خلاقیت و ویژگیهای افراد خلاق

گروه دین و اندیشه - حجه الاسلام والمسلمين عليرضا توحيدلو در یادداشتی نوشت:خلاّقیت (creativity) به کارگیری توانایی های ذهنی برای به وجود آوردن اندیشه ، مفهوم یا روابط و مُناسبات جدید ، خلاّقیت نامیده می شود. خلاّقیت ، مخصوص انسانی خاص نیست. همه قادرند در سطحی از علم و تحت هر شرایط اجتماعی و اقتصادی ، از توان خلاّقیت ذهن خویش بهره ببرند.

به گزارش بولتن نیوز، خلاّقیت ، گوهر درخشان و گران بهایی است که با انسان ، زاده می شود و تا لحظه مرگ ، همیشه همراه انسان است.

نوآوری (innovation)

به کارگیری مفهوم ، اندیشه یا مُناسبات جدیدِ ناشی از خلاّقیت ، نوآوری محسوب می شود . در حقیقت ، نوآوری ، فرآیندی است که مفهوم جدید یا اندیشه تازه تولید شده به وسیله خلاّقیت را به عمل تبدیل می کند.

ویژگی های افراد خلاّق
افراد خلاّق ، دارای ویژگی هایی هستد که می توان آنها را با درجات متفاوت ، در تمام افراد جامعه پیاده کرد. خلاّقیت ، در اثر رِخوت و کم کاری ، راکد و کسل می گردد؛ ولی هیچ گاه از بین نمی رود.
بنابراین ، باید سعی شود این ویژگی ها پرورش داده شوند تا خلاّقیت ، دچار رکود نگردد.

۱- سلامت فکر و روان

افراد خلاّق ، افرادی هستند که از سلامت و اعتدال روانی برخوردارند. این افراد ، قادرند اندیشه ها و حرف های تازه را پشت سر هم مطرح کنند، بدون این که دچار ر‌ُکود گردند.

بهره مندی از ذهنی سالم ، باز و گشوده، این امکان را برای قوّه خلاّقه فراهم می کند تا از آن چه می خواهد، تصویر روشنی بیافریند. همچنین باید دانست که عملی منشأ موفقیت و پیروزی است که در ورای آن ، اندیشه ای سالم نهفته باشد.

همان گونه که ورزش ، عضلات را قوی تر و سالم تر می کند ، تفکر ، مطالعه کتاب های خوب و مفید و نگارش تجارب و افکار و منش ها نیز باعث تقویت و سالم شدن روان و ذهن گردیده ، نهایتا موجب باروری و شکوفایی خلاّقیت می گردند.

۲- انعطاف پذیری

انعطاف پذیری ، یعنی توانایی کنار گذاشتن چارچوب های ذهنی گذشته و دیدن اندیشه های جدید و بررسی افکار نو و پذیرش مناسب ترین و کارآمدترین باورها . با دو سؤال از خود می توانیم به میزان انعطاف پذیری مان در زندگی خصوصی و اجتماعی پی ببریم:

الف ـ چه مقدار به اشتباهات و قصور خود در مقابل دیگران اعتراف می کنیم؟

ب ـ چه مقدار در مقابل آنچه نمی دانیم ، اعتراف می کنیم و کلمه «نمی دانم» را بر زبان جاری
می کنیم ؟

تکرار در اعترافِ به موقع به اشتباهات و اقرار صادقانه به آنچه نمی دانیم ، باعث می شود که این خصوصیت خوب ، به یک رفتار طبیعی و عادت مقبول تبدیل گردد و به ما این توانایی را بدهد که چارچوب های باطل ذهنی را فرو بریزیم.

هر اندازه ، خلاّقیت و نوآوری بیشتر باشد ، به همان اندازه ، انعطاف پذیری بیشتر می شود و وقت کمتری به حراست و دفاع از افکار غلط گذشته ، صرف خواهد شد.

