متوقف شدن جهان در یک لحظه خاص

عکاسی هنر ثبت لحظه از دریچه نگاه عکاس است، هنری که سال‌ها بر سر آن جنگ بود؛ چراکه بسیاری آن را هنر نمی‌دانستند و بر سر آن منازعات بسیار داشتند؛ اما شوق، انگیزه، نگاه خاص و ویژه با ورود تکنولوژی به دنیای آنالوگ‌ها باعث شد جریانات متنوعی وارد این عرصه شده و در نهایت، عکاسی نیز مانند نقاشی، خوشنویسی، مجسمه‌سازی و ... وارد گالری‌ها و جریانات هنری شود و صرفا از بُعد خبری و مستند به آن نگاه نشود. فاین آرت، عکاسی دیجیتال، فتوبوک، ویدئو آرت، چیدمان، هوش مصنوعی و بسیاری دیگر از اقلام تکنولوژی، امروز عکاسی را تبدیل به هنری ناب و ویژه کرده است که از ترکیب آن با هنرهای دیگر، آثار عجیب و گاهی بسیار زیبا خلق می‌شود و در حراجی‌ها و گالری‌ها با قیمت‌های بسیار گزاف به فروش می‌رسد. امروز این نگاه صرفا مختص به گالری‌داران و مجموعه‌داران هم نیست، بلکه عکس به خانه‌ها نیز وارد شده است و به عنوان هنری برای سرمایه‌گذاری به آن نگریسته می‌شود.

البته که راحت شدن عکاسی امروز نیز در این میان بی‌تاثیر نبوده است، هر چه جلوتر رفتیم و دنیای دیجیتالی بیشتر به این عرصه ورود کرد، دیگر آن نگاه نکته‌سنج و سخت‌گیرانه عکاسان هم کمرنگ‌تر شد؛ چراکه در دنیای آنالوگ، جای خطا وجود نداشت و حالا دنیای دیجیتال این امکان را فراهم کرده است تا شما هر تعداد که می‌خواهید عکس بگیرید و بعد سر فرصت و با فراغ‌ بال، از میان عکس‌های گرفته شده، بهترین آن را انتخاب کنید. بر همین مبنا نیز بسیاری دیگر از دنیای آکادمیک دور شدند و با علاقه‌ای که داشتند به همراهی دانشی که امروز در هر کوی و برزنی دیده می‌شود، به این عرصه ورود پیدا کردند. هر چند که تأمین رضایت از نگاه سخت‌گیرانه مخاطب نیز کار راحتی نیست.
بر همین اساس در سال 91، انجمن عکاسان ایران در راستای اهداف تعیین شده خود اقدام به برگزاری همایش ملی عکاسی با عنوان «10 روز با عکاسان ایران» کرد. همایشی که بیشتر به یک دورهمی برای عکاسان شباهت داشت؛ اما کم‌کم این 10 روز جانی دیگر گرفت تا جایی که در دوره چهارم به دنبال بازنمایی تعاریف امروزی، تبادل‌نظر برای رفع مسائلی چون آرشیوسازی، نشرعکس، آموزش پایه عکاسی، بررسی مفاهیم جدید در عکاسی، مباحث میان رشته‌های مورد نیاز هنرمندان عکاس و راهکارهای معرفی نگاه‌های شخصی و جدید عکاسان و بسیاری برنامه‌های دیگر مدنظر برگزارکنندگان قرار گرفت و با نگاهی ویژه‌تر، به آثار ارسالی توجه شد.
این نگاه تا دوره هشتم ادامه یافت و از دوره هشتم، تغییرات باز هم شکل تازه‌ای به خود گرفت و کیوریتورها پا به میان گذاشتند تا آثار را انتخاب کنند و بعد از میان آثار منتخب، داوری‌ها انجام گیرد؛ ولی برگزاری دوره هشتم تا دوره نهم چیزی حدود چهار سال طول کشید؛ چراکه شیوع ویروس کرونا از یک سو و مشکلات ناشی از آن از سوی دیگر موجب شد تا نهمین دوره 10 روز با عکاسان به تعویق افتاده و در نهایت در روزهای پایانی اردیبهشت‌ماه 1402 در خانه هنرمندان ایران برگزار شود. دوره‌ای که کتاب و آثارش یک سال پیش انتخاب و چاپ شدند؛ اما به دلیل عدم همراهی‌ها، یک سال دیگر برپایی آن به تعویق افتاد.

پلی میان فضای آکادمیک و بدنه
دوره‌ای که نسل جوان در آن در رأس امور قرار دارند و به نوعی می‌توان گفت پل میان فضای آکادمیک با بدنه عکاسی در آن رقم خورده است. دوره نهم فاقد فراخوان برای شرکت‌کنندگان بود و 204 عکاس از سوی 10 نامینیتور به عنوان نامزد حضور در این رویداد معرفی شدند. 107 عکاس مرد و 97 عکاس زن، یک یا چند مجموعه برای داوری آثارشان انتخاب شد و در نهایت 285 مجموعه به دور بعدی راه یافتند. در دور بعد نیز 40 مجموعه عکس از چهل هنرمند، آثارشان داوری شد و به روی دیوار گالری‌های خانه هنرمندان ایران رفت.
به گفته رامیار منوچهرزاده، دبیر این دوره با وجود تأسیس روزافزون بسترهای آکادمیک و رشد باورنکردنی و توسعه این رشته در دو دهه گذشته، مهم‌ترین کار انجمن عکاسان شاید ایجاد یک بستر مناسب برای معرفی نسل‌های جدید باشد. یک موقعیت و شرایط ویژه برای دوباره دور هم جمع شدن، هم‌فکری و تعامل برای انتقال اطلاعات نسل‌های مختلف.

