فتح خرمشهر؛ شکست سنگین صدام ؛ شروع درخشش فرماندهان بزرگ

به گزارش بولتن نیوز به نقل از سامانه گام دوم انقلاب اسلامی، عملیات غرورآفرین آزادسازی خرمشهر، طرحی بود که در کوره تجربیات سرداران بزرگ ایران آبدیده شد و با نثار خون پاک جوانان مؤمن و شجاع این مرز و بوم به نتیجه رسید.

فرایند آزادسازی خرمشهر پیش از آغاز عملیات «بیت‌المقدس»، حدود یک‎ماه قبل از آن، با عملیات ظفرمندانه «فتحه» آغاز شده‌بود؛ از دوم تا دهم فروردین‌ماه 1361.

حماسه آزادسازی خرمشهر، پس از 578 روز اشغال آن توسط دشمن بعثی(از 4 آبان 1359) اتفاق افتاد و برگی زرین را در تاریخ ایران رقم زد. در ادامه به مرور اطلاعات آماری و تلفیقی دو عملیات «بیت‌المقدس» و «فتحه» می‌پردازیم که در نهایت به آزادسازی خرمشهر انجامید؛ اما پیش از آن، اطلاعات مختصری درباره هر دو عملیات را با هم مرور می‌کنیم:

شکست سنگین صدام از فاتحان خرمشهر به روایت آمار

عملیات «فتحه»: بین روزهای دوم تا دهم فروردین 1361 انجام شد؛ در این عملیات 35 گردان از ارتش و 100 گردان از سپاه پاسداران حضور داشتند. هدف عملیات آزادسازی دوهزار و 500 کیلومتر از اراضی اشغال‎شده در شمال خوزستان و دورکردن نیروهای دشمن از دزفول و شوش بود. در گام نخست، نیروهای زرهی ارتش با فرماندهی شهید سپهبد صیاد شیرازی، خطوط دشمن را در هم شکستند و در پی آن، نیروی زمینی سپاه‌پاسداران، با همکاری نیروهای بسیج و در قالب تاکتیک «یورش موج انسانی» و در گروه‌های هزارنفره، بعثی‌ها را وادار به عقب‌نشینی کردند. به این ترتیب، دشمن استعداد نظامی خود را در شمال منطقه عملیاتی خوزستان از دست داد. صدام شخصاً دستور عقب‌نشینی را صادر کرد. این عملیات، با دستیابی نیروهای ایرانی به اهدافشان، با پیروزی کامل آن‎ها به پایان رسید.

عملیات «بیت‌المقدس»: بین روزهای دهم اردیبهشت تا چهارم خرداد 1361 انجام شد؛ هدف این عملیات که آن را در چهار مرحله طراحی کرده‌بودند و در آن نیروهای ارتش و سپاه به صورت مشترک حضور داشتند، آزادسازی اراضی اشغالی در منطقه بین رود‌های کرخه کور، کارون، اروند و هورالهویزه و در نهایت، آزادسازی خرمشهر بود. در ابتدای کار، نیروهای ایرانی توانستند بر جاده خرمشهر به اهواز مسلط شوند و نیروهای عراق را به سمت خرمشهر عقب برانند. تا پیش از رسیدن پیشقراولان سپاه ایران به خرمشهر، نیروهای دشمن بیش از 10 پاتک سنگین را برای توقف عملیات اجرا کردند که همه آن‎ها با شکست روبه‌رو شد. در سحرگاه روز سوم خرداد، قرارگاه کربلا، مرکز فرماندهی عملیات، فرمان ورود به شهر و پاکسازی آن را صادر کرد. صدام برای حفظ خرمشهر بیش از 40 هزار نیرو را در آن متمرکز کرده‌بود، اما نتوانست در برابر سیل خروشان و قدرتمند رزمندگان اسلام مقاومت کند و به این ترتیب، خرمشهر آزاد شد.