۳- ابتکار

ابتکار ، یعنی این که بتوان به پشتوانه اندیشه سالم و ذهنی پویا و منعطف ، در هر زمان ، پیشنهاد تازه ای را یافت و ارائه داد. ارائه پیشنهاد جدید ، خود ، نوعی از خلاّقیت و نوآوری است. انسان های خلاّق ، چشمه های جوشانی از پیشنهادهای سازنده و مفید هستند.

۴- ترجیح دادن پیچیدگی بر سادگی

افرادی که خلاّقیت ندارند و تمایلی به بروز چنین امری را از خود نشان نمی دهند ، هرگز سراغ سختی ها نمی روند و همواره در جستجوی راه های بی دغدغه و آسان هستند ، به طوری که معمولاً راه های پیموده شده (توسّط دیگران) را انتخاب می کنند و علاقه ای به خطر کردن و پذیرش وظایف سنگین ندارند. این افراد ، خواهان سایبان امنیتی ساخته شده به دست دیگران هستند ، در حالی که افراد خلاّق و مبتکر ، همواره در تلاش و تکاپو هستند تا خود ، پناهگاه امن دیگران و مایه امیدواری همنوعان و جامعه خود باشند و به هر کورسویی رضایت نمی دهند و پیوسته در جستجوی منشأ نورند.

بنابراین ، روشن است که چرا افراد خلاّق ، پیچیدگی ها را انتخاب می کنند و به دنبال یافتن راه حل هایی ساده برای آنها هستند؛ ولی افرادی که تمایل به خلاّقیت ندارند ، به جای پرداختن به ریشه ، خود را با برگ ها و شاخه ها سرگرم می سازند و با رفتن به سراغ مسائل ساده ، خود را قانع و راضی می کنند.

۵- استقلال رأی و داوری بیطرفانه

افراد خلاّق ، بر خلاف افرادی که تمایلی به خلاّقیت ندارند ، انسان هایی پیرو و دنباله رو نیستند و به دنبال تکیه گاهی در عالم بیرون نمی گردند تا به آن ، چنگ بزنند ؛ بلکه این افراد ، خودشان صاحب فکر ، دیدگاه ، سبک و روشی خاص هستند . آنها همواره مطیع بی چون و چرای مسئول بالاتر و افراد با نفوذ نیستند و از جمع هم پیروی نمی کنند ؛ بلکه بر اساس اعتقادات و الگوی ذهنی خود و بر اساس منطق حاکم بر امور ، از استقلال رأی و قضاوت برخوردارند.

۶- تمرکز نیروی ذهنی بر والاترین هدف

افراد خلاّق ، همیشه و در هر شرایطی ، ذهن و نیروهای خود را بر یک موضوع ویژه (بالاترین هدفی که دارند) متمرکز می کنند و به دنبال دستیابی به هدفی ارزشمند در زندگی هستند و با این قصد و این روش عمل ، در نهایت هم به رستگاری و موفقیت می رسند ، همانند متمرکز شدن نور توسط ذره بین در یک نقطه و یا تمرکز لیزر بر یک نقطه که حتی در فولاد هم نفوذ می کند.

امّا انسان هایی که از خلاقیت کمتر برخوردارند ، اهداف و مسئولیت های متعدّدی را بر می گزینند و در هیچ زمینه ای هم به طور کامل ، توفیق حاصل نمی کنند.

شاید تنها با اندکی تفکر ، مثال هایی از مدیران و مسئولان در محیط اطراف خود بیابیم که به خاطر قبول چندین مسئولیت هم زمان و عدم توانایی در تمرکز بر روی یک نقطه ، مدیر موفّقی نبوده اند و یا بالعکس. باید بدانیم که دستیابی به اهداف ، همواره در فضای ذهنی روشن و متمرکز و با ایستادگی و پشتکار میسّر می گردد.

چگونه خلاّقیت خفته را بیدار سازیم؟

روان شناسان ، برای برانگیختن خلاّقیت در ذهن ، روش های پنج گانه ای را پیشنهاد می کنند که پذیرش آنها و مداومت در عمل به آنها ، هر انسانی را حتی با نازل ترین درجه از خلاّقیت ، قادر خواهد ساخت که این جرقه مقدّس را در وجود خویش شعله ور کند.

