چرا کسی به کمال خرازی کاری ندارد؟

تهران در آن روزگار حکومت طالبان را به رسمیت نمی‎شناخت. ما رییس‎جمهوری قانونی افغانستان را «برهان‎الدین ربانی» می‎دانستیم. سازمان ملل و قریب به اتفاق دیگر کشور‎های جهان نیز طالبان را به رسمیت نمی‎شناختند. تنها چهار کشور جهان طالبان را به رسمیت شناختند که سه‎تای آن‎ها پاکستان، عربستان و امارت متحده عربی بودند. از آغاز ظهور طالبان همه ناظران سیاسی متفق‎القول بودند که پول عربستان و امارات، نقشه MI6 انگلستان، امکانات و سلاح آمریکایی و اجرای پاکستانی به تولد موجودی به‎نام طالبان انجامیده است. بعد‎ها هم هیچ‎گاه این ممالک رسما در این‎خصوص موضعی نگرفته و این ادعا‎ها را تکذیب نکردند. بماند که چه شد بعد‎ها همین آمریکا و انگلیس، این‎‎ها را تروریست خوانده و به بهانه نابودی‎شان به افغانستان لشکرکشی کردند! این‎جا سر باز کردن این مکر تاریخی غربی‎‎ها را ندارم. بازی بزرگی که طی آن دستگاه‎‎های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس با همکاری موساد، تمام جهان را تا هنوز با اتکا به آن ‎سرکار گذاشته و در این میانه ماهی خود را می‎گیرند.

بگذریم! چون کابل را طالبان تصرف کردند، آقای برهان‎الدین ربانی که هنوز رییس‎جمهوری قانونی شناخته می‎شد، ‎ شهر مزارشریف را پایتخت موقت اعلام کرد و اغلب سفارتخانه‎‎ها در افغانستان یا به‎طور کامل تعطیل و برچیده شدند و یا آن اندک موارد باقی‎مانده، به این شهر اسباب‎کشی کردند. مزارشریف در شمال افغانستان و در مجاورت با مرز ازبکستان است. طالبان اغلب از قومیت پشتون‎‎ها بودند. این قوم بیشتر فراوانی‎اش در استان‎‎های جنوبی و به‎ویژه مناطق هم مرز با پاکستان است. در پاکستان نیز ده‎‎ها میلیون پشتون زندگی می‎کنند. در مناطق شمالی افغانستان اکثریت با قومیت‎‎های تاجیک و ازبک است. به همین دلیل این مناطق به‎سادگی استان‎‎های جنوبی فتح نشدند و مقابل هجوم طالبان مقاومت کردند. مزارشریف سومین شهر بزرگ افغانستان پس از کابل و هرات و مهم‎ترین شهر این کشور در مناطق شمالی است. ناگفته نماند که در همان حملات رعدآسای آغازین، طالبان یک‎بار موفق به فتح این شهر شدند اما بیش از 48 ساعت در آن‎جا دوام نیاوردند. مردم با رهبری یک ژنرال ازبک به‎نام «عبدالملک» علیه آن‎‎ها شوریدند. این قیام فراگیر و خونین بیش از ده‎هزار کشته و مجروح و اسیر روی دست طالبان گذاشت. آن‎‎ها کینه بدی از مردم این شهر به‎ دل گرفته و به‎طور گسترد‎ه‎ای عقب‎نشینی کردند. اما در سه سال بعد دوباره آمدند و چه آمدنی!

در حمله اول طالبان که شرحش رفت، مردم که طالبان را ساخته پاکستانی‎‎ها می‎دانستند، پس از دفع و بیرون کردن طالبان از شهر، به کنسولگری پاکستان در مزارشریف حمله کردند. چند نفر را کشتند و سرکنسول را برهنه کرده و... خلاصه در انظار عمومی طرف را بی‎حیثیت کردند. پاکستانی‎‎ها امیدوار بودند با دخالت یکی از نمایندگی‎‎های خارجی بتوانند به دیپلمات‎های‎شان پناه بدهند و آنان را از چنگ مردم و مردان مسلحی که تا سرحد مرگ از آنان عصبانی بودند، ر‎هایی بخشند که چنین نشد و این کینه شتری به دل آن‎‎ها نیز ماند.

