هر چند كه راهيابي به رقابتهاي ماراتن بوستن كار بسيار دشواري است ـ ورزشكاران بايد بتوانند هر مايل را در هشت دقيقه و يا به عبارت ديگر هر كيلومتر را در پنج دقيقه بدوند تا جواز حضور در اين ماراتن را كسب كنند ـ اما بيشتر ورزشكاران دويدن با پاهاي برهنه را عمل نامناسبي ميدانند. بيشتر دوندگان به كفشهايشان وابسته هستند و ظاهرا دليل خوبي هم برايش دارند: كفشهاي دو كه ضخامتي بين 5 تا 22 ميليمتر دارند و عمدتا از پليمر ساخته شدهاند به نوعي طراحي شدهاند كه از پاي دونده در مسير چند كيلومتري رقابت محافظت كنند. اين كفشها پا را از چيزهايي نظير شيشه و سنگ ريزه حفظ ميكنند و بنابر ادعاي شركتهاي سازنده، باعث ميشود كه قوزك پا پيچ نخورد و آسيب نبيند.
با اين حال، طرفداران دويدن با پاي برهنه از جمله كريس مك دوگال نويسنده كتاب «دونده مادرزاد» ميگويند "روبرو" يكي از معدود ورزشكاراني است كه فريب تبليغات شركت هاي كفش سازي را نخورده است. مك دوگال در كتاب خود به قبيلهاي به نام تاراهومارا در مكزيك اشاره ميكند كه افراد آن مسافتي بين 50 تا 200 مايل (80 تا 320 كيلومتر) را با پاي برهنه ميدوند و دچار آسيب ديدگي هم نميشوند.
مك دوگال معتقد است كه علم از اين ادعاي صنعت كفش سازي كه «انسانها دچار نقص هستند» و كفشهاي دو براي جبران اين نقص لازماند، حمايت نميكند. انسانها نزديك به دو ميليون سال بدون كفش ميدويدند، ولي مدت زمان زيادي نيست كه بيل باورمن موسس شركت Nike در زيرزمين منزلش با استفاده از چسب، پلاستيك و اتو كفشهاي مدرن دو را ساخت.
مك دوگال ميگويد كه كه كفش باعث ميشود كه ساختمان عضلاني ورزشكاران تخريب شود و جلوي حركات طبيعي آنها را ميگيرد. آيا كفشها ـ و شركتهاي كفش سازي ـ بخشي از بازار مكاره 25 ميليارد دلاري هستند كه صدها هزار را فريب ميدهند؟ و يا دويدن با پاي برهنه خطرناك است و موجب آسيب ديدگي دوندهها ميشود؟ اين يكي از پرسشهاي اساسي است كه امروزه در بين ورزشكاران دو مطرح است.
در يكي از اتاقهاي آزمايشگاه تحقيق و توسعه كفشهاي ورزشي نيو بالانس، يك پيستون هيدروليك غول پيكر وجود دارد كه قالبي از يك پاي انسان به آن متصل شده است و به آرامي به پاشنه يك كفش دوي آبي رنگ ضربه ميزند. اين دستگاه آزمايش فشار كه توسط يك شركت سازنده شبيه ساز زمين لرزه طراحي شده قادر است نيرويي معادل 5620 پوند نيرو را 30 بار در هر ثانيه به يك كفش وارد كند (هر چند كه پژوهشگران آزمايشگاه نيو بالانس با كفشها مهربانتر هستند). در انتهاي اتاق يك صفحه شيشهاي كه روي يك كف چوبي صيقل خورده قرار گرفته، دوربين را در خود جاي داده كه اثر كفش روي زمين را اندازه گيري ميكند. همچنين، اين دوربين با دنبال كردن نقاط نقرهاي روشن روي لباس ورزشكاراني كه روي تردميل ميدوند، حركات صدها نقطه بدن را در هر گام رديابي ميكنند. در گوشهاي از اتاق تصوير شبيه سازي شده همزماني از گامهاي ورزشكار به وسيله پروجكشن روي ديوار نقش ميبندد. در همين زمان، يك رايانه به ضبط دادههايي درباره حركات پاي ورزشكار و نيروي وارده ميپردازد تا بعدا اين دادهها توسط پژوهشگران مورد تفسير و تحليل قرار گيرند. اين فرايند بخشي از بيومكانيك فنآوري برتر (هاي تك) است كه براي طراحي كفشهاي دو مورد استفاده قرار ميگيرد.
