بازگشت مقتدارنه ایران به بازار نفت

این چنین است که حوزه کاری و اطلاعاتی وی طیف وسیعی از مسائل نفتی کشور از اوپک گرفته تا میادین مشترک، پیش بینی قیمت نفت در بودجه، میزان تولید و صادرات نفت ایران و مذاکره با غول های نفتی را دربر می گیرد. با این حال سفیر اسبق ایران در برزیل به رسم تمام دیپلمات ها با احتیاط سخن می گوید و بسیاری جزئیات تعیین کننده را بی پاسخ می گذارد. با این حال وی در این گفت وگو گاه ترجیح می دهد صریح باشد و هشدارهایی را به برخی همسایگان ایران اعلام کند. آنجا که بحث به تصاحب بازارها و مشتریان نفتی ایران بخصوص از سوی عراق برمی گردد، لحن معظمی تند و هشداری می شود: وضع ایران همیشه این گونه نمی ماند، ما سال آینده با قدرت به بازارها برمی گردیم. این گفت وگو اطلاعات کاملی از آنچه این روزها در بخش نفت و گاز کشور می گذرد به دست می دهد.

این روزها بحث بودجه 93 و سهم درآمدهای نفتی در آن خیلی داغ است، شما بودجه نفتی سال آینده را چگونه توصیف می کنید؟

اتفاقا این روزها بیشتر سرگرم بحث بودجه هستیم و این بحث عمده وقت ما را می گیرد. امسال بعد از 8 سال بی نظمی و توجه نکردن به قانون، دولت یازدهم توانست سر وقت لایحه بودجه 93 را به مجلس ارائه کند. در درجه اول باید در نظر گرفت تعهدات سنگین و سختی از گذشته بر دوش این دولت قرار دارد که ناچار است خیلی از آنها را دنبال کند. از این رو دولت در بودجه سال 93 خیلی قدرت مانور ندارد. همچنین در نظر داشته باشید با سخت ترشدن تحریم ها و فشارهای اقتصادی که گروه 1+5 بر کشورمان وارد می کنند و تعهدات گذشته ای که دولت یازدهم به ارث برده و انتظارات فراوانی که مردم از این دولت دارند، دولت با یک معادله چندمجهولی روبه روست که حل آن خیلی مشکل است.

با وجود این دولت سعی کرده است در حد توان به بخش اندکی از نیازهای فراوان جامعه در قالب بودجه 93 رسیدگی کند. یادمان باشد که بودجه، برنامه یکساله دولت است و دولت حرف های خود را برای سال آینده در بودجه پیش بینی می کند. بنابراین بودجه یک سری احتمالاتی است که بر اساس آنها دولت پیش بینی درآمد و هزینه دارد. اگرچه ما امیدواریم که تلاش های ارزشمند دوستان ما در وزارت امور خارجه بزودی به ثمر برسد، اما در حوزه انرژی و نفت در بودجه 93 پیش بینی شده است که شرایط سیاسی همین شرایط فعلی باشد چون به نظر می رسد که پروسه گفت وگوهای هسته ای پروسه ای طولانی مدت است و بعید است بزودی به جواب برسد. ما بودجه نفتی را در حالت سختی بسته ایم. البته توان تولید نفت ما در سال 1393 نسبت به سال 1392 افزایش پیدا کرده و همین امروز توان تولید کشور خیلی بیشتر از سال قبل است.

پیش بینی دارید که توان تولید نفت کشورمان سال 93 چه میزانی باشد؟

پیش بینی ما این است که به امید خدا تا پایان امسال به میزان تولید 3.6 تا 3.7 میلیون بشکه تولید نفت در روز برسیم و امیدواریم در سال آینده توان و ظرفیت تولیدمان به چهار میلیون بشکه نفت در روز برسد.

بسیاری از کارشناسان پیش بینی کرده اند که امکان تحقق نفت صد دلاری که دولت در بودجه به آن تکیه کرده، کم است. به نظر شما آیا تضمینی درباره تحقق این درآمد وجود دارد؟

