پایان رژیم بی‌سابقه بازرسی‌ها؟

گروه سیاسی: چند روز بعد از تصمیم تروئیکای اروپایی برای اجرای مکانیسم ماشه در قبال ایران، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اقدامی تقابلی نسبت به تجدیدنظر در سطح همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نظارت‌های این نهاد هشدار دادند.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از وطن امروز، روز گذشته نمایندگان مجلس در بیانیه‌ای اعلام کردند: نه درباره برجام بی‌جان نافرجام بلکه درباره ماندن و همکاری با آژانس تصمیم می‌گیریم تا به غربی‌ها تفهیم کنیم نظام مقتدر جمهوری اسلامی در گرفتن تصمیمات قاطع و انقلابی درنگ نخواهد کرد.
در بخشی از این بیانیه که توسط محسن کوهکن، نماینده مردم لنجان در مجلس نوشته شده و به امضای اکثر نمایندگان مجلس نیز رسیده با اشاره به اینکه طرح ماشه توسط کشورهای اروپایی طرف مذاکره که نشان از تحقیر آنها توسط دولت تروریستی آمریکا بود و مشخص کرد مشکل آنها طرف ایرانی نیست بلکه تبعیت تحقیرآمیز آنها از آمریکاست آمده است: ما نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی نه درباره برجام بی‌جان نافرجام بلکه درباره ماندن و همکاری با آژانس تصمیم خواهیم گرفت تا به غربی‌ها و مشخصا کشورهای طرف مذاکره در بحث هسته‌ای تفهیم کنیم نظام مقتدر جمهوری اسلامی در گرفتن تصمیمات قاطع و انقلابی درنگ نخواهد کرد.
پس از قرائت این بیانیه، رئیس مجلس نیز از رویکرد اخیر اروپایی‌ها در قبال ایران انتقاد کرد. لاریجانی دلیل اجرایی شدن روند مکانیسم ماشه از سوی اروپا را تهدید آمریکا به افزایش تعرفه واردات خودروهای اروپایی اعلام کرد: «تاسف‌آور این است که یکی از وزرای کشورهای اروپایی با صراحت اعلام کرده است آمریکا تهدید می‌کند اگر از ماشه استفاده نکنیم، تعرفه واردات اتومبیل به آمریکا را 25 درصد افزایش می‌دهد. لذا ما در این مسیر قرار گرفته‌ایم». لاریجانی خاطرنشان کرد: پس مشکل در رفتار ایران نیست که بارها خودتان خروج آمریکا را از برجام سرزنش کردید، مشکل در تهدید آمریکاست که کشورهای قدرتمند اقتصادی اروپا را به رفتار حقارت‌آمیز و غیرعاقلانه وادار کرده است.
رئیس مجلس سپس در خطاب به اروپایی‌ها اعلام کرد در صورتی که رفتار غیرعادلانه علیه ایران ادامه پیدا کند ایران در روابط خود با آژانس تجدیدنظر می‌کند: «ایران اهل تهدید نیست، بیش از یک سال و اندی از رفتار خصمانه آمریکا از مسأله هسته‌ای می‌گذرد و اروپا صرفا بیانیه سیاسی داده است و مدت‌ها جمهوری اسلامی ایران مدارا کرد اما با صراحت اعلام می‌کنیم اگر اروپا به هر دلیلی رفتار غیرعادلانه در استفاده از ماده 37 توافقنامه هسته‌ای داشته باشد، آنگاه جمهوری اسلامی تصمیم جدی در همکاری با آژانس خواهد گرفت و طرح آن در مجلس آماده است. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ما شروع‌کننده این امر نخواهیم بود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ اما متناسب با اقدام شما اقدام خواهیم کرد. بهتر است عادلانه رفتار کنید».

* ایران چه واکنشی باید نشان دهد؟
هر چند لاریجانی منظور خود را از تجدیدنظر در روابط ایران و آژانس انرژی اتمی بیان نکرد اما ایران به 2 شکل می‌تواند در رویکرد خود در قبال آژانس تغییر ایجاد کند.
