توضيحي براي ترس هاي غيرمنطقي

گروه روانشناسی: تاكنون شماري از كتاب هاي علمي با موضوع «ادراك غيرمنطقي خطر» به چاپ رسيده است. اين كتاب ها مي گويند كه چرا بعضي از افراد از واكسن، اشعه ناشي از تلفن هاي همراه و برخي ديگر از مؤلفه هاي دنياي جديد مي ترسند در حالي كه علم مي گويد اين موارد آن طور كه آنها فكر مي كنند خطرناك نيست. همچنين اين كتاب ها مي كوشند توضيح دهند چرا ما از تغييرات آب و هوايي، چاقي و يا باكتري هاي مقاوم در مقابل آنتي بيوتيك ها يا خطرات ديگري كه علم به عنوان تهديدهاي عظيم سلامتي و ايمني تشخيص داده نمي ترسيم؟

اين قبيل كتاب ها خطرات ناشي از ترس بيش از حدمان از برخي موضوعات و ترس نداشتنمان از بعضي ديگر كه داد مي زنند «مراقب باش» را گوشزد مي كنند. اما براي كم كردن اين خطرات توصيه اي ندارند. اين عقيده ديويد روپيك كارشناس شناخته شده در زمينه «ادراك خطر» و استاد دانشگاه هاروارد است. به گفته وي ما براي كاهش اين خطرات لازم است كاري بيش از مشاهده و شكوه از اين كه ترسمان با واقعيت منطبق نيست انجام دهيم. لازم است بفهميم اشتباهمان كجا است و چرا درك درستي از خطر نداريم. وي مي گويد:«اگر مي خواهيم خطرات ناشي از آن چه من شكاف ادراكي مي نامم را كاهش دهيم، لازم است ريشه هاي ادراك خطر را بفهميم. بدانيم چقدر موردي خطر دارد و چرا ترس هاي ما هميشه با واقعيات منطبق نيست.»

به گفته روپيك تاكنون هر مؤلفي يك جنبه از اين موضوع را بررسي كرده است. برخي رسانه ها را سرزنش مي كنند و بعضي ديگر كوتاهي دولت ها و مراكز تعليم و تربيت، جوامع علمي و تعصبات شناختي را مثال مي زنند. اما شواهدي كه در علم روانشناسي وجود دارد خيلي غني تر است و توضيحات جزء به جزء بسيار بيشتري را در زمينه اين كه چرا ترس ها اغلب با واقعيات منطبق نيستند ارايه مي كند.

روپيك مي افزايد:«خود خطر را مي توان اندازه گيري، مطالعه و واقعاً توصيف كرد. اما ادراك ما از خطر ذاتاً ذهني است. ما به طور ناخودآگاه صافي هاي ذاتي و رواني را مورد استفاده قرار مي دهيم كه به ما كمك مي كند درباره خطر حدس هايي بزنيم.» به اين ترتيب قبل از هر چيز لازم است بكوشيم مقابل تفسيرهاي هر روزه مان از خطر خود را مصون نگه داريم. درواقع كار بسيار سختي است كه با تركيبي از واقعيات و احساسات به خطر پاسخ دهيم.

روپيك با استناد به چهار دهه تحقيقات رواشناسي به مجموعه اي از ويژگي هاي احساسي و مؤثر اشاره مي كند كه برخي خطرات را براي بعضي از افراد ترسناك تر از ديگران مي كند. اين ويژگي ها شامل نامعلوم بودن، بي اعتمادي، احساس نداشتن حق انتخاب (در موردي مثل واكسيناسيون)، ساخته دست انسان بودن (در مقابل طبيعي بودن) و قرار دادن خطرات در مقابل مزايا است (به عنوان مثال هنگامي كه ترس از بيماري ها حذف مي شود فوايد آن ناديده گرفته مي شود و در نتيجه ترس از واكسن افزايش مي يابد.) روپيك نتيجه مي گيرد ما بايد بپذيريم كه هميشه از جانب شكاف ادراكي در معرض خطريم. به جاي شكوه هم لازم است بكوشيم به شيوه اي عقلاني از پس خطرات ناشي از بي ادراكيمان برآييم. خط مشي ها، تشويق ها، وسايل ارتباط جمعي و تعيلم و تربيت هم به ما كمك مي كند با اين خطرات مقابله كنيم.

نامعلوم و مشكوك بودن: موقعي كه چيزي براي ما نامعلوم است،‌ نظير وضعيتي كه والدين با بچه هاي اوتيستي دارند،‌ هر چيزي كه به پرسش هاي ما پاسخ مي دهد را مي قاپيم. چراكه احساس دانستن به ما احساس كنترل اطمينان بخش مي دهد. كنترل براي هركسي كه ترسيده، نگران و يا مشكوك است حياتي است.

اعتماد: موقعي كه مسئولان (پرستاران، بنگاه ها و ...) ترس ما را رد مي كنند، اعتمادمان به آنها كمي شود و مقاومتمان بالا مي رود. به عنوان مثال والدين بچه هاي اوتيستي به وسيله كارمندان و مسئولان رد مي شوند. درحالي كه گمان مي كنند دولت بايد به آنها و بچه هايشان احساس سلامت و ايمني بدهد. ولي هم به وسيله علم و هم از سوي پزشكان اين والدين غيرمنطقي، احساسي و نادان ناميده مي شوند. اين امر به شكل بدي به اعتمادشان صدمه مي زند و موقعي كه اعتماد پايين مي آيد، مقاومت در مقابل اطلاعات واقعي نسبت به اطلاعات غير قابل اعتماد بالا مي رود.

انتخاب: وقتي خطري به ما تحميل مي شود احساس مي كنيم اين خطر ترس آورتر از موقعي است كه ما خودمان آن خطر را انتخاب مي كنيم. براي بسياري از مخالفان واكسيناسيون  احساس غيرارادي بودن و  انتخاب نكردن مهم است. به عنوان مقال باربارا لوفيشر، مخالف واكسيناسيون مي گويد:«نبرد ما نبرد انتخاب بين آزادي و سلامت است.»

ساخته دست انسان يا طبيعي بودن: واكسن ها ساخته دست انسانند (برخلاف موادي كه تنها از مواد طبيعي ساخته شده اند) و ترس از خطرهاي مصنوعات ساخت بشر بيشتر از مواد طبيعي است. به عنوان مثال مادري مي گويد كه او از سرخك بيشتر از واكسن براي بچه اش مي ترسد، به خاطر اين كه سرخك طبيعي است.

خطرات در مقابل مزايا: ترس از واكسن ها هنگامي زياد مي شود كه فوايد واكسن كم به نظر مي رسد و ترس از بيماري ها حذف مي شود. اما وقتي بيماري هايي مثل سرخك و سياه سرفه برمي گردد، ترس از اين بيماري ها بالامي رود و كساني را كه ضد واكسيناسيون هستند را برمي گرداند. اين مثالي از چگونگي خطرات است كه مي تواند به ادراك هاي متفاوت منتهي شود و صرفاً براساس واقعيات نيست.

به اين ترتيب دليل اصلي اين كه چرا ترس هاي ما بعضي وقت ها با واقعيات جور در نمي آيد، را بايد در روانشناسي بسيار قديمي غريزي/ احساسي جست وجو كرد كه به ما در ادامه حيات كمك مي كند. جاي تعجب اندكي دارد كه ادراك ما از خطر كه به وسيله اين احساسات بيدار شده ، چنان شدت داشته باشد و به گونه اي چنين عميق مقاومت كند.