رزمایش آمریکا در خلیج فارس و نگاهی به ساختار امنیتی منطقه

پایگاه خبری  رویداد،رهیافت های رئالیستی بر تقدم امنیت نظامی در روابط بین الملل تاکید می نماید. این رهیافت طی دوران جنگ سرد، بر محافل علمی و مراکز تصمیم گیری سیطره داشته است. از این دیدگاه نظام بین الملل به عرصه مبارزه برای قدرت توسط دولتهای حاکم به شمار می رود. رفتارهای بین المللی، جنگها و اتحادها همگی در جهت کوشش برای کسب برتری و موازنه قدرت با رقیبان است و با مطالعه ساختار نظام بین المللی می توان قدرت نسبی رقبا را پیش بینی کرد . از دیدگاه رئالیستها ، دولتها با حفظ حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ، منافع ملی خود را دنبال می کنند.

پس از جنگ سرد و بخصوص پس از 11 سپتامبر ایالات متحده آمریکا با رهبری نئو محافظه کاران و با بکار گیری نظریه واقع گرایی هابز یک رهیافت نو واقع گرایی را عرضه نمودند که در برگیرنده منافع خود و متحدان خود و بدون در نظر گرفتن شرایط و منافع دیگر بازیگران عرصه جهانی بود. این رهیافت هابزی معتقد بود که هیچ گاه جنگ به پایان نمی رسد و جهان همیشه در حال جنگ دائمی به سر می برد. در نظر نئومحافظه کاران صحنه بین الملل میدان مبارزه برای کسب قدرت بیشتر است که این مسئله باعث بی نظمی می گردد. بر این اساس این مسئولیت قدرت بزرگ است که نقش پلیس جهانی را بازی می کند و ایجاد نظم و امنیت نماید. جهت عهده دارشدن این وظیفه، پلیس جهانی می بایست سعی نماید تا دیگر کشورها به قدرت زیادی دست نیابند و برای این منظور کنترل آنها را به نوعی در دست داشته باشند. نفت و کنترل راهای نفتی از ابزارهایی است که می تواند دیگر بازیگران را تحت رهبری ایالات متحده قرار دهد. مخالفت آمریکا با مسایل هسته ای ایران، حضور گسترده نیروهایش در منطقه و کنترل راه های نفتی خلیج فارس بخشی از سیاستهای نئو محافظه کاران در برابر ایران و دیگر کشورهای اتمی محسوب می گشت . گرچه این نظریه از سوی برخی قدرتهای منطقه ای (ایران) و فرا منطقه ای به چالش کشیده شد ولی کماکان تا پایان دوره نئومحافظه کاران این سیاست هابزی ایالات متحده ادامه یافت. حتی با تغیر نئومحافظه کاران نباید انتظار تغیر در سیاست خارجی آمریکا را داشت . چرا که نفت و کنترل راه های نفتی از عناصر اصلی و مهم امنیت ملی ایالات متحده آمریکا محسوب می گردد و هرحزبی که در این کشور قدرت را در دست گیرد این اصل را از اساسی ترین مولفه های سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا برخواهد شمارد.

امنیت خلیج‌فارس قطعاً مانند گذشته نیست و با وضعیت جدیدی مواجه است. امروزه امنیت خلیج‌فارس به حاکمیت قدرت برتر یا رقابتهای منطقه‌ای بستگی ندارد. سیستم امنیتی باید در برابر جامعه جهانی و نیروهای بین‌المللی توانمند باشد. سیستم مطلوب امنیتی باید مشکلات منطقه‌ای کنونی را حل‌ و فصل کند و با رویکرد یک‌جانبه‌گرا استمرار بیابد. چراکه متغیرهای متعددی در منطقه وجود دارند که تجزیه و تحلیل تحولات منتج از این متغیرها با هدف رویکرد امنیتی افراطی دست‌یافتنی نیست. سیستم امنیتی باید با تغییرات سیاسی عمیق در منطقه از جمله حل منازعات و اختلافات ارضی، عدم اطمینان از وضعیت اقتصادی منطقه به دلیل مساله نفت و فروش آن و اشاعه سلاح‌های هسته‌ای به دنبال ایجاد و گسترش سیستم امنیتی متمایل به غرب و باثبات در خلیج‌فارس و... همراه باشد.