اوایل مردادماه 1377، حملات طالبان به‎سمت شمال دوباره شروع شد. استان‎‎های «بادغیس» ‎و «فاریاب» به‎سرعت سقوط کردند و «اسماعیل‎خان» که پس از احمدشاه مسعود، دومین قدرت و چهره اصلی در میان فرماندهان جهادی بود، به اسارت آنان درآمد. یک اسماعیل‎خان می‎گویم و شما یک اسماعیل‎خان می‎شنوید. باید می‎آمدید و می‎دیدید که این مرد پس از سقوط دکتر نجیب‎الله و پیروزی مجاهدین، در شهر هرات چه کوکبه و دبدبه‎ای به هم زده بود. باور نمی‎کنید اما در شهر که تردد می‎کرد، گاه بیش از چند تانک و ماشین ضد‎گلوله او را اسکورت و محافظت می‎کردند. او اسما استاندار هرات و عملا همه‎کاره یک حکومت مستقل در غرب افغانستان بود. سقوط هرات و اسارت اسماعیل‎خان ابهت تمام فرماندهان جهادی را شکسته بود. طالبان از این تزلزل کمال بهره را برده و پس از دو استانی که آمد، در اوایل مردادماه آن‎سال، استان جوزجان به مرکزیت شهر «شبرغان» را نیز فتح کردند. این شهر پایگاه سنتی یکی از ژنرال‎‎های مشهور جهادی یعنی «ژنرال دوستم» بود. البته او در شمار افسران ارشد رژیم کمونیستی بود که در آخرین ماه‎‎های عمر این رژیم به جبهه مجاهدین پیوست. شکست ژنرال دوستم عملا مقدمه سقوط مزارشریف شد. شهر بلخ در سی کیلومتری مزار، به‎سرعت بیرق طالبان را بالا برد و صبح هفدهم مرداد آن‎‎ها به مزار شریف رسیدند.

قصه روز خبرنگار از این‎جا آغاز می‎شود. از مدتی قبل سفیر ما به تهران برگشته بود. نظر‎به‎ شدت یافتن درگیری‎‎ها و در حالی‎که شهر در برد خمپاره‎انداز‎های طالبان قرار گرفته بود، تعدادی دیگر از بچه‎‎ها به ایران آمدند. من خودم دو روز مانده به هفدهم مرداد با اصرار شهید ناصری و شهید ریگی و توصیه اداره مربوطه‎ام به ایران برگشتم. در این حال ده نفر در آن‎جا و به اصرار و توصیه مدیران بالا دستی باقی ماندند. یکی از آن‎ها خبرنگار ایرنا شهید محمود صارمی و بقیه دیپلمات‎‎های سفارت‎مان بودند. تا هنوز هیچ‎کس نمی‎داند ماندن بچه‎‎های ما در مزارشریف چه فاید‎ه‎ای داشت. از این شهر تا مرز ازبکستان و شهر «ترمذ» در این کشور فقط هشتاد کیلومتر راه است. می‎شد بچه‎‎های ما بروند و پس از فروکش کردن نبرد‎ها برگردند. درحالی‎که ما طالبان را به رسمیت نمی‎شناختیم، ماندن ما چه معنا و سودی داشت؟ از طرف دیگر طالبان ازبک و پاکستان به شدت از خاطره تصرف قبلی مزارشریف زخم خورده و کینه به‎دل داشتند. آن‎‎ها مشخصا ایران را به سبب کمک به مخالفان طالبان و به رسمیت شناختن حکومت برهان‎الدین ربانی، دشمن می‎پنداشتند. تا هنوز هیچکس نفهمیده است چرا مسئولان وقت وزارت‎خارجه به ماندن بچه‎‎های ما در وسط این میدان جنگ اصرار ورزیدند!