همان طور که گفتم بودجه به معنای برآورد و پیش بینی آینده است. پیش بینی ما این است که در سال آینده قیمت نفت تغییر چندانی نخواهد کرد. در نظر داشته باشید که قیمت نفت تابع عرضه و تقاضاست. از سوی دیگر نفت کالایی استراتژیک و سیاسی است. بنابراین تقاضای آن از شرایط سیاسی نیز تبعیت می کند. شرایط اقتصادی سال 2014 نشان می دهد که ما با بهبود وضع اقتصاد جهانی مواجه هستیم. در آسیا و چین و در اقتصاد اروپا شاهد اندکی رشد هستیم. عرضه و تقاضا تابعی از رشد اقتصادی است، بنابراین چون در سال 2014 رشد اقتصادی جهان بهتر از سال 2013 است، می توان به افزایش تقاضا نیز امیدوار بود. در سال 2013 برآورد رشد اقتصاد جهان 2.9 درصد بود و پیش بینی رشد اقتصادی جهان در سال 2014 حدود 3.1 تا 3.2 درصد است. معنای همین 0.2 درصد رشد این است که GDP (تولید ناخالص داخلی) جهان افزایش یافته و این به معنای ایجاد تقاضای نفت است. این تقاضا در آنجایی که مصرف کننده نهایی قرار دارد ایجاد و از این رو پیش بینی می شود که حدود 1.5 میلیون بشکه مصرف جهانی نفت افزایش پیدا کند. بنابراین ما به شرایط بدبین نیستیم. به طور مثال امسال (1392) بودجه نفتی با پیش بینی نفت 95 دلاری بسته شده بود، در حالی که عملکرد ما 104 دلار است. این نشان می دهد که در بودجه امسال یک تفاوت افزایشی 9 دلاری وجود دارد. بنابراین امسال دولت نفت در بودجه را بر اساس بشکه ای صد دلار تعیین کرده است و استدلال این امر این است که وقتی عملکرد دولت در هشت ماه، بشکه ای 104 دلار است، برای تحقق بشکه ای صد دلار جای نگرانی وجود ندارد. البته در بودجه نویسی اگر شما عدد کمتری را در نظر بگیرید، خودتان را بیشتر در معرض امنیت قرار داده اید، اما یادمان باشد که دولت هم باید کشور را اداره کند.

تا امروز که من با شما صحبت می کنم، تقریبا توانسته ایم در این 9 ماه برنامه صادرات کشور را پوشش دهیم و طبق برنامه صادرات خود را انجام داده ایم. منتها ما دو نوع صادرات انرژی داریم؛ یکی صادرات نفت خام و دیگری صادرت میعانات گازی است. امسال یک میلیون و 300 هزار بشکه و برای سال آینده یک میلیون و 400 هزار بشکه صادرات نفت خام در نظر گرفته ایم و امیدواریم که این پیش بینی هم محقق شود. همچنین تولید سال آینده میعانات گازی کشورمان 480 هزار بشکه در نظر گرفته شده است. در این 480 هزار بشکه، 300 هزار بشکه برای صادرات منظور شده و در دسترس است. همین امسال تولیدمان بیشتر از این هم خواهد شد بنابراین امیدواریم که پیش بینی هایمان محقق شود.

بعد از مذاکرات و توافق اولیه ژنو، ایران اعتماد به نفس خود را مجددا در بازارهای نفتی جهان و بویژه اوپک بازیافت. نشانه های این اعتماد به نفس و قدرت را در ماجرای دبیرکلی اوپک گازی، صبحت های وزیر نفت در اجلاس اوپک و... مشاهده کردیم. اکنون برنامه ایران برای روابط نفتی جدید با دنیا چیست؟

به عقیده من، اتفاقی که در جریان اوپک گازی افتاد و ایران دبیرکل شد، هم از نظر سیاسی وزنی قابل ملاحظه داشت و هم از نظر مدیریت و تدبیری که وزارت نفت اتخاذ کرد، مهم بود. نامزدی که ایران معرفی کرد نیز مهم بود. من در آنجا بودم، در جریان مصاحبه ها و مذاکرات کاندیدای ما در مقایسه با دیگران قوی به شمار می رفت. البته نمی خواهم بگویم کاندیداهای دیگران ضعیف بودند، اما نامزد ما توانمند بود. از سوی دیگر دیپلماسی خیلی خوبی اتخاذ شد که نتیجه آن این شد.

اجازه بدهید برای ورود به ابعاد دیگر ماجرا و سوال شما از اینجا به بعد به عنوان نظر شخصی خودم صحبت کنم. من قبلا هم گفته ام از دیدگاه شخصی من عربستان سعودی و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس نمی خواهند با ایران روابط سردی داشته باشند و این به نفع آنها نیست. به طور کلی به نفع عربستان سعودی نیست که روابط خوبی با ایران نداشته باشد. به نفع عربستان سعودی و همسایگان ما است که یک روابط خوب و براساس منافع دوطرفه با ایران داشته باشند. در واقع یک سیاست برد ـ برد در جریان باشد. البته در این میان پارازیت هایی به وجود می آید که بر روابط کشورها اثر می گذارد و روابط ایران با آن کشورها را دچار نوسان می کند. من معتقدم که در عربستان، سیاستمداران مدیر و مدبر فراوانی وجود دارد که از نظر منافع ملی خودشان به این می اندیشند که روابط خوبی با ایران داشته باشند. البته طبیعی است که در عربستان هم مثل همه کشورهای دنیا، یک سری افراد افراطی وجود دارند که علاقه مند نیستند تهران و ریاض روابط مطلوبی داشته باشند. بنابراین به عقیده من، حاکمیت دولت عربستان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج فارس، علاقه مند هستند که روابط خوبی با ایران داشته باشند.