۱- قبول وجود ذخیره بی کران خلاّقیت در درون انسان

باید پذیرفت و باور داشت که خلاّقیت ، به عنوان گوهری نفیس و گران بها ، در وجود همه ما از ابتدای خلقت ، تعبیه گردیده است؛ چرا که خداوند ، ما را نمایندگان خود در روی زمین قرار داده است. این فلسفه و این ایمان ، منشأ بیداری اندیشه و پیدایش خلاّقیت است.

۲- شکستن مرزبندی های کلیشه ای

برای جلا دادن و غبارروبی گنجینه بیکران هوش ، حکمت و خلاّقیت باید از دایره ای که ما را احاطه کرده است ، خارج شویم . باید تلاش کنیم تا در عین پایبندی به دین ، عقل و ارزش های اخلاقی ، مرزبندی های کلیشه ای و تجویز شده را بشکنیم. باید پا به دنیای بیرون نهاد و از بیرون به خزانه عظیمی که خداوند در وجود خلیفه خود نهاده است ، نگریست و از آن ، نهایت بهره را بُرد.

۳- انجام دادن کارهای جدید و مداومت در آنها

باید همواره در فکر خلق ایده های جدید و تولید اندیشه های نو بود. نباید با قانع شدن به آنچه هست ، در جا زد و موجبات رِکود و افسردگی را فراهم ساخت. باید همواره در انجام دادن کارهای نوظهور و جدید ، پیش قدم بوده و بر آنها مداومت داشت.

۴- تلاش در جهت ارتقای دانش و مهارت

بروز و ظهور خلاّقیت ، نیازمند آمادگی است و این آمادگی در سایه تمرین و افزایش دائمی آگاهی و مهارت میسّر می شود. هر چه دامنه علم ، آگاهی و مهارت ما گسترده تر باشد ، احتمال تحقّق خلاّقیت ، ابتکار و نوآوری به دست ما نیز افزایش پیدا می کند. بنابراین ، باید با مطالعه ، تحقیق و کار و تلاش هر روز ، زمینه موفقیتی را فراهم آورد تا بیشترین بهره از قوّه خلاّقه برده شود.

۵- آرامش فکر و مثبت اندیشی

مثبت اندیشی و آرامش ، زمینه ساز رشد و شکوفایی خلاّقیت در انسان هاست ، به طوری که آرامش و مثبت نگری ، زمینه فعالیت نیمکره چپ مغز را ـ که مسئول کارکرد منطقی ، آگاهانه و تجزیه و تحلیل است ـ فراهم تر می کند ، در حالی که استرس (فشار روانی) ، منفی اندیشی و منفی نگری ، ترس ، دو دلی و اضطراب ، نیمکره چپ را از کار می اندازد و زمینه فعالیت نیمکره راست مغز را ـ که مسئول احساسات و هیجانات است ـ مهیّا می کند.

موانع خلاّقیت و نوآوری

۱- عدم اعتماد به نفس و ترس از تمسخر دیگران ، ۲- محافظه کاری ، ۳- نداشتن تعهّد متعالی (به خدا : انسانیت ، علم ، جامعه و ...) ، ۴- وابستگی و جمود فکری، ۵- نداشتن دانش و مهارت کافی ، ۶- نداشتن صبر و حوصله ، ۷- عدم تمرکز ذهنی ، ۸- عدم انعطاف پذیری ، ۹- شتاب کردن در قضاوت و ارزیاب

چند حکایت برای روشن شدن خلاقیت

مناره

ميگويند چند صد سال پيش، در اصفهان مسجدي مي ساختند. روز قبل از افتتاح مسجد، كارگرها و معماران جمع شده بودند و آخرين خرده كاري ها را انجام مي دادند. پيرزني از آنجا رد مي شد وقتي مسجد را ديد به يكي از كارگران گفت: «فكر كنم يكي از مناره ها كمي كجه!