برخي از پژوهشگران و دوندگان معتقدند كه يك كفش ايده آل بايد نرم و عريض باشد و در آن از ژل و پلاستيكهاي تك استفاده شده باشد و حتي بخشهاي متحركي داشته باشد تا بهتر بتواند ضربهها را خنثي كند. برخي ديگر معتقدند كه كفش ايده آل بايد شبيه جوراب باشد و تنها داراي يك پوشش ضخيم باشد تا از پاي دونده مقابل شيشه يا ساير اجسام تيز محافظت كند. اين دو ديدگاه مختلف در زمينه نحوه گام برداشتن دونده با يكديگر اختلاف واضحي دارند: گام يك دونده بدون كفش روي جلوي پا فرود ميآيد، در حالي كه بخش عمده فنآوري كفش روي حركت پاشنه به انگشت متمركز هستند. يك پژوهش كه در سال 1980 انجام شد و متخصصان آزمايشگاه نيو بالانس مدام به آن اشاره ميكند، نشان ميدهد كه دويدن با حركت از پاشنه به انگشت تا چه حد متداول است. بنونيگ پژوهشگر بيومكانيك با بررسي 753 دونده دريافت كه 80 درصد كل دوندهها با حركت از پاشنه به انگشت ميدوند، 45 درصد دوندههاي سريعتر (افرادي كه يك كيلومتر را در سه دقيقه ميدوند) داراي حركت پاشنه به انگشت هستند و ساير ورزشكاران با ضربه ميان پا ميدوند كه پاشنه و جلوي پايشان همزمان به زمين برخورد ميكند.
انسانها با كفش يا بدون كفش به گونه اي تكامل پيدا كردهاند كه قادر به دويدن باشند. دنيس برامبل و دنيل ليبرمن در پژوهشي كه سال 2004 در نشريه نيچر منتشر شد، شواهد فيزيولوژي روشني از اين موضوع ارائه كردهاند: انسانها عرق ريزهاي خوبي هستند. انسانها اندام بلند و سطح پوستي گستردهاي دارند كه بدنشان را خنك ميكنند، پاهاي بلند كه تاندون آشيل در آن قرار دارد، بهترين شرايط را براي ذخيره و آزاد كردن انرژي مكانيكي فراهم ميكند. اين ويژگيها باعث ميشود كه ما انسانها نسبت به ساير جانداران شكارچيهاي بهتري باشند (با تعقيب كردن حيوانات دونده).
به اعتقاد هاگ هر رييس گروه بيومكاترونيك دانشگاه MIT ، مهمترين مشكلي كه دوندهها با آن مواجهاند مربوط به بدن انسان نيست. بلكه سطحي است كه روي آن ميدوند. انسانهايي كه به دنبال شكار ميدويدند، روي سطوح سفت و سخت گام نميگذاشتند. هر از اسكار پيستوريوس دوندهاي با دو پاي مصنوعي در ماجراي اختلافش با انجمن بينالمللي دووميداني حمايت ميكند. اين انجمن پيش از اين اعلام كرده بود كه پاهاي مصنوعي پيستوريوس به او يك برتري مكانيكي نسبت به ساير ورزشكاران ميدهد، هر مخترع پيشرفتهترين قوزك روبوتيك جهان نيز هست.
هر معقتد است كه با پاي برهنه نبايد در سطوح سفت دويد. وي در پژوهش خود روي مشكلاتي كه دويدن با كفش و بدون كفش ايجاد ميكند، تمركز كرده است، وي ميگويد دويدن بدون كفش براي سطوح طبيعي و غير سفت مناسب است، ولي روي آسفالت و سطوح سفت مناسب نيست و منجر به آسيب ديدگي ناشي از فشار ميشود.
در طرف ديگر ، پوشيدن كفش در سطوح سفت باعث ميشود كه فشار وارده بر پاي دونده كاهش يابد، اما اين كار را به بهاي از بين رفتن حركات طبيعي پا انجام ميدهند و لايههايي كه به كفش اضافه ميشوند، باعث افزايش چرخش پا ميشوند. هر ميگويد: خيلي سخت است كه بتوان كفشي ساخت داراي كف نازكي باشد. وقتي كه كفش به پا نداريد، در بخش پاشنه، ضخامت كمتري را به زمين وارد ميكنيد كه اين باعث كاهش چرخش پا ميشود.
راه حل هر براي اين مشكل اين است كه از ابتدا شروع كنيم و كفشهاي دو را از پايه به طور مجدد طراحي كنيم. نمونه اوليهاي كه او طراحي كرده به هيچ وجه شبيه كفشهايي كه امروز، براي فروش عرضه ميشوند نيست. كفشي كه هر طراحي كرده داراي اين مزيت است كه ضخامت كف آن بسيار نازك است و در عين آن پاشنهاي كه دارد باعث كاهش فشار وارده روي پا ميشود. هاگ ميگويد اين كفش به دليل بهينه سازي گامهاي ورزشكار، باعث كاهش سطح سوخت و ساز بدن ميشود. لازم است كه در وسط دو ديدگاه راديكالي مختلف كه درباره كفشهاي دو وجود دارد، كفشي طراحي شود كه رابطه انسان با محيط اطرافش را باز تعريف كرده و با پر كردن جاي خالي علم در اين مباحث، يك راه حل جامع براي اين مشكل ارائه دهد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com