نکته دیگری که می خواهم به بحث اضافه کنم، این است که ما در برآورد فضای محیطی بیرون از کشور باید به این نکته دقت داشته باشیم که همسایگان ما هم محدودیت های خاص خودشان را دارند و این طور نیست که آنها بتوانند هر کاری را انجام دهند. بالاخره شرایط سیاسی، داخلی، مناسبات با کشورها و... مانع از آزادی عمل بی قید و شرط آنها می شود. بنابراین دوستان ما در وزارت خارجه باید این امر را در محاسبات سیاسی خود حتما در نظر داشته باشند، همان گونه که رئیس جمهور در اولین مصاحبه خودشان بر بحث رابطه با عربستان تاکید کردند، بهبود روابط سیاسی تهران ـ ریاض به بهبود روابط ما در اوپک کمک می کند. قطع یقین بعد از روی کار آمدن دولت جدید فضای بین المللی اندکی نسبت به گذشته تغییر پیدا کرده است. البته نظر من این نیست که دولت گذشته حتما به دنبال منافع کشور در حوزه های مختلف نبوده است، منتها ادبیات، متفاوت است. در بستر روابط خارجی، ادبیات و بیان خواسته ها و تبیین آنها خیلی مهم است و هم دکتر روحانی و هم تیم سیاست خارجی ایشان خیلی خوب می توانند این موضوع را تبیین کنند. زبان گفت وگو با بیرون از کشور زبان سخت و تکنیکی است. شما نمی توانید با زبان محلی مسائل بین المللی را تشریح کنید؛ بنابراین باید حرف های در این حوزه به زبان بین الملل بیان شود. اکنون تصویر بین المللی از ایران اندکی بهبود یافته است. به نظر من توافق ژنو، توافق خیلی مهمی است و این که می بینید یک سری نوسانات در جریان گفت وگوها به وجود می آید، بسیار طبیعی است. مگر ما می توانیم فشار صهیونیست ها و لابی های سنگین تندورها را در آمریکا نادیده بگیریم؟ آنها نمی خواهند موضوع هسته ای ایران بسادگی حل شود و روابط تهران با غرب بهبود یابد. شما نگاه کنید در این مدت چند بار نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی به کشورهای مختلف سفر کرده است؟ این نشان می دهد که اولا تاثیرپذیری هیات حاکمه آمریکا از فشار تندروها و دوم لابی سنگین رژیم صهیونیستی بر جریان این مذاکرات و بهبود روابط با ایران موثر است. اکنون آمریکایی ها پذیرفته اند که به صلاح آنهاست که روابط خود را با ایران اصلاح کنند. در حقیقت به شکل عامیانه یک جوری ناز می کنند و شک و تردید دارند، در عین حال که علاقه مند به بهبود روابط هستند، اما از طرف دیگر پارازیت هایی را در جریان گفت وگوهای ارسال می کنند. در مسائل منطقه، غربی ها اعلام کردند که مسأله سوریه بدون حضور ایران حل نمی شود، همچنین در مسائل افغانستان و عراق باید نقش ایران را پررنگ ببینند. امروز ایران، کشوری است که دارای یک توانمندی بالا و مسئولیت است. این اشتباه است که نقش ایران را نادیده بگیرند. بنابراین به نظر می رسد در آینده این روابط تغییر می کند و آنها ناچار هستند که بخشی از این محدودیت ها و تحریم های ظالمانه، غیرمنطقی و غیرعقلایی را بردارند. این برداشت آمریکایی ها و اروپایی ها که با تحریم ایران می توانند بر دولت کشورمان فشار بیاورند، اشتباه است. این خلاف کنوانسیون ژنو و حقوق بشر است چرا که تحریم بر مردم فشار می آورد.

آثار این تحولات سیاسی در اقتصاد نفتی کشورمان به چه نحو است؟

آثار این فعل و انفعالات سیاسی در نقش آفرینی کشورمان در سازمان اوپک موثر است. برخورد محکم، مقتدرانه و همراه با تدبیر وزیر نفت، که واکنش های خوب و سنگینی داشت، در عملکرد ایران در سازمان اوپک موثر بود. ما در عین حال واکنش منفی به صحبت های وزیر نفت ندیدیم. ما در اوپک سهم کسی را نگرفته ایم که اگر بیاییم تولید خود را افزایش دهیم به ضرر دیگر اعضا عمل کرده باشیم. این دیگران هستند که سهم ما را در اوپک اشغال کرده اند. ما باید از دولت عراق گله کنیم چرا که آنها بازار ایران را گرفتند و مشتری های ایران را به سمت خود کشیدند. همچنین با کاهش قیمت ها، نفت خود را به شکل غیرمتعارف به فروش می رسانند. این اقدامات خلاف اصول اوپک است و ما تصمیم داریم که بزودی به بازار بازگردیم. قرار است صادرات خود را افزایش دهیم.

