوند به او پرداخت کرد و چند سال بعد نیز بیست هزار پوند دیگر به او داده شد. ژنر معروفیت جهانی یافت و افتخارات و ناشه‌های فراوانی به او اعطا گردید و ژنر متأهل بود و سه فرزند داشت. او پس از هفتاد و سه سال عمر اوایل سال 1823 در خانه خود در برکلی درگذشت.

همانطور که ملاحظه شد ژنر خود پایه گذار این نظریه نبود که ابتلا به آبله‌ی گاوی می‌ تواند باعث مصونیت در برابر بیماری آبله باشد. او این مطلب را از دیگران شنیده بود. حتی قبل از اینکه ژنر اقدام به انجام واکسیناسیون کند چند نفر داوطلبانه با مایه‌ی آبله گاوی واکسینه شده بودند. با تمام این احوال گرچه ژنر دانشمندی آنچنان برجسته نبود ولی تنها معدودی از افراد کاری این چنین سودمند برای بشریت انجام داده‌اند. تحقیقات، آزمایشات و نوشته‌ها و یک باور عوامانه را که هیچ‌گاه از سوی محافل پزشکی جدّی گرفته نمی‌شود به یک کار متداول علمی تبدیل کرد که جان میلیون ها انسان را نجات داده است. گرچه روش ژنر فقط برای پیشگیری از یک بیماری می‌توانست کاربرد داشته باشد ولی آن بیماری شایع و مهلک بود. ژنر به راستی سزاوار تمام تحسین‌ها و افتخاراتی می‌باشد که نسل زمان خودش و همه نسل‌های بعدی تقدیم او کردند.