نابودی بازارچه نایب السلطنه تهران، سکوت جایز نیست

بولتن نیوز: چند سال قبل به منظور انجام ماموريتي به شهر ژنو سوئيس سفر كرده بودم. ايام تعطيلات تابستاني بود و در هر نقطه شهر گردشگران داخلي و خارجي را مي شد، ديد. سوئيس و ژنو يكي از جذاب ترين نقاط براي توريست هاست اما باور كنيد، بيش از آنكه ميراث تاريخي و فرهنگي براي ديدن وجود داشته باشد، اين خود بافت شهري است كه گردشگران را به خود مي خواند. در آنجا هر بنايي يك اثر و بهانه براي جذب توريست بود و گردشگران از ديدن خيابانهايي كه باريك و پيچ در پيچ از ساليان دراز به همان شكل باقي مانده بودند، لذت مي بردند. اما ... .


بازارچه نایب السلطنه واقع در منطقه 12 تهران که اخیرا تحت عنوان کوچه شهید علی اصغر آل آقا نامگذاری شده، یکی از قدیمی ترین محله های تهران است که یک سوي آن به خیابان ری و سوي دیگر آن به خیابان مصطفی خمینی و سه راه سیروس می رسد.

احداث بازارچه نایب السلطنه به‌ کامران میرزا نایب السلطنه پسر ناصر الدین شاه منسوب است و طول آن به حدود 2 کیلومتر می رسد. سرتاسر این بازارچه در گذشته دارای سقفی از تيرچه‌هاي چوبي و ورق‌هاي آهني بوده و چندین خانه قدیمی، دکان ها و مغازه ها این بازارچه را تشکیل می دهند. تا همین دو دهه اخیر وقتی از زیر این بازارچه می گذشتی به سادگی می توانستی هرآنچه نیاز داری را در بازارچه پیدا کنی و از قنادی، سبزی فروشی و میوه فروشی گرفته تا خشکشویی، بقالی، ماست بندی، سلمانی، سماورسازی، کبابی، خرازی، انواع نانوایی و خلاصه هر آنچه نیاز یک خانواده است، در آن یافت می شد و اهالی این محله می توانستند تمامی مایحتاج خود را از داخل این بازارچه تهیه کنند.

از طرف خیابان ری که بخواهی وارد بازارچه نایب السلطنه شوی، به یک بستنی فروشی پُرمشتری بر میخوری که در حقیقت محل سابق بستنی اکبر مشتی یکی از قدیمی ترین و معروف ترین بستنی فروشی های تهران است و شهرت و آوازه آن حتی در خارج از ایران و به پیر و جوان رسیده است.


اکبر مشتی نخستین ایرانی بود که به تجارت بستنی روی آورد و نام اصلی او اکبر مشهدی ملایری بود و پس از درگذشت وی، این بستنی فروشی قدیمی با همت شاگرد اکبر مشتی به کار خود ادامه داد و هنوز بسیاری از مردم تهران و ايران، این بستنی فروشی را به نام اکبرمشتی می شناسند و روزی نیست که خانواده ها از اقصی نقاط تهران برای خرید بستنی به این محل مراجعه نکنند.

از دیگر بناهای تاریخی و جاذبه های توریستی در بازارچه نایب السلطنه می توان به حمام قبله (حمام خانم) اشاره کرد که مربوط به دوره صفوی است. این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

سرتاسر بازارچه نایب السلطنه در گذشته به صورت کاملا سرپوشیده بوده که تا چند روز پیش تنها بخشی از سقف آن باقی مانده بود و همین یکی دو سال پیش بود که سقف بازارچه بر اثر فرسودگي و بارش باران در حال ريختن بود و آتش‌نشانان، قسمت‌هاي فرسوده را بريدند و از ريختن بيشتر سقف و نيز قطع سيم‌هاي تلفن و كابل‌هاي برق و خطرات احتمالي براي شهروندان جلوگيري كردند. ناگفته نماند که در حال حاضر سقف این بازارچه در حال بازسازی است و گویا مسوولین امر نه برای حفظ شمایل تاریخی بازارچه که از ترس ریزش سقف بر سر مردم به فکر بازسازی آن افتاده اند و امروز کارگران در حال قرار دادن تیرهای چوبی و ورقه های فلزی بر روی سقف بازارچه هستند.