كارگرها خنديدند. اما معمار كه اين حرف را شنيد، سريع گفت: «چوب بياوريد! كارگر بياوريد! چوب را به مناره تكيه بدهيد. فشار بدهيد.  در حالي كه كارگران با چوب به مناره فشار مي آوردند، معمار مدام از پيرزن مي پرسيد: «مادر، درست شد؟! 
مدتي طول كشيد تا پيرزن گفت: «بله! درست شد تشكر كرد و دعايي كرد و رفت. 
كارگرها حكمت اين كار بيهوده و فشار دادن به مناره اي كه اصلاً كج نبود را پرسيدند. معمار گفت: «اگر اين پيرزن، راجع به كج بودن اين مناره با ديگران صحبت مي كرد و شايعه پا مي گرفت، اين مناره تا ابد كج مي ماند و ديگر نمي توانستيم اثرات منفي اين شايعه را پاک كنيم.
اين است كه من گفتم در همين ابتدا جلوي آن را بگيرم!

صدای پول

یک روز عربی از بازار عبور میکرد که چشمش به دکان خوراک پزی افتاد از بخاری که از سر دیگ بلند میشد خوشش آمد تکه نانی که داشت بر سر آن میگرفت و میخورد!...
 
هنگام رفتن صاحب دکان گفت تو از بخار دیگ من استفاده کردی و باید پولش را بدهی !!!
مردم جمع شدن.
مرد بیچاره که از همه جا درمانده بود بهلول را دید که از آنجا می گذشت از بهلول تقاضای قضاوت کرد…
بهلول به آشپز گفت: آیا این مرد از غذای تو خورده است؟
 
آشپز گفت نه ولی از بوی آن استفاده کرده است.
 
بهلول چند سکه نقره از جیبش در آورد و به آشپز نشان داد و به زمین ریخت و گفت: ای آشپز صدای پول را تحویل بگیر. آشپز با کمال تحیر گفت:
این چه قسم پول دادن است؟
 
بهلول گفت: مطابق عدالت است: کسی که بوی غذا را بفروشد در عوض باید صدای پول دریافت کند.
 
"همیشه میتوان با کمی فکر و خلاقیت جواب مناسب داد"

ساعت گم شده

روزی کشاورزی متوجّه شد ساعتش را در انبار علوفه گم کرده است.
ساعتی معمولی امّا با خاطره ای از گذشته و ارزشی عاطفی بود.  بعد از آن که در میان علوفه بسیار جستجو کرد و آن را نیافت از گروهی کودکان که در بیرون انبار مشغول بازی بودند مدد خواست و وعده داد که هر کسی آن را پیدا کند جایزه ای دریافت نماید.
کودکان به محض این که موضوع جایزه مطرح شد به درون انبار هجوم آوردند و تمامی کپّه های علف و یونجه را گشتند. امّا باز هم ساعت پیدا نشد.  کودکان از انبار بیرون رفتند و درست موقعی که کشاورز از ادامۀ جستجو نومید شده بود، پسرکی نزد او آمد و از وی خواست به او فرصتی دیگر بدهد.
کشاورز نگاهی به او انداخت و با خود اندیشید، "چرا که نه؟ به هر حال، کودکی صادق به نظر میرسد.
پس کشاورز کودک را به تنهایی به درون انبار فرستاد. بعد از اندکی کودک در حالی که ساعت را در دست داشت از انبار علوفه بیرون آمد.
کشاورز از طرفی شادمان شد و از طرف دیگر متحیّر گشت که چگونه کامیابی از آنِ این کودک شد.
پس پرسید،
چطور موفّق شدی در حالی که بقیه کودکان ناکام ماندند؟
پسرک پاسخ داد، من کار زیادی نکردم؛ روی زمین نشستم و در سکوت کامل گوش دادم تا صدای تیک تاک ساعت را شنیدم و در همان جهت حرکت کردم و آن را یافتم.
ذهن وقتی که در آرامش باشد بهتر از ذهنی که پر از مشغله است فکر میکند. هر روز اجازه دهید ذهن شما اندکی آرامش یابد و در سکوت کامل قرار گیرد و سپس ببینید چقدر با هوشیاری به شما کمک خواهد کرد زندگی خود را آنطور که مایلید سر و سامان بخشید.