روز‎های قبل از سقوط مرتب این بحث میان بچه‎‎ها بود که اگر طالبان شهر را بگیرند، چنان‌چه آن‎‎ها کاری با ما نداشته باشند، پاکستانی‎‎ها ما را راحت نمی‎گذارند. اول به‎خاطر بلایی که بر سر دیپلمات‎های‎شان در جنگ قبلی آمده بود و شرحش رفت. دوم به سبب آن‎که ایران را مهم‎ترین حامی مخالفان طالبان می‎دانستند و در صدد بودند به نوعی تهران را ادب کنند و دلیل سوم این‎که آن‎ها به غلط یا درست احساس می‎کردند بدنه سران طالبان از تجربه ارتباط با ایران خشنود است. آن‎‎ها - طالبان- به ما اجازه داده بودند در شهر جلال آباد در پنجاه کیلومتری کابل و در منطقه تحت کنترل آن‎‎ها کنسولگری داشته باشیم. اسلام‎آباد بیم آن را داشت که این گروهک خودساخته آن‎‎ها که وقت و پول زیادی صرفش شده بود، ‎ ناگهان به ایران متمایل شده و از کنترل مطلق آن‎‎ها خارج شود. این ذهنیت پاکستا‎نی‎‎ها هم چندان بیراه نبود؛ لذا آن‎‎ها نیز به‎دنبال راهی بودند تا برای همیشه روابط میان ایران و طالبان را شکرآب کرده و احتمال نزدیک شدن آن‎‎ها را به هم، به صفر برسانند.

صبح هفدهم مردادماه پیش از آن‎که طالبان به‎طور کامل وارد شهر شوند، یک دسته از مردان مسلح به در کنسولگری یا همان سفارت موقت ما می‎آیند. این خاطره را تنها بازمانده آن فاجعه که به‎نحو معجزه‎آسایی نجات یافت نقل می‎کند؛ کارمند دبیرخانه سفارت آقای «الله‎مدد شاهسون». این گروه ده - دوازده نفری مسلح وارد ساختمان شده، بچه‎‎ها را در یک اتاق در زیرزمین محبوس کرده و با اشاره به تلفنی که در آن اتاق بوده، فرمانده آن‎‎ها می‎پرسد: «از این تلفن می‎شود به پاکستان هم زنگ زد؟»

و هنگامی که پاسخ مثبت بچه‎‎ها را می‎شنود، سراغ خط دیگرش را می‎گیرد که در اتاق طبقه بالا بوده است. به گفته آقای شاهسون این فرد برای تلفن زدن به آن اتاق می‎رود. ایشان می‎گوید نمی‎دانم چند دقیقه گذشت که همان مرد که فارسی را هم به لهجه پاکستانی‎‎ها حرف می‎زد، همراه چند مسلح دیگر برگشت و بدون مقدمه و به‌صورت ناگهانی شروع به تیراندازی به‎سمت بچه‎‎ها کردند.

این‎جا شش تن از بچه‎‎ها از جمله سردار شهید محمدناصر ناصری در دم شهید می‎شوند. آقای شاهسون می‎گوید: «من تیر به پایم خورده و زیر جسد بچه‎‎ها مانده بودم. بلند شدم و صدای پای مهاجمان را شنیدم که به‎سرعت از ساختمان خارج می‎شدند. شهید نوروزی هنوز زنده بود و ناله می‎کرد: «شاهسون سوختم! خلاصم کن!»

شهید نوری کارمند بخش کنسولی سفارت هم تیر‎هایی به پا و شکمش خورده اما هنوز زنده بود و تقاضای کمک می‎کرد. بقیه همه درجا شهید شده بودند.» ایشان نقل می‎کند: «از رفتن مهاجمان که مطمئن شدم بیرون آمدم. عد‎ه‎ای از مردم و نیرو‎های مسلح ضد‎طالبان از کوچه کنار کنسولگری در حال فرار بودند. من هم آمدم با آن‎‎ها همراه شوم که از حسینیه کنار کنسولگری، کسی صدایم کرد. او یک همکار افغان ما و راننده بچه‎‎ها بود. در حسینیه را باز کرد و رفتم داخل. هرچه اصرار کردم حاضر نشد همراهم بیاید تا شاید بتوانیم شهید نوری را که ممکن بود هنوز زنده باشد بیاوریم. حدود چهل دقیقه بعد درحالی‎که از پنجره حسینیه که مشرف به ساختمان کنسولگری بود مرتب مراقب اوضاع بودم، تازه طالبان به آن‎جا رسیدند و یکی از فرماندهان ارشد آنان که بعد‎ها معلوم شد «عبدالمنان نیازی» بوده است، با نیروهایش داخل ساختمان شد.»