اول: خروج از ان‌پی‌تی
موضوع خروج ایران از «ان‌پی‌تی» در گذشته و حتی حین مذاکرات هسته‌ای با 1+5 به دلیل کارشکنی‌های متعدد طرف مقابل در مذاکرات مطرح شده بود اما در 20 ماه گذشته و به خاطر خروج آمریکا از برجام از سویی و همراهی حداکثری 3 کشور اروپایی با ترامپ در کارزار فشار حداکثری به ایران به صورت جدی‌تری مطرح شد تا جایی که اخیرا بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگلیس گفته بود: «در برخی حلقه‌ها و بین بعضی شخصیت‌ها در ایران این نظریه وجود دارد که در حال حاضر از عضویت در NPT هیچ سودی نمی‌بریم». تهدید به خروج از «ان‌پی‌تی» البته محدود به سفیر ایران در انگلیس نبوده و سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز به آن اشاره کرده بود. بهروز کمالوندی در این باره گفته بود: «فعلا گام چهارم را شروع کردیم و چو فردا شود فکر فردا کنیم. درباره گام چهارم تا 4-3 روز قبل از آن می‌پرسیدید، من نمی‌دانستم چه اقدامی قرار است انجام شود. سازمان انرژی اتمی تا خروج از NPT را هم پیش‌بینی کرده بود».
دوم: لغو رژیم بازرسی‌ها
هرچند اواسط دی‌ماه هیات دولت طی بیانیه‌ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد و بر اساس آن، ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست اما رژیم بازرسی‌ها علیه ایران کماکان به‌عنوان بخشی در حال اجرا از توافق هسته‌ای باقی مانده است. به طور کلی ارتباط جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مقطع فعلی در 2 سطح پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و رژیم بازرسی‌های گسترده تعریف می‌شود.
هرچند در بیانیه نمایندگان و اظهارات رئیس مجلس این دو اقدام استخراج می‌شود، با همه اینها کارشناسان معتقدند تجدیدنظر در رژیم بازرسی‌ها تصمیمی منطقی‌تر در قبال بدعهدی‌های 3 کشور اروپایی است. رژیم بازرسی‌ها آنگونه که در برجام تعریف و به اجرا گذاشته شده است، گسترده‌ترین بازرسی‌ها علیه یک کشور بوده است. بر اساس این رژیم، صنعت هسته‌ای ایران از چرخه تولید گرفته تا غنی‌سازی و سایر مراحل به صورت حداکثری تحت نظارت آژانس قرار دارد و علت اهمیت این بازرسی‌ها برای طرف غربی نیز همین موضوع است. این در حالی است که در جریان 5 گام کاهش تعهدات هسته‌ای که از اردیبهشت‌ماه سال جاری در دستورکار شورای عالی امنیت ملی کشورمان قرار گرفته، هیچ اقدامی برای کاهش این بازرسی‌ها انجام نشده است. رژیم بازرسی‌ها که در نتیجه برجام علیه ایران به اجرا در آمد یکی از موضوعات اصلی مورد انتقاد کارشناسان و منتقدان برجام بوده است. در جریان مذاکرات توافق جامع، در 3 سند توافق شده به موضوع بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای و حتی تاسیسات غیرهسته‌ای اشاره شده است.
1- توافق نهایی یا همان برجام
2- قطعنامه 2231 شورای امنیت
3- توافق ایران و آژانس درباره حل‌وفصل موضوع PMD
در نتیجه این بازرسی‌های سه‌گانه بازرسان آژانس که اتفاقا سابقه خوبی در نظارت و بازرسی نداشته و ندارند، اجازه دسترسی به نهادهای حساس را پیدا می‌کردند، البته مقامات دولتی از انتشار خبر برنامه بازرسی‌های آژانس عموما طفره رفته‌اند، با این حال برخی اخبار بیانگر آن است که این سیستم نظارتی، بی‌سابقه‌ترین رژیم بازرسی‌ها علیه یک کشور بوده است. در همین راستا نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی هفته گذشته با انتشار آمارهایی از میزان بازرسی‌های انجام شده در ایران در سال ۲۰۱۸، نوشته است که بیشترین بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران انجام شده است. «میخائل اولیانف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی با انتشار آمارهایی از میزان بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران، نوشته است اکنون بیشترین بازرسی‌های هسته‌ای جهان در ایران انجام می‌شود. وی در این‌باره در توئیتر نوشته است: «واقعیت جالب، بویژه برای آنها که درباره فعالیت‌های راستی‌آزمایی در ایران شبهه‌افکنی می‌کنند. سال ۲۰۱۸، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کشورهایی که توافقنامه جامع پادمانی (CSA) و پروتکل الحاقی (AP) در آنها اجرا می‌شود، مجموعا ۱۱۲۴ بازرسی انجام داده است.» اولیانف افزود: «۹۸۹ مورد از این بازرسی‌ها در ایران انجام شده است. این کشور همچنان راستی‌آزمایی‌شده‌ترین کشور جهان است». بر اساس آماری که این دیپلمات روس داده است، ۸۸ درصد بازرسی‌های پادمانی آژانس در جهان از ایران انجام شده است.