آمار نیروهای انسانی:

رزمندگان ایرانی در عملیات فتحه با استعداد 185 هزارنفر و در عملیات بیت‌المقدس با استعداد 130 هزارنفر نیرو حضور داشتند و درمجموع، از وجود 315 هزارنفر در این دو عملیات استفاده شد که البته، تعداد زیادی از آن‌ها، به صورت مشترک در هر دو عملیات حضور داشتند. ارتش بعثی عراق نیز، در عملیات نخست، 160 هزار نیرو را به میدان آورد و برای جلوگیری از پیشروی ایران در عملیات دوم، از 150 هزار نیرو استفاده کرد؛ در مجموع، نیروهای بعثی واردشده به میدان، 310 هزار نفر بودند. باید توجه داشت که در هر دو عملیات انجام گرفته، ایران حالت حمله داشت و طبق قواعد نظامی، باید نیرویی معادل سه برابر نیروهای عراقی را به میدان می‌آورد؛ اما رزمندگان اسلام، با قدرت ایمان و اراده توانستند با یک‎سوم نیروهای موردنیاز، به پیروزی برسند. برای کسب این فتح بزرگ، رزمندگان ایرانی در عملیات فتحه، 20 هزارشهید و در عملیات بیت‌المقدس، 22 هزار و 500 شهید تقدیم کردند و در مجموع، فتح خرمشهر با نثار خون 42 هزار و 500 شهید رقم خورد. در مقابل، دشمن بعثی نیز، تاوان سنگینی برای تجاوز و اشغالگری پرداخت؛ آن‎ها در عملیات نخست، متحمل 45 هزار کشته و اسیر شدند و در عملیات دوم نیز، مجموع کشته‌شدگان و اسیران دشمن بعثی به 35 هزار و 500 نفر بالغ شد؛ بنابراین، دشمن متجاوز در مجموع، طی این دو عملیات، متحمل تلفات سنگین 80 هزار و 500 نفری شد. این مسئله در کنار آزادسازی خرمشهر، صدام را چنان به خشم آورد که پس از آن شکست مفتضحانه، صلاح قاضی، جواد اسعد شیتنه و محسن عبدا...، سه تن از فرماندهان ارتش بعث در این نبردها را اعدام کرد!

آمار ادوات نظامی:

در جریان هر دو عملیات فتحه و بیت‌المقدس، آمار خسارات وارده به ادوات نظامی رزمندگان اسلام، بسیار کمتر از مقداری بود که ارتش بعثی متحمل شد. نیروهای ایران در هر دو نبرد، حدود 200 دستگاه تانک، نفربر، خودروهای سبک و سنگین از دست دادند، در مقابل، ارتش صدام، در هر دو عملیات غرورآفرین فتحه و بیت‌المقدس، در مجموع 646 دستگاه انواع تانک، نفربر و خودرو زره‌پوش، 42 فروند هواپیما، دو بالگرد، 800 دستگاه خودرو ترابری، 140 قبضه انواع توپ سبک و سنگین و 20 دستگاه لودر و بولدوزر از دست داد و در مجموع، 250 دستگاه انواع تانک و نفربر، 500 دستگاه انواع خودرو ترابری، 185 قبضه انواع توپ سبک و سنگین، 65 خودرو مهندسی، 30 دستگاه جیپ مجهز به توپ 106 میلی‎متری، در کنار 95 هزار قطعه مین، 90 موشک سطح به سطح و 21 سیستم پدافندی سام.6 ، به عنوان غنیمت نصیب رزمندگان اسلام شد.

عملیات خرمشهر مبدأ ظهور ستارگان

عملیات خرمشهر ازاین‌جهت ارزش تاریخی دارد که مبدأ ظهور ستارگان است. ستارگانی که در عملیات فتحه و طریق‌القدس با رشادت‌های فراوان سلسله‌مراتب فرماندهی را از یک نیروی تکاور تا فرمانده یک تیپ عملیاتی ظرف چند ماه طی کردند و در قامت شجاع‌ترین ژنرال‌های جنگی در برابر کارکشته‌ترین ژنرال‌های صدام قرار گرفتند و معادلات نظامی بلوک غرب را تغییر دادند. در این عملیات برای اولین بار یگان‌های عمل کننده سپاه در قالب واحدهای رزمی مستقل طرح عملیات مجزای خود را طراحی کردند و تحویل قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا دادند. از سوی دیگر با آغاز نبرد و استقرار افرادی چون احمد کاظمی، قاسم سلیمانی، احمد متوسلیان، حسن درویشی، حسین خرازی دهکردی، علی هاشمی، عبدالرضا موسوی، محمدنبی رودکی، حسن طهرانی مقدم، محمدتقی خادم‌الشریعه، علی فضلی، حسن شفیع‌زاده، مرتضی قربانی، احمد غلامپور، فتح ا... جعفری، عزیز جعفری، حسن باقری، سرهنگ مسعود منفرد نیاکی، یعقوب علیاری، امین شریعتی و همت در محورهای عملیاتی شاهد ظهور تحول‌آفرین مردانی بودیم که تمام برآوردهای نظامی و جنگی جهان را تغییر دادند. صدای معروف بی‌سیم احمد کاظمی هنوز در فتح خرمشهر طنین‌انداز است. بیش از 19 هزار اسیر و 16 هزار کشته بخشی از تلفات ارتش صدام در این عملیات فاتحانه بود. خرمشهر از هر لحاظ یک شگفتی بود. کمتر از یک سال از رفتن بنی‌صدر و جریان منافقین و بمبگذاری‌های داخل شهر می‌گذشت که خبر فتح خرمشهر منتشر شد. پیروزی‌های سلسله‌وار ارتش و سپاه شور و هیجانی عجیب به وجود آورد. خرمشهر مبدأ تحولات عظیم بود. نقطه‌ای که در آن می‌توان مردانی را پیدا کرد که یکباره اسمشان بر سر زبان‌ها افتاد و به فاتحان همیشه پیروز جبهه مقاومت تبدیل شدند.