طالبان بعد‎ها و به کرات و با اصرار دخالت در این فاجعه را تکذیب کردند. بیچاره‎‎ها درست هم می‎گفتند. وقتی مولوی عبدالمنان نیازی به کنسولگری ما می‎رسد، با جسد بی‎جان 9 تن از بچه‎‎های ما روبه‎رو شده است! اما چه‎کسی بچه‎‎های ما را و چرا این چنین وحشیانه قتل‎عام کرد؟ بعد‎ها سرنخ‎‎هایی به دست ما آمد که همه راه‎‎ها را به اسلام‎آباد می‎رساند و امروز بر همگان مسجل است که پاکستانی‎‎ها چه نیرنگ پلیدی به ما زدند. چرا نیرنگ؟! جالب است بدانید تا مدت‎‎ها انگشت اتهام اغلب ناظران و خانواده‎‎های این شهدا و حتی برخی کسانی که در حاشیه ماجرا بودند، نظیر خود من، به «علاءالدین بروجردی» نشانه می‎رفت. نگارنده سال گذشته مستند مفصلی در این‎باره ساخت، بسیار کسانی را دید و به خود آن ساختمان در مزارشریف رفت و الله‎مدد شاهسون را نیز با خود برد تا به دقت صحنه بازسازی شود. ما حتی با «وحیدالله مژده» از سران سابق طالبان مصاحبه کردیم و او هم به‎شدت دخالت طالبان را تکذیب می‎کرد. منطقی هم می‎گفت؛ اجساد دیپلمات‎‎ها به چه‎کار می‎آمدند؟ می‎شد از آن‎‎ها بازجویی کرد و اطلاعات مهمی به دست آورد؟ می‎شد به‎عنوان گروگان از آن‎‎ها برای فشار آوردن به ایران بهره برد؟ اگر هدف گوشمالی ایران بود، می‎شد در یک درگیری ساختگی دو سه نفر را زخمی کرده یا به شهادت برسانند. آخر کدام عقل سلیم و با چه عایدی و نفعی در طالبان ممکن است رأی به قتل‎عام دیپلمات‎‎ها بدهد؟ اگر بگوییم این‎‎ها دزد و سارق فرصت‎طلب بوده‎اند، چرا از میان چندین نمایندگی خارجی در آن تاریخ و در شهر مزارشریف، تنها بر سر بچه‎‎های ما چنین بلایی آمد؟

یکی از مصاحبه‎شوندگان من علاءالدین بروجردی بود. او تأکید کرد از مدت‎‎ها قبل خطری که بچه‎‎های ما را تهدید می‎کرده، گزارش داده است. حتی سفیر و چند تن دیگر را به تهران بازگردانده اما مسئولان بالا دستی در شورای تأمین و به‎ویژه وزیر خارجه وقت - کمال خرازی- به‎شدت با این مسأله مخالفت کرده و گفته‎اند بچه‎‎ها باید در آن‎جا بمانند و آن‎‎ها هم که به ایران آمده‎اند باید برگردند به مزارشریف سرکارشان. من چند بار از آقای بروجردی که در آن سا‎ل‎‎ها مدت زیادی معاون آسیا و اقیانوسیه وزیرخارجه و در هنگام این فاجعه نیز نماینده ویژه رییس‎جمهوری در امور افغانستان بودند با تأکید پرسیدم پس شما واقعا نقشی نداشتید؟ پس چه‎کسی و با چه دلیلی دستور به ماندن بچه‎‎های ما داد؟ و ایشان تأکید کرد که (نقل به مضمون) امیدوارم آقای خرازی شجاعت این را داشته باشد و بیاید به مردم بگوید که ساعت 2 شب به من زنگ زدند. گفتند چرا سفیر و چند نفر از مزارشریف به ایران آمده‎‎اند؟ مگر خونه خاله است که بیایند. بچه‎‎ها آن‎جا می‎مانند؛ آن‎هایی که آمده‎اند هم برگردند افغانستان سر کارشان! آقای بروجردی می‎گوید من چند بار گفتم: «آن‎جا خانه خاله نیست آقای وزیر! ولی افغانستان است و خطراتی دارد و جنگ شدید است و... اما ایشان دستور صریح داد کسی برنمی‎گردد؛ آن‎‎ها که آمده‎‎اند هم باید برگردند به مزارشریف. استدلالشان هم این بود که ما با وزیر خارجه پاکستان هماهنگ کردیم. آن‎‎ها به ما قول داده‎اند که جان دیپلمات‎‎های ما در صورت سقوط شهر به دست طالبان حفظ خواهد شد!»

