حزب شیطان و لشکریان پیاده و سواره او

 

ایشان می افزایند: به خدا سوگند! گردابى براى آنها فراهم سازم که جز من کسى نتواند آنرا چاره ‏کند (و در آن سرانجام غرق شوند) و هرگز از آن بیرون نیایند و(آن عده) که از آن بیرون ‏آیند براى همیشه بازگشت ‏به چنین صحنه‏اى را فراموش کنند!

به عقیده ابن میثم این بخش از گفتار امام(ع) مخلوط و تلفیقى است از خطبه‏اى که این جمله را دارد: «لمّا بلغه انّ طلحة و الزّبیر خلعا بیعته» و این خطبه منظمى نیست. سید رضى بخش دیگر این خطبه را در جاى دیگر آورده است.

 

این فصل از کلام امام(ع) مشتمل بر سه امر به ترتیب زیر است: 1ـ بدگویى از اصحاب جمل و نفرت از آنها، 2ـ توجه دادن به فضیلت خود آن حضرت و 3 ـ تهدید اصحاب جمل.

 

مذمت اصحاب جمل را با جمله الا و انّ الشیطان ... آغاز مى‏کند. مقصود حضرت این است چیزى که موجب مخالفت آنها با حق مى‏شود شیطان است که آنها را وسوسه مى‏کند و باطل را در دلشان مى‏آراید. قبل از این نیز چگونگى وسوسه و گمراه کردن شیطان را دانستى. پس هر کس با حق مخالفت کند و از روى دشمنى حق را رها کند از حزب شیطان و از لشکریان پیاده و سواره او مى‏باشد.

 

جمله دوم: انّ معى لبصیرتى، در ابتدا به کمال عقل و استعداد خود براى جلب حق و روشن کردن آن اشاره مى‏فرماید و سپس بر این حقیقت تأکید مى‏کند که نفس قدسیه‏اش هرگز فریب شیطان را نخورده و آن چنان که حق بر دیدگان ضعیف مشتبه شده و آنها را از دیدن آن کور و از ادراک و جداسازى حق از باطل ناتوان مى‏سازد، در مورد آن حضرت چنین نشده، خواه تشخیص ندادن حق از باطل به وسیله فریب شیطان بدون واسطه باشد.

 

همین است منظور کلام امام (ع) که فرمود: ما لبّست على نفسى، یعنى آنچه نفس اماره بر نفس مطمئنه من القا کرد کارساز واقع نشد و خواه با وساطت پیروان شیطان صورت گرفته باشد و همین است معناى کلام امام (ع) که فرمود: و لا لبّس علىّ: یعنى هیچ یک از پیروان ابلیس نتوانست شبهه‏اى را بر من القا کند و حق را به باطل بیاراید و بر من مشتبه سازد.

 

 

امام (ع) به موضوع سوم اشاره کرده و فرموده است: و ایم اللّه لافر طنّ حوضا انا ماتحه الى آخر: افراط حوض را براى جمع‏آورى سپاه و فراهم کردن ابزار جنگ استعاره آورده است و «انا ماتحه» را کنایه از این آورده که خود سرپرستى و اختیار این جنگ را به عهده خواهد داشت. از این جهت که جنگ شبیه دریا و آب فراوان است، اوصاف آب را براى آن استعاره آورده است.

 

در مثل گفته مى‏شود فلان غواص غمرات و فلان متغمّس فى الحرب، یعنى فلان کس در گردابها فرو رفت و فلانى در جنگ غوطه‏ور شد. جایز است در این جا لفظ حوض را استعاره بیاورد و آن را با کلمات «متح» و «فرط» و «اصدار» و «ایراد» ترشیحیه کند.

 

امام با اختصاص «متح» به نفس خود تهدید آنها را تأکید مى‏کند، زیرا آنها به سختى و شجاعت او آگاه بودند. مضاف إلیه ماتح در حقیقت حذف شده و تقدیر آن چنین بوده است: انّه ماتح ماؤه زیرا آب از حوض قابل کشیدن است. سپس استعداد خود را در سخت گرفتن بر آنها توصیف مى‏کند و به کنایه مى‏فرماید هر که در آن حوض وارد شد نجات پیدا نمى‏کند و به منزله کسى خواهد بود که غرق مى‏شود و هر کس جان سالم به در برد دوباره به میدان جنگ برنمى‏گردد و مجدداً درصدد تهیه تدارکات جنگ برنمى‏آید و سپس این حقیقت را با سوگند خالق متعال تأکید مى‏فرماید.

 

اصل کلمه «ایم»، ایمن و جمع یمین است. نون آن براى تخفیف حذف شده همان گونه که «لم یکن» را «لم یک» تلفّظ مى‏کنند و بنا به قولى «ایم» مستقلاً اسمى است که براى سوگند وضع شده است.

 

مرحوم علامه جعفری می­فرماید: منظور از حزب شیطان، تشکل افراد و گردهمایی تعدادی انسان­نماست که هوا و هوس و خودکامگی­ها و مقام پرستی و ... آنها را با یکدیگر متشکل ساخته و همداستان و هم پیاله نموده است.

 

چنانچه از آیات 20 ـ 14 سوره­ مجادله بر می­آید؛ نشانه­ اصلی حزب شیطان تولی و طرح دوستی با دشمنان خدا می­باشد، همچنان ­که عامل تعیین کننده­ حزب انسان؛ تولی و تبری است. در روز قیامت، هر گروهی با پیشوای خود محشور می شود) یوم ندعوا کلّ اناس بإمامهم... و به فرمایش پیامبر اکرم(ص)«المرﺀ مع من اصب» انسان با کسی است که دوستش بدارد. پس کسی که تولی و تبرایش برای خدا و به تعبیر روایات از حب و بغض فی الله برخوردار باشد، داخل در حزب الله و به هر مقدار که از آن بی ­بهره باشد، داخل در حزب شیطان است.