درس شیرین

پسر کوچکی برای مادر بزرگش توضیح می دهد که چگونه همه چیز ایراد دارد:
مدرسه، خانواده، دوستان و… مادر بزرگ که مشغول پختن کیک است، از پسر کوچولو می پرسد که کیک دوست دارد؟ و پاسخ پسر کوچولو البته مثبت است.
نه!
تخم مرغ چطور؟
نه مادر بزرگ!
آرد چی؟ از آرد خوشت می آید؟
جوش شیرین چطور؟
نه مادر بزرگ! حالم از همه شون بهم می خورد!
بله، همه این چیز ها به تنهایی بد به نظر می رسند، اما وقتی به درستی با هم مخلوط شوند، یک کیک خوشمزه درست می شود.
خداوند هم به همین ترتیب عمل می کند،
خیلی از اوقات تعجب می کنیم که چرا خداوند باید بگذارد ما چنین دوران سختی را بگذرانیم،
اما او می داند که وقتی همه این سختی ها را به درستی در کنار هم قرار دهد،
نتیجه همیشه خوب است، ما تنها باید به او اعتماد کنیم، در نهایت همه این پیش آمدها با هم به یک نتیجه فوق العاده می رسند.

مرد نابینا

روزی مرد نابینای روی پله‌های ساختمانی نشسته و کلاه و تابلویی را در کنار پایش قرار داده بود روی تابلو خوانده میشد: من نابینا هستم لطفا کمک کنید.
روزنامه نگارخلاقی از کنار او میگذشت نگاهی به او انداخت فقط چند سکه در داخل کلاه بود.
او چند سکه داخل کلاه انداخت و بدون اینکه از مرد نابینا اجازه بگیرد؟!!!
تابلوی او را برداشت آن را برگرداند و اعلان دیگری روی آن نوشت و تابلو را کنار پای او گذاشت و آنجا را ترک کرد.

عصر آن روز، روزنامه نگار به آن محل برگشت و متوجه شد که کلاه مرد نابینا پر از سکه و اسکناس شده است. مرد نابینا از صدای قدمهای او خبرنگار را شناخت و خواست اگر او همان کسی است که آن تابلو را نوشته بگوید، که بر روی آن چه نوشته است؟
روزنامه نگار جواب داد: چیز خاص و مهمی نبود، من فقط نوشته شما را به شکل دیگری نوشتم و لبخندی زد و به راه خود ادامه داد.
مرد نابینا هیچوقت ندانست که او چه نوشته است ولی روی تابلوی او خوانده میشد:

امروز بهار است، ولی من نمیتوانم آن را ببینم!!!!

وقتی کارتان را نمیتوانید پیش ببرید استراتژی خود را تغییر بدهید.
خواهید دید بهترینها ممکن خواهد شد.
باور داشته باشید هر تغییر بهترین چیز برای زندگی است.

حتی برای کوچکترین اعمالتان از
دل،
فکر،
هوش و
روحتان مایه بگذارید این رمز موفقیت است...
لبخند بزنید

منابع؛
۱- فصل نامه دانش و مدیریت ، شماره ۲۴ «خلاّقیت و نوآوری» ، حسن زارعی.

۲- ماه نامه تدبیر ، شماره ۸۵
«خلاّقیت و نوآوری در سازمان» ، علی نیای آرام.

۳- خلاّقیت ، نی اُپال تورنس ، ترجمه : قاسم زاده ، تهران : دنیای نو ، ۱۳۷۲.

۴- درباره خلاّقیت ، علیرضا فیض بخش ، تهران : باران ، ۱۳۸۱