چگونه این اقدام را انجام می دهید؟

از من نپرسید که چطور می خواهیم این کار را انجام دهیم، چرا که من نباید بگویم و عقل هم می گوید در این باره صحبت نکنیم. من بودجه سال 1393 را در بخش نفت اگرچه سخت می دانم، اما معتقدم که تحقق یافتنی است و ما در سال 1392 و 1393 تلاش می کنیم تا برای افزایش تولید خود زیرسازی و ساختارسازی کنیم. درباره این که چه می کنیم باید بگویم در این چند ماهه مدیریت نفت بر بعضی از طرح ها تمرکز کرده است. ما طرح ها را اولویت بندی کرده ایم تا ببینیم کدام طرح مثمرثمرتر است و تمرکز را بر آنها قرار داده ایم. امروز که من با شما صحبت می کنم، وضع تولید گاز کشور بسیار سخت و شکننده است، بنابراین ما ناچار هستم یک سری محدودیت ها را برای شرکت ها، صنایع و کارخانه ها وضع کنیم. تمام تلاش دوستان ما در شرکت گاز بر این است که در سرمای فعلی زمستان، هم نیاز گاز خانگی و هم نیاز صنعت را تامین کنند.

بعد از توافق ژنو آیا در زمینه رفع تحریم ها در صنایع نفتی اتفاق جدیدی رخ داده است؟

در نظر داشته باشید، برای اجرایی شدن توافق روش های موثری مورد نیاز است که براساس آن مشخص شود که توافق نامه از یک تاریخ معین قابل اجراست. اکنون کارشناسان وزارت امور خارجه و گروه 1+5 در حال مذاکره در مورد این تاریخ هستند. بعد از مشخص شدن این تاریخ باید شرایط طبق توافق نامه انجام و تحریم ها کمتر شود.

یعنی اکنون طبق توافق هیچ یک از تحریم های نفتی ایران لغو نشده است؟

خیر لغو تحریمی نداشته ایم و بعید می دانم که بزودی این گونه تحریم ها لغو شود.

لغو تحریم های صادرات پتروشیمی، یکی از امتیازات غربی ها به ایران در توافق نامه ژنو بوده است. چرا در این باره اتفاقی نیفتاده است؟

ما در مجموع در صادرات پتروشیمی مشکل جدی نداشتیم و محصولات خود را صادر کرده ایم، اما اگر آنها راست بگویند و این محدودیت را بردارند، راحت تر می شویم؛ در غیر این صورت ما محصولات خود را تاکنون صادر کرده ایم و مشکلی جدی نیز نداشته ایم.

در بحث صادرات و فروش نفت، آیا فروش ما به همان مشتریان آسیایی مثل هند و چین ادامه دارد یا سعی می کنیم مشتریان قدیمی خود مانند اسپانیا، ایتالیا و فرانسه را مجددا به سمت خود جذب کنیم؟

مشتریان ما اکنون آن کشورهایی هستند که با ما قرارداد دارند. در عین حال در نظر داشته باشید اکنون اروپا نیازمند نفت ایران است؛ برداشت این است که اروپا نیازمند 500 تا 600 هزار بشکه نفت در روز است. چندی پیش سفیر یکی از کشورهای اروپایی نزد من آمد و اعلام کرد که ما علاقه مندیم که با ایران تبادلات نفتی داشته باشیم.

سفیر کدام کشور اروپایی؟

یکی از کشورهای اروپایی بود که گفت ما علاقه مند به خرید نفت از ایران هستیم و اکنون هم در تامین نفت کشور خودمان با مشکل مواجه هستیم، اما متاسفانه نمی توانیم اقدامی انجام دهیم و با توجه به تحریم ها، این امر برای ما مقدور نیست و راه روشنی پیش رو نداریم. بنابراین به نظر می رسد در این ارتباط لازم است اروپایی ها عاقلانه تر برخورد کنند و کاسه داغ تر از آش نشوند. یک سری از تحریم هایی که علیه ایران وضع شده است، تحریم های سازمان ملل، آمریکا و اروپاست. من فکر می کنم بعد از تعیین تاریخ اجرایی شدن توافقنامه میان ایران و گروه کشورهای 1+5، احتمالا شرایط اندکی راحت تر می شود.

البته باید به این نکته توجه کنید که اگر تصور می کنید که با این مذاکرات، تحریم ها برداشته می شود، باید در نظر خود تردید کنید. من چنین باوری ندارم.