تصور اینکه اگر توان نظامی امریکا افزایش یابد، سیستم ترتیبات امنیتی این کشور در منطقه خلیج‌فارس تحقق خواهد یافت، کمتر دست‌یافتنی است. توسل به توانایی‌های نظامی امریکا، حضور امریکا در صحنه‌ای سیاسی ــ اقتصادی خلیج‌فارس را امکان‌پذیر می‌نماید، اما نظم را برقرار نمی‌سازد و منافع دولت امریکا و نیز دیگر دولتها را فراهم نمی‌کند و حتی منافع سایر دول را به مخاطره می‌اندازد. آنچه تاکنون از تجربه تحولات عراق مشهود می‌باشد، این است که امریکا برای برقراری سیستم امنیتی خلیج‌فارس باید برخی مسئولیتهای خلیج‌فارس را به اروپا واگذار کند و این امر میسر نخواهد بود مگر اینکه امریکا به نحوی در مساله امنیتی خلیج‌فارس و خاورمیانه ضمانتهای کافی را به این دول بدهد. همان‌گونه که در طی بحران عراق شاهد بودیم، گرایشهای اروپا گاهی با امریکا متضاد بوده است. لذا امریکا ناچار است حجم عظیمی از مسائل مربوط به خلیج‌فارس و خطرهای مربوط به امنیت این منطقه را با اروپا تقسیم کند. اروپا منافع استراتژیکی مهمی در خلیج‌فارس دارد و در برخی مواقع بیشتر از امریکا به منابع انرژی آن وابسته است. در عرصه عمل نیز مشاهده شده که امریکا پس از اشغال عراق از اقدامات اروپا برای پاکسازی عراق، بازسازی زیرساختهای آن، اجرای اصلاحات در آن کشور و... استقبال کرده است. اروپا زیربنای یک سیستم امنیتی در منطقه خلیج‌فارس را به‌گونه‌ای به تصویر کشیده است که با سیستم امنیتی یک‌جانبه‌نگرانه امریکا در تضاد است. امروز، امریکا دریافته که برای استقرار امنیت دائم علاوه بر همکاری کشورهای منطقه خلیج‌فارس، همکاری دیگر قدرتهای جهان، از جمله اتحادیه اروپا و روسیه، نیز مهم است. سیاست یک‌جانبه‌نگرانه اقتصادی ــ امنیتی امریکا که در قبل و دوران شروع اشغال عراق اعمال شد، عملا با ناکامی مواجه شده است. هرگونه اهتمام امریکا، به تشدید فشار بر اروپا، چین و دیگر رقبای جهانی در محیطهای منطقه‌ای خلیج‌فارس، نقش برتر در اقتصاد انرژی عراق و ساختارهای اقتصادی مهم منطقه از جمله ساختار اوپک و اتخاذ سیستم ترتیبات امنیتی بر این پایه، بحران‌های منطقه‌ای را تشدید خواهد کرد و مشکلات جدی فراوانی پیش ‌روی امریکا قرار خواهد داد و موجب قطب‌بندی‌های جدیدی در خلیج‌فارس خواهد شد. تشدید اختلافات میان امریکا و برخی از متحدان آنها در مورد تداوم حضور نظامی در عراق و به تبع خروج برخی از نیروهای نظامی خارجی از آن کشور مانند خروج نیروهای نظامی اسپانیا، فیلیپین و... از این مقوله می‌باشد.

در حال حاضر سیستم امنیتى خلیج فارس که امریکا آن را طراحى کرده؛ بر آمادگى این کشور براى تداوم حضور نظامى در منطقه و جلوگیرى از بروز جنگ هاى بزرگ و ویرانگر - که با اتکا به سلاح هاى کشتار جمعى صورت مى گیرد- مبتنى است. به بیانى دیگر امریکا به دلیل تاثیر دو موضوع نفت و اشاعهِ سلاح هاى هسته اى بر منافع خود، به دنبال ایجاد و گسترش سیستم امنیتى متمایل به غرب و باثبات در خلیج فارس است. کشورهاى غربى خصوصا ایالات متحده معتقد اند، مسایل خلیج فارس به صورت فزاینده اى در ارتباط با امنیت کشورهاى فرا آتلانتیکى قرار گرفته است. تروریست ها و سلاح هاى کشتار جمعى از این منطقه به اروپاى جنوب شرقى و سپس به اروپا و امریکا وارد مى شوند. بنابراین نیروهاى ناتو بر اساس جنگ علیه تروریست در منطقه فعالیت مى کنند.

 

آمریکا با برگزاری این مانور به دنبال جمع‌کردن همدستانی برای خود است تا به نظامیان و فرماندهان خود نشان دهد که در سطح منطقه و جهان همچنان هم‌پیمانانی دارد تا روحیه آنها تقویت شود.

طبق گزارش اخیر یک کمیته تحقیقاتی کنگره آمریکا ، این کشور فقط طی یک سال فروش تسلیحاتی اش را سه برابر کرده است.آمریکا در سال 2010 ، بیش از بیست میلیارد دلار و در سال 2011 بیش از شصت میلیارد دلار سلاح فروخته است.این کشور 80 درصد بازار تسلیحات جهان را به خود اختصاص داده است.

خریدار اصلی تسلیحات آمریکایی نیز کشورهای حوزه خلیج فارس هستند. نیمی از تسلیحاتی که آمریکا سال گذشته فروخته، وارد عربستان سعودی شده است.  واشنگتن کشورهای خلیج فارس را به رغم نقض گسترده حقوق بشر و تروریسم ،تا بن دندان مسلح کرده است.