این بازارچه که در امتداد بازار بزرگ تهران واقع شده، دارای جذابیتهای تاریخی و سنتی فراوانی مانند حمام قبله، تکیه حمام خانم، تکیه مُلا قدیر، کوچه مهدی قصاب، قهوه خانه و کوچه صدتومانی ها بوده است و در کوچه های اطراف این بازارچه نیز می توان بناهای تاریخی و آثار باستانی کهنی را یافت. شایان ذکر است که مسجد مجتهدی نیز که محل کسب علم و فراگیری دروس حوزوی بسیاری از بزرگان و علما بوده در یکی از کوچه های فرعی بازارچه واقع شده و هنوز محل مراجعه و کسب علم بسیاری از طُلاب است.


متاسفانه بدلیل کوتاهی های سازمان میراث فرهنگی و شهرداری منطقه 12 تهران، امروز از شکل سنتی این بازارچه تنها نامی باقی مانده و بیشتر دکانها و مغازه ها جای خود را به کارگاه های خم کاری داده و موجب تغییر وجهه تاریخی بازارچه شده اند. با رشد قارچ گونه کارگاه های خم کاری در بازارچه، فضای سنتی و شمایلی که با آوردن نام بازارچه به ذهن خطور می کند، از بین رفته و بسیاری از کسبه قدیمِ این محله، بدلیل آلودگیهای صوتی و برهم خوردن آرامش بازارچه، ترجیح داده اند که یا به محله دیگری کوچ کنند و یا دُکان خود را اجاره دهند. لازم به ذکر است که محل اصلی کارگاه های خم کاری در خاتون آباد در اطراف قیامدشت و پاکدشت است و حال آنکه وجود کارگاه های اینچنینی در دل شهر و آن هم در یکی از قدیمی ترین و سنتی ترین محله های پایتخت که می تواند جذابیتهای فراوانی را برای گردشگران داشته باشد، غیر طبیعی است و سکوت شهرداری و سازمان میراث فرهنگی در این خصوص سوال برانگیز است.


وقتی با اهالی این محله گفتگو می کنی متوجه می شوی که همه به اتفاق از وجود این کارگاهها ناراضی هستند چرا که امروز وقتی از این بازارچه گذر میکنی دیگر از صفا و آرامش گذشته خبری نیست و فضاي نوستالوژيك پيشين اين بازارچه جای خود را به دود، شلوغی و سر و صدای موتورها و ماشینهایی داده که برای جابجایی قطعات کارگاههای خم کاری در بازارچه تردد می کنند و موجب ترافیک شدید و گاه بسته شدن بازارچه می شوند. لازم به ذکر است که کارگران این کارگاهها به فعالیت در درون مغازه بسنده نکرده و خیلی اوقات بساط خود را در بیرون از کارگاه و در معرض عبور و مرور مردم پهن کرده و با شعله آتش اقدام به حرارت دادن قطعات فلزی می کنند که به تبع آن بویی نامطبوع همراه با گازهای سمی و ذرات بیماریزا در فضای بازارچه متصاعد می شود. بنظر می رسد وجود چنین کارگاههایی در دل پایتخت علاوه بر برهم زدن آرامش و ایجاد آلودگی صوتی، منجر به تولید آلاینده ها و ایجاد فضایی نامطبوع می شود که در این خصوص انتظار می رود علاوه بر شهرداری و میراث فرهنگی، دستگاههای دیگر همچون سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت بهداشت نیز به این موضوع ورود کرده و نسبت به انتقال این کارگاهها به محل اصلی خود و بازگرداندن آرامش به این محله قدیمی و تاریخی اقدام کنند.