وزیر نفت گفته بود که اگر لازم باشد ما به آمریکا نفت می فروشیم، آیا این امر صحت دارد؟ آیا برنامه ریزی در این باره وجود دارد؟

البته نمی دانم که آقای زنگنه این حرف را زده است یا خیر، اما ممکن است منظورشان این بوده باشد که محدودیتی برای فروش نفتمان به هیچ کجا نداریم. ما تولیدکننده نفت هستیم و به دنبال خریدار می گردیم. این عرف همه جای دنیاست. ما به غیر از یک کشور یعنی رژیم صهیونیستی به همه کشورها نفت می فروشیم و برای فروش نفتمان به هیچ کجا و هیچ کشوری محدودیت نداریم.

از جمله تحولاتی که در بخش نفت کشور مطرح شده است، اصلاح قرارداد های نفتی با کشورهایی است که خریدار نفت ما هستند. چه برنامه ریزی جدیدی در این باره صورت گرفته و چه جذابیتی در قراردادها ایجاد شده است که سرمایه گذاران نفتی را به خود جلب کند؟

آن قراردادها مربوط به بازار نفت نیست بلکه به سرمایه گذاری های نفتی برمی گردد. ما در گذشته بحث قرارداد های بیع متقابل را مطرح می کردیم که در آن زمان اتفاقا نتیجه مطلوبی هم داشت و بسیاری از طرح هایمان را به همین ترتیب اجرا کرده ایم. حالا به این جمع بندی رسیده ایم که باید قراردادهایمان جذابیت بیشتری برای سرمایه گذاران داشته باشد. جدیدا در عراق قراردادهایی را بسته اند که موفق بوده اند و روش های خاصی را ابداع کرده و در قرارداد گذاشته اند. وزیر نفت نیز کمیته ای را برای بررسی این قراردادها تعیین کرده تا به گونه ای آنها را تدوین و تنظیم کند که علاوه بر جذابیت برای سرمایه گذاران، برای طرف ایرانی هم دارای منفعت باشد.

بسیاری از سرمایه گذاران خارجی آمریکایی و اروپایی ازجمله شرکت نفتی آرامکو به قرارداد های مشارکت در تولید علاقه مند هستند که این امر در قانون اساسی ما ممنوع است. تجربه هم نشان داده است که ما از قراردادهای بیع متقابل هم به نتیجه مورد نظرمان نرسیدم. بنابراین در نسل قراردادهای جدید نفتی، ایران چه موضوعی را در نظر گرفته است که علاوه بر این که قرارداد ها جذاب باشد، منافاتی هم با قوانین و منافع ما نداشته باشد؟

من بعید می دانم که قراردادهای مشارکت در تولید (PSA) خلاف قانون اساسی باشد. اتفاقا قراردادهای بدی هم نیستند. قانون برنامه پنجم اجازه داده است که دولت در توسعه میادین مشترک نفتی از هر گونه قراردادی که تشخیص می دهد مناسب است، استفاده کند. اکنون نظر وزیر نفت قراردادهای مشارکت در تولید نیست و ایشان با این قراردادها موافق نیستند. همچنین قراردادهای بیع متقابل هم جذابیت گذشته را ندارد. ما در نفت چند نوع قرارداد مختلف داریم، اما اکنون آن چیزی که دوستان روی آن کار می کنند تلفیقی از قراردادهای مختلف است و حتی ممکن است خود آن نمونه ای جدید از قرارداد باشد. کسانی که روی قراردادها کار می کنند، افراد بسیار صاحب نظر و شاخصی هستند.

غول نفتی انی ایتالیا برای سرمایه گذاری در ایران اعلام آمادگی کرده بود. این بحث به کجا انجامید؟

ما نباید در این موارد سریع ذوق زده شویم. این تنها شرکت انی نیست بلکه خیلی از شرکت ها هستند که علاقه مند به بازگشت و سرمایه گذاری در ایران هستند. علت آن هم کاملا مشخص است. چگونه این شرکت های بزرگ نفتی به عراق می روند که وضع با ثبات سیاسی، اقتصادی و امنیتی ندارد و آنها در این کشور مشغول به کار هستند؟ آنها اکنون در کشورهایی چون لیبی مشغول به کار هستند. شرایط کار در ایران نسبت به این کشورها خیلی بهتر و امن تر است. بنابراین از دیدگاه من همه شرکت های نفتی غربی علاقه مند و آماده برای سرمایه گذاری و کار در ایران هستند، اما بیشتر فشار سیاسی مانع از حضور آنها در ایران می شود، اما همین که نمایندگان این شرکت ها به ایران سفر و ضمن مذاکره برای سرمایه گذاری در ایران ابراز علاقه مندی می کنند، دلیلی بر این است که در ایران برای این شرکت ها جذابیت و فرصت بسیاری وجود دارد. من معتقدم که اگر سطح تحریم ها کاهش یابد حتما آنها پا پیش خواهند گذاشت.

