ترخیص اقتصاد از بخش مراقبت های ویژه!

در ادامه یادداشت اطلاعات آمده است: دولت این طرح را یک طرح ملی می داند و اعلام کرده برای تدوین آن ساعت ها کار کارشناسی انجام گرفته ولی از همه اقتصاد دانان دعوت کرده است تا در محتوا و چگونگی اجرای آن نظرپردازی کنند و دولت را در این مسیر کمک و یاری دهند.

در همین آغاز مسیر چند کار باید کرد و بعضی از کارها را نباید کرد.

1ـ اول دفتر بقول معروف نگاه مجلس شورای اسلامی است که نگاه و ارزیابی آن درباره طرح پیشنهادی دولت را از سر سیاسی کاری نبیند و آن را همانگونه که دولت اعلام کرده است در ساحت «طرح ملی» ارزیابی و نقد کند. مردم، سخنان نمایندگان خود را در جلسات علنی مجلس گوش می کنند و جهت گیری های نمایندگان محترم را محک می زنند. متاسفانه بیش از دو ماه است که ارائه طرح استیضاح وزراء در میان بعضی از نمایندگان محترم مجلس مد روز گردیده و یا پرسش از برخی از وزیران کابینه آقای روحانی و دادن کارت زرد به وزارتخانه ای محور چشم نمای مجلس شده است.

در یک نظر سنجی عمومی از مردم، این کار مجلس که در مواردی با پرخاشگری بعضی از نمایندگان علیه دولت و راحت بنویسم، متلک پرانی های باندی و سیاسی همراه شده است، چهره خط و خطوط سازی سیاسی را از سوی برخی نمایندگان مجلس نمایش می دهد. اگر همین روال درباره طرح ملی برای خروج از رکود اقتصادی ادامه داشته باشد، از همین الان باید گفت: طرح دولت فاجعه بار است و باید بر آن نمرده «فاتحه» خواند! بجای نظرپردازی کارشناسانه آن هم در امر مهم و پیچیده اقتصادی، نقد سیاسی بر نقد اقتصادی غلبه می یابد و البته بازار(بزن بکوب) در صحنه رسانه ها داغ و داغتر می گردد. اما امید است که مخالف و موافق در مجلس شورای اسلامی نقد سازنده ارائه دهند و برای برداشتن موانع راهکارهای اجرایی را مد نظر قرار دهند.

2 ـ سالهای سال است که تعریف کلان از اقتصاد ایران در دایره «رکود تورمی» می چرخد. نیاز نیست تا صاحب نظر اقتصادی باشید تا بدانید که کشور دچار بیماری شدید «رکود تورمی» است.

شرح «رکود تورمی» در نوشته های گذشته به صورت اختصار آمده اما، تکرار آن در این یادداشت شاید بی فایده نباشد. رکود در اصطلاح اقتصادی، به معنای کاهش معنی دار در چهار عامل؛ تولید، درآمد، اشتغال و تجارت حداقل برای یک دوره 6 ماهه است. رکود به بنیه اقتصادی کشور آسیب جدی می زند و پدیده مخربی نامیده می شود.

اما اگر تنها اقتصاد در سطح کلان با رکود مواجه باشد برای اقشار ضعیف جامعه به لحاظ سطح در آمدها، معمولاً با پائین بودن سطح تورم و در مواردی «تورم منفی» در این دوره، قابل تحمل است. اقتصاد دانان می گویند معمولاً دردوره رکود نرخ تورم حتی متمایل به صفر یا «منفی» می شود. تورم عبارت است از روند افزایش مستمر شاخص بهای کالاها وخدمات در درون یک اقتصاد که در دوره تورم قدرت خرید مردم مرتباً کاهش می یابد. اما تنها ویژگی مثبت در دوره تورم، افزایش رونق اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری است. در نظرپردازی اقتصادی می گویند، دوره های «رکورد» و «تورم» معمولاً متناوب و یکی در میان است. نخستین بار در دهه 50 میلادی اقتصاد دانان اروپایی با همزمانی رکود وتورم مواجه شدند و واژه رکود تورمی در این زمان ساخته و پرداخته شد. ترکیب دو واژه تورم «iNFLATiON» و رکود «STAGNATION» رکود تورمی (STAGFLATion) یا رکود تورمی است که از خطرناکترین اتفاقات اقتصادی به شمار می آید.

