تصویب طرح جدایی بحرین از ایران
محمود بابایی- 22 اردیبهشت 1349 (11 می 1970) سالروز جلسه شورای امنیت درباره مسأله بحرین است. این جلسه به درخواست نماینده دولت متبوعه ایران (که در 4 می همان سال خطاب به رئیس شورای امنیت ارائه شد) و در خواست نماینده بریتانیا (که 5 می به شورا ارائه شد) برگزار شده بود. شورای امنیت در این جلسه گزارش ناقص و مشکوک دبیرکل از وضعیت بحرین را بررسی کرد و ضمن ابراز خشنودی از آن به جدایی بحرین رأی داد.
اگرچه از دیرباز (538 سال قبل از میلاد و در زمان کورش کبیر) ایران بر خلیج فارس حاکمیت بلامنازع داشته است اما با روی کار آمدن امویان و عباسیان و متزلزل شدن حاکمیت ایران کم کم سرپیچی حکام بحرین از حکومت مرکزی آغاز شد. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه مقارن با مرگ کریم خان زند و کم توان شدن حکومت مرکزی، خاندان آل خلیفه از فرصت بهره بردند و به بحرین حمله کردند.
خاندان آل خلیفه علی رغم تحمل شکست در برخی مبارزات بالاخره توانست به بحرین چیره شود و داد خودمختاری و مخالفت با حکومت مرکزی ایران را سر دهد. اگرچه این خودمختاری کاملا بی محتوا بود و بارها بعد از این حادثه حکام آل خلیفه در مواجهه با مشکلات و دخالتهای خارجی با منتسب کردن بحرین به حکومت مرکزی ایران سعی داشتند که فشارهای سیاسی شان را کاهش دهند. علاوه بر این در آن دوران دو سوم مردم این منطقه نیز فارسی زبان بودند.
شیخ سلمان بن احمد (شیخ بحرین) در ژانویه 1820 «قرارداد صلح عمومی » یا «قرارداد اساسی» (و در واقع همان قرارداد انقیاد و تحت الحمایگی)را با انگلستان امضا كرد؛ شیخ سلمان تحت الحمایگی انگلیس را به علت استحكام قدرت و سلطه اش بر بحرین پذیرفت و پرچم آن كشور را برفراز مقر دارالحكومه خود برافراشت.
اختلاف لفظی ایران و انگلیس بر سر بحرین به همراه بی کفایتی و نالایقی حکام ایرانی در بازپس گیری اوضاع بحرین ادامه داشت تا ابتدای دهه 50 شمسی که انگلیس قصد خارج کردن نیروهای خود از خاورمیانه را کرد. در این دوره انگلیس با هدف تثبیت جدایی بحرین از ایران مقامات پهلوی را فریب داد و با قول شفاهی اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی تعیین تکلیف بحرین را به سازمان ملل کشاند.
واکنش شاه در مقابل تحولات این سالها در یك مصاحبه مطبوعات در رسمی خود از هندوستان در تاریخ 4 ژانویه 1969 نمایان است : «بحرین 150 سال پیش به وسیله انگلیس از ایران جدا شد و اكنون خودش در حال ترك ماست.»
به نوعی شاه در این ماجرا با گرفتن ژستی دموکراتیک، بحرین را در دامان سازمان ملل و اربابانش انداخت.
سازمان ملل نیز «ویتوریو وینسپیر گیچیاردی » را موظف کرد که برای نظرخواهی به بحرین رود.
نماینده ویژه دبیركل در امور بحرین ، در رأس یك هیأت پنج نفری عازم آن جزیره شد و از 29 مارس تا 18 آوریل (10 تا30 فروردین)1970 به نظر خواهی گزینشی و گفتگو با گروههای منتخب سیاسی- اجتماعی بحرین پرداخت. ذكر این نكته ضروری است كه برخلاف ادعای برخی منابع خارجی مبنی بر مراجعه به آراء عمومی از طریق (رفراندوم) یا انتخابات عمومی، روش محدود گزینشی یاد شده انجام گرفت.
در این نظرخواهی از یکایک مردم پرسش صورت نگرفت، بلكه از رؤسای قبیله‌ها و سرپرستان گروهها و شیخ‌های بحرینی، كه همه سرسپرده‌های بریتانیا بودند سوال شد. بدینگونه كه از آنها می‌پرسید: آیا می‌خواهید مستقل شوید؟! و آنها هم، هم آواز می‌گفتند به! به! چه بهتر از این كه ما مستقل شویم. در عین حال بهنگام سفر «گیچاردی» دو باشگاه فرهنگی «نادر» و «فردوسی» را بستند و شمار چشمگیری از مردم آن جزیره را كه هوادار ایران و ایرانی ماندن بودند، به زندان افكندند و تنی چند از آنها را كشتند و یك جو خفقان و ترس در آن منطقه پدید آوردند.