در مورد ورود به پارس جنوبی نیز تحولاتی از سوی این شرکت ها رخ نداده است؟

تحولی صورت نگرفته و اصلا نباید انتظار داشته باشیم که تحول جدیدی صورت بگیرد. مگر چه اتفاق خاصی افتاده است؟ اتفاق خاصی نیفتاده است و هیچ قرارداد جدیدی با شرکت های خارجی در حوزه نفت تاکنون بسته نشده است، اما به نظرم این کار در آینده صورت می گیرد. اگر قراردادی بسته شود عمدتا در پارس جنوبی و برخی از میادین مشترک است. محور توسعه ما در پارس جنوبی قرار دارد و باید همه وقت و انرژی خود را برای توسعه پارس جنوبی بگذاریم.

ایران به واسطه تحریم ها یک سری از بازارهای نفت خود را از دست داده است. چطور کشورهایی مانند عراق و امارات بازارهای ایران را به تصرف خود درآوردند و شما چه برنامه ای برای بازپسگیری مجدد بازار ایران در دستور کار دارید و با چه شیوه ای با آنها برخورد می کنید؟

بهتر است در این باره صحبت نکنیم. ما نمی توانیم روش ها و سیاست های کاربردی خود را برای تصرف مجدد بازارهای نفتی، اعلام رسمی کنیم. این موارد برای ما فوق سری است. در نظر داشته باشید که وقتی تحریم کنندگان روی خریداران نفت ما فشار وارد کردند و گفتند که باید سهم خریدتان از ایران را کم کنید، این کشورها برای تامین نیاز خود از کشورهای دیگر نفت خریدند. یعنی یک بازار رقابتی جدید شکل گرفت و در این باره عراق، ونزوئلا و نیجریه تخفیف هایی را برای جذب مشتریان ایران ارائه کردند. البته بعضی از این کشورها نیز با روش های غیرمتعارف وارد میدان شدند و مشتریان ایران را به خود جذب کردند، اما ما از همسایگانمان انتظار داریم نه فقط بازار ما را اشغال نکنند، بلکه کارهای دیگر از جمله ارائه تخفیف را انجام ندهند. حتما ً شرایط نفتی ایران این گونه نمی ماند. ما سال آینده مشکل گاز را حل می کنیم و ان شاءالله تا پایان سال آینده در ردیف صادرکنندگان گاز قرار داریم. امروز مشکل داریم و باید گاز را وارد کنیم تا زمستان را پشت سر بگذاریم، اما سال آینده این طور نخواهد بود. ما سال 2015 یکی از صادرکنندگان عمده گاز جهان هستیم و دست روی دست نمی گذاریم. خیلی از فازهای پارس جنوبی را به نتیجه می رسانیم. آنوقت در بازار بلدیم چه کار کنیم. نفت ما آن طور نیست که روی دست ما بماند.

آیا در سفری که اخیرا نوری المالکی نخست وزیر عراق به ایران داشت مذاکراتی در این باره صورت گرفت؟

من در جریان نیستم.

ما می توانیم از روش های حقوقی، دیپلماتیک و بین المللی برای باز پسگیری بازارهای نفتی بهره بگیریم؟

ما از همه روش هایی که کمک کند بازار نفتی مان را به دست بیاوریم و سهم خود را در بازار بیشتر کنیم استفاده می کنیم. تمرکز دیپلماسی در حوزه انرژی هم بحث دیگری است.

ما میادین مشترک نفتی و گازی متعددی با کشورهای همسایه داریم و به نظر می رسد که این کشورها بیشتر از سهمشان از این میادین استفاده کردند. ایران برای جلوگیری از این اقدام چه کرده است؟

به نظر من خوب است دستگاه های نظارتی از کسانی که این روزها مطالبی دور از واقعیت عنوان می کنند، بپرسند در طول سال های اخیر چرا اجازه داده شد تا همسایگان ایران با این سرعت و حجم از میادین مشترک برداشت کنند. قانون میادین مشترک این است که هر کسی هر چه قدر می تواند برداشت کند. ما در این سال ها در کمال آرامش و فراغ بال اجازه دادیم از منابع نفتی ما استفاده کنند و اکنون میزان برداشت برخی از کشورها سه تا چهار برابر ایران است. این سرمایه ایرانی است که متعلق به نسل های آینده و جوانان کشور است. طبیعی است که برنامه ما در رابطه با میادین مشترک سرعت دادن بیشتر و استفاده بیشتر از ذخایر مشترک است.