عنصری به نام جوانی
نکته بسیار مهم دیگری که در این دوره وجود دارد، ایجاد یک کارگروه جوان، متشکل از تعدادی از جوانان و دانشجوهای فعال عکاسی بود که عمده سیاست‌گذاری‌ها و ایده‌پردازی برنامه‌ها را برعهده داشتند. این کارگروه با مدیریت زانیار بلوری، یک هسته مرکزی برای برگزاری این دوره بود که به نوعی در بقیه برنامه‌های انجمن در طول سال، مانند «دوشنبه‌های عکاسی» نیز نقشی فعال ایفا کرده است.
دنیا در حال پیشرفت است و نیروی جوانی از هر عنصری فعال‌تر؛ بنابراین به گفته افشین شاهرودی، رئیس هیأت مدیره‌ انجمن عکاسان ایران، ما نمی‌توانیم با نگاه قدیمی به رویداد‌های هنری نگاه کنیم و باید با معیار‌های پذیرفته‌ شده جهانی پیش برویم. امروزه فضای مجازی فرصتی ایجاد کرده که اطلاعات در کوتاه‌ترین زمان ممکن منتقل می‌شود. هوش‌ مصنوعی، مفهوم واقعیت را در عکاسی عوض می‌کند. پس ما چگونه می‌توانیم خودمان را در شرایطی نگه داریم که مربوط به 30 سال قبل است؟ باید با زمان جلو رفت و از انتقاد‌ها نترسید تا شرایطی برای پیشرفت نسل آینده فراهم شود.

عکاس آرمانی یک فیلسوف
اسماعیل عباسی، داور و نویسنده‌ کتاب «فرهنگ‌نامه‌ عکاسی» نیز با توجه به شیوه‌های نوین عکاسی معتقد است، از آنجایی که الگو‌های عکاسی ما وارداتی است، من وقتی درک کاملی از آن الگو به دست نیاورده باشم، غلط‌های املایی و انشایی فراوانی در کارم دیده خواهد شد. بعد از داوری آثار این دوره و دیدن عکس‌ها متوجه شدم عکاسی ما خلأ‌های اطلاعاتی از این نوع فراوان دارد که بخشی از آن مربوط به آموزش عکاسی در دانشگاه و مؤسسات آموزشی و بخش دیگر مربوط به بی‌حوصلگی عکاس و صرف نکردن زمان کافی برای یادگیری و به کار بستن آنها است. هر کسی ممکن است به صورت تصادفی یک عکس خوب بگیرد، حتی با چشم بسته؛ اما بنا بر ضرب‌المثل آشنای خودمان، با یک گل بهار نمی‌شود. عکاس آرمانی من یک فیلسوف و متفکر است، مثل مولوی، فردوسی، حافظ، خیام و.... تک عکس، ظرفیت بیان کافی ندارد و مجموعه عکس برای تبیین جهان‌بینی عکاس توانمندتر است. البته من با بسیاری از عکس‌هایی که به صورت مجموعه ارائه می‌شود نیز مشکل بنیادی دارم و از دید من، این مجموعه‌ها واقعا مجموعه نیستند، بلکه تعدادی عکس هستند که در ارتباط با یک موضوع واحد گرفته شده و کنار هم قرار گرفته‌اند؛ اما بیان و روایت واحدی ندارند. این مسأله به دلیل همان اطلاعات کم یا بی‌توجهی به مسائل کلیدی است. حتی نکات فنی در هر عکس نشانه است، کم ‌نوردهی یا بیش‌ نوردهی معنا دارد. گاه هر عکس در مجموعه‌ ما از نظر فنی، ساز تکی خود را می‌نوازد، بی‌ آن‌که منطق معینی برایش باشد.

چالشی جدید به نام کیوریتوری
کیوریتوری یک چالش جدید است که عکاسی را خیلی جدی‌تر به کسانی که عکاسی می‌کنند، نشان می‌دهد و میدان جدی‌تری به وجود می‌آورد. در نمایشگاهی که کیوریتوری می‌شود، شخص کیوریتور باید نظری داشته باشد و در ادامه از آن نتیجه‌گیری کند. کیوریتور یک طرف ماجرا است که یک نوع نگاه را پیش می‌برد، جهت‌گیری خودش را وارد کار می‌کند و در نهایت فضایی برای نقد و گفت‌وگو ایجاد می‌کند، اتفاقی که به نظر می‌رسد در این دو دوره هنوز این رویکرد به طور کامل عملی نشده است و همچنان جا برای پخته‌تر شدن آن وجود دارد. ضمن این‌که این نوع نگاه باید توسط عکاسان جدی گرفته شود، زیرا در نهایت نتیجه بهتری برایشان به همراه خواهد داشت.
به گفته منوچهرزاده، ما محتاج بازتعریف قواعد بازی و رسالت عکاسانه‌ای خواهیم بود که بستر هنر، تعهد و مسئولیت هنرمندانه از ما انتظار دارد. ما محتاج گفت‌وگو هستیم و چه بستری مهم‌تر از ۱۰ روز با عکاسان‌ برای امکان این گفت‌وگو و هم‌اندیشی در دل اتفاقات اجتماعی؟ این بهترین زمان در بهترین موقعیت برای رسیدن به یک سنجش اجتماعی در دل هنر است.