علاوه بر اینکه شیخ نشینهای عربی با شنیدن خبر برگزاری نظرخواهی اقدام به تغییر بافت جمعیتی بحرین کردند و بسیاری عرب را در بحرین مسکن داده بودند. یكی از ویژگیهای مهم بحرین عبارت از تركیب جمعیتی (نژادی) و مذهبی آن است. با توجه به پیشینه تاریخی بحرین و وابستگی آن به ایران، تعداد زیادی از ساكنان آن ایرانی تبار هستند كه در بخشهای گوناگون كشور مشغول به كار هستند. چنانكه با وجود تغییر و تحولات گسترده در این امر در خلال دهه‌های گذشته، حتی بر اساس منابع آماری كشور انگلستان 20 درصد بافت نژادی آن را در پایان دهه 1980 ایرانیان تشكیل می‌دادند! ضمنا حدود 60-70 درصد مسلمانان بحرین را شیعیان و تنها 30- 40 درصد آنان را سنیان تشكیل می‌دهند.
بر این اساس «وینسپیر» گزارش خود را از این نظرخواهی برمبنای نظر مثبت مردم بحرین برای استقلال و جدایی از ایران به سازمان ملل تقریم کرد و بر اساس آن شورای امنیت با اتفاق آراء استقلال بحرین را تصویب کرد.
متن این قطعنامه شورای امنیت درباره بحرین به این شرح است:
شورای امنیت با توجه به اطلاعیه دبیرکل به تاریخ 28 مارس 1970 و با توجه به اظهارات نمایندگان ایران و بریتانیا در نامه های خود به تاریخ 9 مارس و 20 مارس 1970 ،
1- گزارش نماینده شخصی دبیرکل را که متن آن در تاریخ 30 آوریل 1970 همراه با یادداشتی از دبیرکل در اختیار اعضای شورای امنیت قرار گرفته است تصویب می کند.
2- شورا نتیجه گیریهای گزارش را با خوشنودی می پذیرد، بویژه این نکته را که «اکثریت عظیم مردم بحرین کمایلند که استقلال و تمامیت کامل سرزمین آنها به عنوان حکومتی که در اخذ تصمیم در مورد روابط خود با دیگر حکومتها مختار است شناخته شود!!!»(منوچهر گنجی، ص722)
دولت ایران تنها یك ساعت پس از استقلال بحرین در تاریخ 14 اوت 1971 آن را به رسمیت شناخت!!!
محمود بابایی کارشناس مرکز اسناد انقلاب اسلامی
اگرچه از دیرباز (538 سال قبل از میلاد و در زمان کورش کبیر) ایران بر خلیج فارس حاکمیت بلامنازع داشته است اما با روی کار آمدن امویان و عباسیان و متزلزل شدن حاکمیت ایران کم کم سرپیچی حکام بحرین از حکومت مرکزی آغاز شد. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه مقارن با مرگ کریم خان زند و کم توان شدن حکومت مرکزی، خاندان آل خلیفه از فرصت بهره بردند و به بحرین حمله کردند.
خاندان آل خلیفه علی رغم تحمل شکست در برخی مبارزات بالاخره توانست به بحرین چیره شود و داد خودمختاری و مخالفت با حکومت مرکزی ایران را سر دهد. اگرچه این خودمختاری کاملا بی محتوا بود و بارها بعد از این حادثه حکام آل خلیفه در مواجهه با مشکلات و دخالتهای خارجی با منتسب کردن بحرین به حکومت مرکزی ایران سعی داشتند که فشارهای سیاسی شان را کاهش دهند. علاوه بر این در آن دوران دو سوم مردم این منطقه نیز فارسی زبان بودند.
شیخ سلمان بن احمد (شیخ بحرین) در ژانویه 1820 «قرارداد صلح عمومی » یا «قرارداد اساسی» (و در واقع همان قرارداد انقیاد و تحت الحمایگی)را با انگلستان امضا كرد؛ شیخ سلمان تحت الحمایگی انگلیس را به علت استحكام قدرت و سلطه اش بر بحرین پذیرفت و پرچم آن كشور را برفراز مقر دارالحكومه خود برافراشت.
اختلاف لفظی ایران و انگلیس بر سر بحرین به همراه بی کفایتی و نالایقی حکام ایرانی در بازپس گیری اوضاع بحرین ادامه داشت تا ابتدای دهه 50 شمسی که انگلیس قصد خارج کردن نیروهای خود از خاورمیانه را کرد. در این دوره انگلیس با هدف تثبیت جدایی بحرین از ایران مقامات پهلوی را فریب داد و با قول شفاهی اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی تعیین تکلیف بحرین را به سازمان ملل کشاند.