واقعیت این است که قراردادهای توسعه بخش عمده این میادین مشترک در دولت گذشته امضا شده، ولی تعداد قابل توجهی از قراردادهای مربوط به فازهای پارس جنوبی بوده است. این قراردادها در مراحل پیشرفت متفاوت هستند. از 20 درصد گرفته تا 52 درصد پیشرفت داشته اند. در نظر داشته باشید که اتمام این پروژه ها از حالا به بعد سخت تر است یعنی هر چه پیشرفت یک پروژه بیشتر می شود، شرایط کار روی آن سخت تر خواهد بود. شما می بینید که یک پروژه 96 تا 97 درصد پیشرفت داشته است، اما راه نمی افتد. یک سال تا دو سال برای اتمام این درصد های اندک زمان لازم است که ما امیدواریم بتوانیم آنها را زودتر به نتیجه برسانیم.

آیا در دستور کار، برنامه ریزی و سرمایه گذاری خاصی برای برداشت بیشتر از میادین مشترک داریم؟

پیش بینی کرده ایم از منابع داخلی، خارجی و اوراق مشارکت در این باره استفاده کنیم و امیدواریم که در سال 1393 تا آنجا که می توانیم این پروژه ها را به اتمام برسانیم.

کدامیک از کشورها برای سرمایه گذاری در این پروژه ها اعلام آمادگی کرده اند؟

دنبال اسم کشورها نباشید. ما اسم هر کشوری را بیاوریم، فردا آن کشور را تحت فشار قرار می دهند که با ایران کار نکنند و برای آنها مشکل درست می کنند، اما بر یک نکته تاکید دارم، از هر روشی که بتوانیم استفاده و منابع را به کشور وارد و برای توسعه میادین مشترک نفتی استفاده می کنیم.

برای بهره برداری از میادین مشترک کشورمان در دریای خزر چه سرمایه گذاری هایی صورت گرفته است؟

در این مورد بهتر است سوال نکنید.

به نظر می رسد با توجه به سابقه دیپلماتیک تان اندکی محافظه کاری می کنید؟

دلیلی ندارد که برای دوستان دست اندرکار بیهوده مشکل سازی کنیم. ما باید با دیگر همکارانمان همدلی داشته باشیم.

بعد از توافق نامه ژنو، ایران برای یک سری از خریداران نفتی از جمله چین، هند، کره، ترکیه و.. که دراوج تحریم ها رابطه نابرابری با ایران داشتند خط و نشان هایی کشید و در حقیقت خواستار تغییر این معادلات به شکل برابر و نرمال شد. اکنون برای تحقق این امر چه اقداماتی را انجام داده ایم؟

ما نسبت به آنچه که بود رضایت مند نبودیم و به مشتری هایمان نیز این نبود رضایت را اعلام کردیم. در ادامه با آنها به مذاکره پرداختیم و این مذاکرات همچنان ادامه دارد. اکنون گشایش های اندکی هم در این باره به وجود آمده است. البته در این کار وزارت نفت تنها نیست. بخشی از این امر به وزارت امور خارجه و بخشی دیگر به بانک مرکزی برمی گردد که البته در این میان هماهنگی وجود دارد.

در مورد پرداخت بدهی های نفتی ایران، آیا این کشورها پولی پرداختند یا روش خود را برای پرداخت بدهی ها تغییر داده اند یا کار ویژه دیگری کرده اند؟

گشایش های اندکی در انتقال منابع و استفاده از آن منابع برای یک سری خریدهای داخلی فراهم شده است.

واضح تر نمی توانید در این باره توضیح دهید؟

خیر.

در اوپک یک تقابل تاریخی از زمان های گذشته بین ایران و عربستان وجود دارد و همسایگان عرب عضو اوپک مانع از دبیرکلی اوپک توسط ایران می شوند. چنین سیاستی را بارها و از جمله در اجلاس اخیر اوپک شاهد بودیم تا جایی که اوپک دربن بست دبیرکلی قرار دارد. نظر شما در این باره چیست؟

در اجلاس اخیر اوپک تقابلی بین ایران و عربستان برای انتخاب دبیرکلی وجود نداشت.

اما عراق و عربستان در این مورد با ایران کنار نیامدند؟

در این اجلاس تقابل بین این سه کشور نبود، بلکه عدم تفاهم بود که ناشی از آن بود که هر کشوری تلاش می کند نامزد خود را به دبیرکلی برساند. در اوپک گازی هم همین طور بود ما در آنجا توانستیم و نماینده ایران به عنوان دبیر کل انتخاب شد، اما در اجلاس اوپک اجماع صورت نگرفت.

با وجود این ظاهرا به نظر می رسد حالا حالاها قرار نیست این اجماع صورت بگیرد.

به هر حال طرفین توافق کردند که یک سال دیگر دبیر کل قدیم باقی بماند و این کار در این شرایط به نظرم تصمیم خوبی بوده است. انتخاب ایران به عنوان دبیر کل اوپک تا حد زیادی بستگی به شرایط سیاسی و نقش داشتن کشورمان در مسائل بین المللی دارد. هر چه نقش تعاملی کشورمان بیشتر باشد، می تواند نقش آفرینی بیشتری در اوپک هم داشته باشد.