حاج قاسم؛ از مقابله تا فرماندهی لشکر 5 عراق

این نام برای ما آشناست. فرمانده فاتح حلب و موصل، تکریت و بیجی، طلاییه و شلمچه، خرمشهر تا قنیطره؛ پاسداری که از واحد آموزش سپاه کرمان برای مقابله با ارتش صدام به خوزستان اعزام شد و با رشادت فراوان و پس از شهادت فرمانده نیروهای اعزامی به عنوان مسوول نیروهای کرمانی جبهه در خوزستان ماند تا فاتح همیشه پیروز جبهه مقاومت شود. اوج درخشش قاسم سلیمانی در فتحه بود.

با این حال قدرت تیپ 41 ثارا... که بعدها به لشکر ثارا... تبدیل شد در عملیات خرمشهر مشخص شد. قاسم سلیمانی با فرماندهی و ایستادگی مثال‌زدنی‌اش در خرمشهر، نه‌تنها نشان داد انتخاب مناسبی برای فرماندهی یگان کرمان بود بلکه ورود دقیق و به دست آوردن مناطق طراحی‌شده از او یک اسطوره نظامی ساخت. اسطوره‌ای که به تعبیر فرماندهان جنگ، قاسم سلیمانی در خرمشهر حاج قاسم شد.

 در آن عملیات سردار احمد غلامپور از فرماندهان ارشد سپاه نقل می‌کند: «سال‌ها بعد و پس از جنگ، در جلسه‌ای حاج قاسم را دیدم، او به من رو کرد و گفت: یادت هست در عملیات بیت‌المقدس، لشکر 5 ارتش بعثی چطور در مقابل تیپ ما ایستاده بود و می‌جنگید؟  چند روز قبل در عراق، فرمانده همان لشکر ۵، دو زانو مقابل ما نشست و منتظر کسب تکلیف بود. خدایا بزرگیت را شکر».

اسماعیل قاآنی؛ فرمانده اسماعیل

اسماعیل قاآنی، پاسدار کادر آموزشی سپاه خراسان که در کنار دو فرمانده این خطه در یک کلاس و دوره آموزشی حاضر شدند. حضور اسماعیل قاآنی و شهیدان چراغی و خادم‌الشریعه موجب شد تا این سه چهره اولین یگان عملیاتی را در خراسان تاسیس کنند و نام تیپ 21 امام رضا را بر آن قرار دهند.

تاسیس یگان عملیاتی تیپ 21 امام رضا در حالی است که فرمانده آن یعنی شهید محمدتقی خادم‌الشریعه تنها 4 روز مانده به فتح خرمشهر در مسیر آزادی این شهر به شهادت رسید.

پس از شهادت خادم الشریعه، فرماندهی بر دوش حاج اسماعیل واگذار شد. بیراه نیست بگوییم درخشش اسماعیل قاآنی در عملیات آزادسازی خرمشهر او را به یک چهره جذاب اطلاعاتی و عملیاتی تبدیل نمود. تسلط او بر اصول آموزشی و اطلاعاتی زیرساخت اولیه فتوحات بعدی این فرمانده محور مقاومت شد. فرمانده اسماعیل در پیروزی‌های بعدی تیپ21 امام رضا نقش اساسی داشت و از اولین فرماندهان سپاه بود که در جلوترین محور عملیاتی قرار داشت.

خاطرات زیادی از حضور میدانی سردار اسماعیل قاآنی وجود دارد. وی یک سوال معروف از نیروهای اطلاعاتی تحت امرش کرد: « آیا وقتی رفتی دستت به خاکریز دشمن خورده و برگشتی یا نه؟» همین نگاه موجب شد تا اسماعیل قاآنی یکی از دقیق‌ترین واحدهای اطلاعات رزمی را در تیپ 21 امام رضا (ع) سامان دهد.