یک هفته بعد از شروع رزمایشی که منابع آمریکایی آن را بزرگ‌ترین رزمایش تأمین امنیت جریان آزاد نفت از خلیج فارس معرفی کرده‌اند، خبرنگار سی ان ان از عرشه ناو هواپیما بر«یو. اس. اس اینترپرایز» گزارش کرد که فقط شش کشور در این رزمایش شرکت دارند. این در حالی است که مقام‌های نظامی آمریکا تعداد شرکت کنندگان در این رزمایش دو هفته‌ای را 30 کشور اعلام کرده بودند. کریس لورنس خبرنگار حوزه پنتاگون در شبکه تلویزیونی سی ان ان در گزارشی که روز شنبه منتشر شد، گفت:«ایالات متحده این واقعیت را اشاعه می‌داد که بیش از 30 کشور در این رزمایش شرکت دارند، ولی سی ان ان تا کنون دریافته که دو سوم این کشورها مایل نیستند شرکت شــان را ( در رزمایش) علنی کنند و فقط حدود شش کشور در عمل کشتی‌های خودشان را به این رزمایش خواهند فرستاد.» سی ان ان نتیجه می‌گیرد: «این وضع نشان می‌دهد که در هرگونه سناریوی واقعی یا کشمکش با ایران، این ارتش آمریکا است که سنگینی جنگ را به دوش خواهد کشید.»

پیش از این دریادار میلر، فرمانده ناوگان پنجم آمریکا در خلیج فارس با اشاره به حضور گسترده متحدین آمریکا در این رزمایش گفته بود که مشارکت عظیم کشورها در این رزمایش نشانگر آن است که تمایل گسترده و مشترکی میان کشورها برای تضمین امنیت خطوط دریایی منطقه وجود دارد. وی رزمایش مین‌روبی‌در خلیج فارس را بزرگ‌ترین رزمایش دانست که بر مین‌های منطقه متمرکز است و گفت: ما آماده‌ایم تا تضمین حاصل کنیم که در منطقه ثبات وجود دارد. ما متوجه شدیم که یکی از تهدیداتی که احتمالاً برای ما وجود دارد، تهدید مین‌ها است. ما شاهد آن بودیم که در تاریخ این امر غیرقابل تصور نبوده است و بنابراین در بعد بین‌المللی مهم است که ما می‌توانیم این مین‌ها را از سطح آب پاکسازی کنیم.

سی ان ان در گزارش خود هیچ اشاره‌ای به این نکرده که کدام کشورها در این رزمایش شرکت دارند، ولی پیش از این نام کشورهایی مانند ژاپن، استرالیا، انگلیس و فرانسه در فهرست کشورهایی بودند که مقام‌های آمریکایی می‌گویند در رزمایش شرکت دارند؛ رزمایشی که کلیدی‌ترین هدف آن تمرین مین‌روبی در خلیج فارس و باز کردن تنگه هرمز در صورت مسدود شدن آن از سوی ایران اعلام شده است. سروان گرگ رائلسون از ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا مستقر در بحرین پیش از این اعلام کرده بود که این رزمایش مهم‌ترین تمرینی است که در نوع خود تا به حال با حضور آمریکا برگزار شده و بیش از 30 کشور در آن شرکت دارند، ولی موضوع قابل توجه در رزمایش جاری که تا اوایل هفته بعد ادامه خواهد داشت این است که به منابع نظامی آمریکا توصیه شده که از هرگونه اقدامی که تحریک‌کننده رویارویی با ایران باشد اجتناب کنند. دریادار «تد کارتر» در گفت و گو با سی ان ان گفته است:« هر اقدامی می‌تواند باعث واکنش‌های نامناسب شود و ما باید نسبت به این آگاهی داشته باشیم.» گرگ رالسون فرمانده نظامی آمریکا در ناوگان پنجم آمریکا در بحرین نیز دوشنبه قبل گفته بود: «این (رزمایش) در پاسخ به هیچ تهدید یا وضعیت خاصی انجام نمی‌شود.» دریادار میلر، فرمانده ناوگان پنجم آمریکا در خلیج فارس هم همین دیدگاه را ابراز کرده است. وی گفته است:« این رزمایش هدفش مین‌ها و تلاش بین‌المللی برای پاکسازی آنها است.» سی‌ان‌ان در تفسیر این اظهار نظر مقام‌های آمریکایی نوشت: «ارتش آمریکا سعی دارد نوعی توازن بین حفاظت از ترانزیت آزاد آبراه (هرمز) و اجتناب از کشمکش ناخواسته با ایران ایجاد کند.» یک منبع مطلع در تهران با اشاره همین نگرانی آمریکایی‌ها از رویارویی ناخواسته با ایران در جریان رزمایش گفت:« آمریکایی‌ها سپتامبر سال قبل که تلفن قرمز را به ایران پیشنهاد کردند هدف شان همین بود. آنها می‌خواستند حضور نظامی خودشان را در خلیج فارس افزایش بدهند، ولی احتمال رویارویی تصادفی با ایران را با استفاده از این خط ارتباطی، کم کنند.»