برخی عقیده دارند بعد از مذاکرات ژنو ممکن است حمایت های تلویحی کشورهای غربی در انتخاب ایران به دبیر کلی اوپک گازی بی تاثیر نبوده باشد. آیا ممکن است آمریکا در به دست آوردن این جایگاه همکاری ها و فشارهای پشت پرده ای به نفع ایران داشته باشد؟

به نفع ایران، عراق و مخصوصا عربستان سعودی نیست که در اوپک واگرایی داشته باشیم. همگرایی به صلاح همه اعضای اوپک است. طبیعی است که در اوپک نقش عربستان و ایران نقش برتری است. این نقش ناشی از توان و ظرفیت تولید نفت و جایگاه ژئو پلتیک است. به نظرم جایگاه ژئوپلتیک ایران بسیار حساس تر و پررنگ تر از دیگران است. امیدواریم در این ظرفیت ها نیز ان شاءالله به مقصد برسیم. بیش از این دیگر چیزی نخواهید!

اما من اطلاعی از حمایت های آمریکا ندارم و این سوال سختی است، اما در سیاست همه چیز ممکن است. با این حال من چنین برداشتی در مورد دبیر کلی اوپک گازی ندارم. این بازیگران هستند که چگونه بازی کنند که بتوانند حداکثر منافع ملی خود را تامین کنند.

نفت، گاز و چالش مالی 93

نگاهی به ماهیت لایحه بودجه 93 نشان می دهد دولت به طور عام با کمبود شدید منابع مالی روبه روست، اما این موضوع به طور خاص درباره بودجه عمرانی بیشتر شدت می گیرد. چرا که رقم بودجه عمرانی فقط به ده هزار میلیارد تومان محدود شده است که کفاف تکمیل بسیاری از طرح های عمرانی را نمی دهد. لذا دولت مجبور به اولویت بندی طرح های عمرانی و تخصیص بودجه به پروژه هایی با درصد پیشرفت بالا شده که البته اعتراضات و استعفاهای زیادی را در استان هایی چون خوزستان به دنبال داشته است. با این حال، بخش نفت و گاز یکی از بخش های بسیار مهم در طرح های عمرانی است که نرسیدن بودجه به آن باعث کندی آنها شده و این کندی مستقیما و خیلی سریع، هم به آسایش مردم و هم به درآمدهای کشور که اکنون به اندازه کافی کاهش یافته، آسیب خواهد زد. بنابر اعلام وزارت نفت، کشور با کمبود شدید گاز روبه روست و اگر برخی فاز های پارس جنوبی از جمله فاز 12 در سال آینده به بهره برداری نرسد، این مشکل از حد گذشته و مستقیما مردم را تحت فشار قرار خواهد داد. در بخش نفت نیز قرار است مجموع تولید و صادرات نفت کشور از حدود دو میلیون و 800 هزار بشکه کنونی به حدود 3.8 تا 4 میلیون بشکه در روز برسد تا علاوه بر افزایش درآمد کشور، بتوان بازارهای صادراتی نفت ایران را از چنگ رقبای بی اخلاقی چون عراق و ونزوئلا درآورد و دوباره به کشور الصاق کرد. اجرای تمام این برنامه های مهم طوری بودجه می خواهد که زیاد نمی توان روی بودجه عادی عمرانی کشور حساب باز کرد. اینچنین است که لایحه بودجه 93 یک مکمل تامین مالی بین المللی (فاینانس) به رقم حدود 35 میلیارد دلار برای این منظور تدارک دیده است. با این حال، تحقق و دریافت این رقم منوط به بهبود بیشتر فضای سیاسی میان ایران و غرب است که هم اکنون مذاکرات آن در ژنو ادامه دارد. البته انتشار سری جدید اوراق 15 هزار میلیارد تومانی با نرخ سود جدید و شناور که بخشی از آن به نفت و گاز می رسد نیز در حل مشکلات این بخش موثر است، اما آنچه حرف اصلی را می زند، همان فاینانس هاست. در نتیجه باید این گونه نتیجه گرفت چشم مردان نفتی به دست مردان سیاسی دوخته شده که بتوان از رهگذر گشایش در مذاکرات کسری بودجه یکی از مهم ترین بخش های اقتصاد کشور را تامین کرد. اما خدای ناکرده اگر این موضوع به طول بینجامد، دولت باید از هم اکنون تدبیر جایگزینی به این منظور پیش بینی و در بودجه لحاظ کند؛ تدبیری که تاکنون اثری از آن مشاهده نشده است.

کتایون مافی / گروه اقتصاد