این دوره همه مضار منفی دوران رکود و دوران تورم را یکجا دارد، اقتصاد ایران سالها است در بخش مراقبت های ویژه حاصل از «رکود تورمی» نفس می کشد و تنها «حیات» دارد، اما حاصلی نمی دهد. این اقتصاد(رکود تورمی) در بخش مراقبت های ویژه همچون بیماری در انتظار مرگ است که تنها به «سرم» نفت و درآمدهای آن وصل است. حالا دولت با ارائه طرحی در پی آن است که بیمار و اقتصاد بیمار را از بخش مراقبت های ویژه، ترخیص کند. اگر چه برخی از اقتصاددانان می گویند، این طرح مریض را مداوا نمی کند اما ممکن است از شدت دردهای مرض بکاهد. تاکید بر خروج از «رکود» هنگامی مفید خواهد بود که چرخه تولید راه اندازی گردد، از رشد نرخ بیکاری کاسته شود، تورم مهار گردد و ارزش پول ملی ثبات پیدا کند. نقد علمی این طرح در قیاس تاکید بر حل مشکل «رکود» یا «تورم»، ادبیات روز صاحب نظران اقتصادی خواهد بود در نگاه به پیشنهاد دولت برای عبور از «رکود».

3ـ نگارنده بر این باور است که در نگاه به مشکلات اقتصادی با وجود تعریف «رکود تورمی» دو ساحت دیده می شود. اول، اقتصاد کلان که طرح پیشنهادی از این ساحت (اقتصاد کلان) ارائه شده است و آینده نگری مدیریت اقتصادی کشور در سطح کلان و ملی را در نظر دارد. اما بخش دیگر ، اقتصاد معیشتی و یا مدیریت زندگی روزانه است که در سطح جامعه در جریان است. مشکلی که امروز عموم مردم با آن مواجه اند و در تنظیم معاش خود گرفتارند. در این بخش رشد قیمت کالاهای اساسی بدون برنامه ریزی و به صورت شوک آور، گرانی مضاعف و چندباره آنهم در فاصله های زمانی کوتاه مدت، نگرانی عمومی را افزایش می دهد و به امنیت و ثبات اقتصادی مدام ضربه می زند.

در این بخش سوءمدیریت در نرخ گذاری و مهمتر از آن نبود سیستم کنترل نرخ مایحتاج عمومی در بازارهای خرید و فروش کالاهای ضروری و مورد نیاز خانواده ها، چنان مشهود است که هرج و مرج در بازار شاخص آنست. اگر دولت بخواهد با ارائه طرح عبور از «رکود» تنها نگاه خود را معطوف به اقتصاد کلان کند و از آنچه که در اقتصاد معیشتی و عمومی می گذرد غافل گردد، نارضایتی عمومی مردم همچنان باقی خواهد ماند و مردم تحولی در اقتصاد را احساس نخواهند کرد.

4ـ بعد از سالها چرخش اقتصاد ایران در دایره «رکود تورمی» بخصوص تجربه تلخی که از درآمدهای بزرگ و فربه نفتی از دوره های پایانی دهه 80 و ابتدای دهه 90 (در دولت پیشین) بجای مانده است و ارقام نجومی این درآمدها بدون صورت هزینه های روشن (حداقل تا امروز)، جامعه به فرهنگ اقتصادی عادت کرده است، که در آن ارزش کار ملاک نیست بلکه افزایش درآمد از هر طریق ملاک و معیار شده است. نیاز به فرهنگ سازی در اقتصاد ایران ضروری و لازم است. آیا طرحی که دولت ارائه داده است با نگاه به تجدید نظر در فرهنگ اقتصادی است و اساساً ضرورت تصحیح فرهنگ اقتصادی و مالی گذشته را دیده است و یا باور دارد،هنگامی که رودخانه راه بیافتد، همه «خس و خاشاک» را با خود می برد و به دریا می ریزد!؟

تجربه گذشته نشان داده است که بدون فراهم آوردن ساز و کارهای فرهنگی برای اجرای هر طرح اقتصادی موفقیت چندانی بدست نمی آید. اولین گام در این مسیر آگاهی فرهنگی جامعه است که نیازمند برنامه ریزی فرهنگ اقتصادی و معرفی آن به مردم است. اگر می خواهیم اقتصاد کلان از شاخص رکود تورمی رهایی پیدا کند، نیازمندیم تا بیماریهای فرهنگ اقتصادی غلط، مصرفی و هزینه ساز و فسادآور و زیان بار معالجه و مداوا گردد.