شما را به خدا هنر دیپلماسی را ببینید! هنری که از قاتل برای مقتول امان‎نامه می‎گیرد. به قول حاج مرتضی سرهنگی که می‎گوید: «حسین جون! ما که بچه ته خط نازی‎آبادیم، اینو می‎فهمیدیم و تحلیل می‎کردیم که پاکستانی‎‎ها بچه‎‎های ما را می‎زنن؛ بعد اینا که این همه دکترن و دیپلماتن و کلی تجربه و تحصیلات، چطور همینو نفهمیدن!» به‎خدا راست هم می‎گوید. همه ما که نیروی عادی در آن‎جا بودیم، این حدس را می‎زدیم. دلایل دو دو تا چهارتایش را هم پیش‎تر آوردم. اما این آقایان با این تصمیم عجیب و موهوم و بی‎فایده و خامشان، اسباب پرپر شدن 9 تن از بهترین بچه‎‎های این آب و خاک را فراهم کردند. حیرتا! هنوز هم اگر کسی بخواهد این واقعه را کالبد شکافی کند و یا درباره آن چیزی بنویسد و بپرسد، فوری صدای آقایان در می‎آید که طرح این موضوع به صلاح نظام نیست. گویا نظام فقط در قد و قامت آن‎‎ها و تصمیمات آنچنانی‎شان تجلی یافته و بس! پس از این مصاحبه آقای بروجردی، بنده بار‎ها خودم به آقای خرازی زنگ زدم. خواهش کردم جلوی دوربین بیایند و شرح ماوقع کنند و پاسخ ابهامات آقای بروجردی و علت آن تصمیم شاهکار دیپلماسی‎شان را هم بدهند. ایشان اول قبول نکردند. بعد گفتند باید متن صحبت‎‎های آقای بروجردی را پیاده کنید و به من برسانید، بعد حرف می‎زنم. آخرالامر هم رییس دفترشان را فرستادند. جوان محجوبی بود. آمد بخشی از مستند و مصاحبه آقاي بروجردی را دید. هی گفت: این‎جا را حذف کنید! آن‎جا را در بیارید! گفتم برادر من! این‎جوری که نمی‎شود. چون ایشان زمانی وزیر بوده، ما که مسئولیت شرعی نداریم بر تمام اشتباهات آن بزرگوار سرپوش بگذاریم. اگر آقای بروجردی دروغ می‎گوید، ‎ بفرمایید آقای خرازی وقت مصاحبه بدهند و ما خدمت‎شان برسیم، جواب بدهند و اصل قضیه را تعریف کنند. یک‎سال برای تولید این کار افغانستان و پاکستان و اقصی نقاط ایران را زیر پا گذاشته‎ایم، حالا ایشان جواب تلفن هم نمی‎دهند، مصاحبه هم نمی‎کنند؛ راضی شدیم به یک برنامه زنده تلویزیونی بیایند، آن‎جا هم نمی‎آیند؛ فقط قاصدی را فرستاده و امر می‎کنند كه ‎این‎جا حذف شود، این برداشته شود و...