هر چند اگر ایران اقدام به لغو رژیم بازرسی‌ها کند می‌تواند یک اقدام مثبت باشد، با این حال مجلس شورای اسلامی به جای بیانیه دادن یا تصویب یک طرح جدید برای پاسخ به اقدام غربی‌ها می‌تواند از یک راه کم‌هزینه‌تر استفاده کند و آن مکلف کردن دولت به اجرای قانون اقدام متناسب دولت در اجرای برجام است که مهرماه سال 94 به تصویب نمایندگان مجلس رسیده بود. طبق 2 بند این قانون، بر تکلیف دولت در صورت خلف وعده و بدعهدی طرف مقابل تصریح شده است. از جمله در بند سوم قانون اقدام متقابل آمده است: «دولت موظف است هرگونه عدم‌پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها یا بازگرداندن تحریم‌های لغوشده یا وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر را به‌دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به‌طوری ‌که ظرف مدت 2 سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به 190 هزار سو افزایش یابد. شورای عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع می‌باشد. دولت باید ظرف مدت 4 ماه برنامه خود را برای این منظور جهت تصویب به شورا ارائه نماید». در بند ششم این قانون نیز موضوع بازرسی‌های آژانس مورد توجه قرار گرفته است: «نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب مقررات بین‌المللی و با رعایت مصالح امنیت ملی کشور که شورای‌عالی امنیت ملی مشخص می‌کند، انجام پذیرد و دولت باید مراقبت نماید که در مسیر اجرای برجام و پس از آن، حفاظت کامل از اسرار و اطلاعات طبقه‌بندی‌شده بویژه در حوزه نظامی و امنیتی صورت گیرد. میزان همکاری با آژانس منوط به اقدامات احتیاطی لازم برای تضمین این امر توسط آژانس است. همچنین هیچ‌گونه دسترسی نظارتی آژانس به مراکز نظامی و اشخاص حقیقی به‌بهانه برجام مجاز نمی‌باشد مگر آنکه موارد به ‌صورت جداگانه و با جزئیات به‌ تصویب شورای عالی امنیت ملی برسد».
***
[وزیر خارجه پاکستان: ایران فقط در چارچوب برجام حاضر به مذاکره است]
وزیر خارجه پاکستان تاکید کرد: ایرانی‌ها آماده مذاکره در چارچوب برجام هستند اما خارج از چارچوب آن مذاکره نمی‌کنند.
به گزارش ایسنا، شاه‌محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان که پس از ایران به آمریکا سفر کرده، در گفت‌وگو با شبکه فاکس‌نیوز در پاسخ به سوالی درباره هدف از سفرش به ایران گفت: هدف اصلی من این بود که تاکید کنم تشدید تنش‌ها و وقوع یک درگیری جدید به نفع هیچ‌کسی نیست و پاکستان خواهان کاهش تنش‌ است. ما بر این باوریم که یک مناقشه جدید می‌تواند بسیار خطرناک باشد و فراتر از منطقه برود. وی درباره پاسخ مقامات ایرانی به این اظهارات گفت: رئیس‌جمهور و وزیر امورخارجه ایران، هر دو تاکید داشتند خواهان افزایش تنش‌ها نیستند و می‌دانند پیامدهای تشدید اوضاع چه خواهد بود. قریشی درباره اظهارات نخست‌وزیر انگلیس مبنی بر اینکه «توافق جدید ترامپ باید جایگزین برجام شود» اظهار داشت: آنچه من از مقامات ایران دریافت کردم این بود که آنها آماده مذاکره در چارچوب برجام هستند اما مایل نیستند خارج از این توافق مذاکره کنند. آنها معتقدند نباید چیزی (توافقی) را که قبلا انجام شده، دوباره از اول شروع کرد. ایران مخالف از بین بردن مفاد برجام است.