واکنش شاه در مقابل تحولات این سالها در یك مصاحبه مطبوعات در رسمی خود از هندوستان در تاریخ 4 ژانویه 1969 نمایان است : «بحرین 150 سال پیش به وسیله انگلیس از ایران جدا شد و اكنون خودش در حال ترك ماست.»
به نوعی شاه در این ماجرا با گرفتن ژستی دموکراتیک، بحرین را در دامان سازمان ملل و اربابانش انداخت.
سازمان ملل نیز «ویتوریو وینسپیر گیچیاردی » را موظف کرد که برای نظرخواهی به بحرین رود.
نماینده ویژه دبیركل در امور بحرین ، در رأس یك هیأت پنج نفری عازم آن جزیره شد و از 29 مارس تا 18 آوریل (10 تا30 فروردین)1970 به نظر خواهی گزینشی و گفتگو با گروههای منتخب سیاسی- اجتماعی بحرین پرداخت. ذكر این نكته ضروری است كه برخلاف ادعای برخی منابع خارجی مبنی بر مراجعه به آراء عمومی از طریق (رفراندوم) یا انتخابات عمومی، روش محدود گزینشی یاد شده انجام گرفت.
در این نظرخواهی از یکایک مردم پرسش صورت نگرفت، بلكه از رؤسای قبیله‌ها و سرپرستان گروهها و شیخ‌های بحرینی، كه همه سرسپرده‌های بریتانیا بودند سوال شد. بدینگونه كه از آنها می‌پرسید: آیا می‌خواهید مستقل شوید؟! و آنها هم، هم آواز می‌گفتند به! به! چه بهتر از این كه ما مستقل شویم. در عین حال بهنگام سفر «گیچاردی» دو باشگاه فرهنگی «نادر» و «فردوسی» را بستند و شمار چشمگیری از مردم آن جزیره را كه هوادار ایران و ایرانی ماندن بودند، به زندان افكندند و تنی چند از آنها را كشتند و یك جو خفقان و ترس در آن منطقه پدید آوردند.
علاوه بر اینکه شیخ نشینهای عربی با شنیدن خبر برگزاری نظرخواهی اقدام به تغییر بافت جمعیتی بحرین کردند و بسیاری عرب را در بحرین مسکن داده بودند. یكی از ویژگیهای مهم بحرین عبارت از تركیب جمعیتی (نژادی) و مذهبی آن است. با توجه به پیشینه تاریخی بحرین و وابستگی آن به ایران، تعداد زیادی از ساكنان آن ایرانی تبار هستند كه در بخشهای گوناگون كشور مشغول به كار هستند. چنانكه با وجود تغییر و تحولات گسترده در این امر در خلال دهه‌های گذشته، حتی بر اساس منابع آماری كشور انگلستان 20 درصد بافت نژادی آن را در پایان دهه 1980 ایرانیان تشكیل می‌دادند! ضمنا حدود 60-70 درصد مسلمانان بحرین را شیعیان و تنها 30- 40 درصد آنان را سنیان تشكیل می‌دهند.
بر این اساس «وینسپیر» گزارش خود را از این نظرخواهی برمبنای نظر مثبت مردم بحرین برای استقلال و جدایی از ایران به سازمان ملل تقریم کرد و بر اساس آن شورای امنیت با اتفاق آراء استقلال بحرین را تصویب کرد.
متن این قطعنامه شورای امنیت درباره بحرین به این شرح است:
شورای امنیت با توجه به اطلاعیه دبیرکل به تاریخ 28 مارس 1970 و با توجه به اظهارات نمایندگان ایران و بریتانیا در نامه های خود به تاریخ 9 مارس و 20 مارس 1970 ،
1- گزارش نماینده شخصی دبیرکل را که متن آن در تاریخ 30 آوریل 1970 همراه با یادداشتی از دبیرکل در اختیار اعضای شورای امنیت قرار گرفته است تصویب می کند.
2- شورا نتیجه گیریهای گزارش را با خوشنودی می پذیرد، بویژه این نکته را که «اکثریت عظیم مردم بحرین کمایلند که استقلال و تمامیت کامل سرزمین آنها به عنوان حکومتی که در اخذ تصمیم در مورد روابط خود با دیگر حکومتها مختار است شناخته شود!!!»(منوچهر گنجی، ص722)
دولت ایران تنها یك ساعت پس از استقلال بحرین در تاریخ 14 اوت 1971 آن را به رسمیت شناخت!!!
محمود بابایی کارشناس مرکز اسناد انقلاب اسلامی
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