رییس دفتر ایشان شماره تلفن سفارش‎دهندگان مستند را از من گرفت. ساعت و روز و شبکه‎ای که قرار بود از آن‎جا پخش شود را هم پرسید و رفت. هفدهم مردادماه تمام خانواده‎‎‎های شهدای مزارشریف منتظر بودند این مستند که نام آن هست «چه‎کسی ما را کشت؟ » از تلویزیون و در برنامه راز پخش شود که طی یک حرکت خودجوش نه تنها نشد، بلکه در آن شب حرف زدن از مزارشریف و هرآنچه به افغانستان و هفدهم مرداد ربط داشت، ‎ ‎ممنوع شد! این لطف آن عزیزان بود با آن تصمیمات‎شان در حیات شهدا و با این تصمیم‎شان در ممات آن‎‎‎ها. جالب آن‎که به لاپوشانی‎‎‎هایی از این دست که می‎رسد، اصول‎گرا و اصلاح‎طلب و رایحه خوش و... همه و همه خلاصه، برادر و متحد و یکپارچه می‎شوند. تا هنوز هم پاسخی از جناب خرازی برای مصاحبه نگرفته‎ایم که نگرفته‎‎ایم.

البته گویا در جایی اظهار لطف‎‎‎هایی غیابا به بنده کرده‎اند. شاید به‎نظر ایشان خوب بود ما چند نفری که سالم ماندیم هم در خانه خاله می‎ماندیم و به‎جای دیپلمات زنده، می‎شدیم دیپلمات شهید. بگذریم جالب است پس از چهارده سال هنوز هیچ‎کس به خانواده‎‎‎های اين شهدا نگفته این‎‎‎ها چرا و به دستور چه‎کسی و به چه دلیلی در وسط آتش جنگ ماندند؟ قاتل این‎‎‎ها کیست؟ چرا کسی دنبال قاتل این بچه‎‎‎ها نمی‎گردد؟ اگر مسئولان خامی و ساده‎لوحی کرده و تصمیمی نابخردانه گرفته‎اند، لااقل چرا یک عذرخواهی ساده - دقت کنید یک عذرخواهی ساده به‎خاطر جان 9 انسان بی‎گناه! - از خانواده‎‎‎های شهدا و از مردم نمی‎کنند؟ اگر مقصرند، ‎ چرا یک کمیته حقیقت‎یاب تشکیل نمی‎شود و این‎‎‎ها را به دادگاه و محاکمه نمی‎کشند؟ ارزش خون این‎‎‎ها از اختلاس بیمه ایران کمتر است؟ با این همه دعوی و قاضی و دادگاه و... چرا کسی به پسر 13 ساله شهید ناصری که شش ماه پس از شهادت پدرش به دنیا آمده، نمی‎گوید كه قاتل پدرش کیست؟ ‎نمی‎گوید پدر تو و دیگر دیپلمات‎‎ها به این دلیل مهم باید آن‎جا می‎ماندند و لذا ماندند و شهادت را به‎جان خریدند؟ چرا به خانواده آن‎‎ها نمی‎گویند ما با یک محاسبه غلط و تصمیم غلط‎تر از آن باعث این فاجعه شدیم. به‎خدا قسم قیامت و روز جزا خیلی سخت‎گیرتر از جمهوری اسلامی خواهد بود و خیلی از این آقایان باید جواب بدهند. آن‎جا دیگر با یک تلفن نمی‎توان جلوي نمایش حقیقت را گرفت و. . به‎خدا دارم دق می‎کنم. دارم خون گریه می‎کنم و این سطور آخر را می‎نویسم. چرا کسی از خدا نمی‎ترسد؟ چه‎کسی گفته است افشای تصمیم غلط یک یا چند کارگزار نظام،‎ به‎صلاح نظام نیست؟ چرا فقط این آقایان صلاح نظام را می‎دانند؟ چرا عذرخواهی برای تصمیمي چنین پرهزینه و خونین این‎قدر بر آقایان گران است؟

پنجره / محمدحسین جعفریان