احمد کاظمی؛ فرماندهی به مثابه یک لشکر

احمد کاظمی مصداق تمام این ضرب‌المثل است: «سیاهی‌لشکر نیاید به کار، یکی مرد جنگی به از صد هزار» یک تنه یک لشکر بود. شهروند نجف آبادی که به تنهایی برای یک شهر یک لشکر تاسیس نمود و فرمانده رشادت مردان این شهر شد.

احمد کاظمی اولین کسی است که طبق اسناد وارد خرمشهر شد و پشت بی‌سیم آن جملات معروف را به کار گرفت. ای کاش متن قادر به بیان صدای مخلصانه احمد کاظمی بود. کاظمی متولد 1337 و از انقلابیون نجف‌آباد پیش از پیروزی نهضت امام خمینی بود.

کاظمی قبل از فرماندهی تیپ سرافراز نجف، دو سال فرمانده جبهه فیاضیه آبادان بود. از درخشانی کارنامه احمد کاظمی رشادت و فرمانده‌ای بی‌نظیر در این ستاره تاریخ معاصر است. او به همراه 500 تن به آبادان رفت و اولین هسته عملیاتی سپاه نجف‌آباد را در آبادان تاسیس نمود. بعدها این هسته رزمندگان با رشادت‌های فراوان و غنیمت صدها ارابه توپ، تانک و نفربر ارتش صدام یکی از قوی‌ترین لشکرهای زرهی ایران را تشکیل دادند.  مهم‌ترین ویژگی احمد کاظمی در کنار اخلاص و رشادت فراوان، نظم و اجرای اصول منظم بود به طوری که لشکر نجف‌آباد، منظم‌ترین لشکر عمل‌کننده در طول دفاع مقدس لقب گرفت.

احمد متوسلیان؛ جبروت یدا...

حاج احمد، این تنها خطابه‌ای بود که می‌توانست وصف دقیقی از یک جوان 29 ساله در فتح خرمشهر باشد. تصویر معروف حاج احمد با آن پای مجروح هنوز یکی از بهترین تصاویر به جا مانده از آرشیو دفاع مقدس است.

احمد متوسلیان متولد 1332 و از فعالان انقلابی نهضت امام خمینی قبل از پیروزی بود. او پس از پیروزی و با فراخوان امام به کردستان رفت و با دلاورمردانی چون همت و بروجردی آشنا شد. با ورود صدام به خوزستان با فراخوان فرماندهی سپاه به جنوب رفت و اولین فرمانده نیروهای اعزامی تهران شد.

جبروت و شوکت احمد متوسلیان آن چنان بی‌رقیب بود که یک‌تنه تمام سپاه منطقه تهران در برابر او تعظیم می‌نمود. ایستادگی و کاریزمای احمد متوسلیان در نبرد فتح المبین عملا تیپ محمد رسول‌ا... را تاسیس کرد و با ورود این تیپ به عملیات بیت‌المقدس پیروزی‌های پیاپی، حاج احمد گزینه فرماندهی سپاه اعزامی برای نبرد با ارتش صهیونیستی شد. قدرت فرماندهی و تسلط بر قلوب آنچنان شخصیتی از احمد متوسلیان ساخته بود که وی پس از یک نبرد نفسگیر در جنوب ایران عازم دمشق شد تا یدا... وعده داده‌شده خدا در نبرد با رژیم صهیونیستی باشد.

حسین خرازی؛ خط شیر

حسین خرازی را باید جسورترین فرمانده دفاع مقدس دانست. حضور او در غائله گنبد و ترکمن صحرا نشان از جسارت عجیب یک پاسدار بود. در حالی حسین خرازی به گنبد عازم شد که از باب بعد مسافت و مشکلات موجود در دفاع شهری اصفهان، محل خدمت خرازی فاصله فراوانی با ماجرای گنبد داشت.

 تجربه خرازی در غائله گنبد و ماجراهای دفاع شهری اصفهان، وی را واداشت تا با حضور در کردستان اولین گردان ضربت واکنش سریع را در این منطقه برای مقابله با گروه‌های ضدانقلاب تاسیس نماید. خرازی در عملیات فتحه در قامت یکی از سه فرمانده ارشد میدانی سپاه آنچنان درخشید که فرمانده دلاورمردان اصفهانی شد.

شهری که ده‌ها فرمانده بزرگ در ستاد فرماندهی سپاه داشت اما جسارت حسین خرازی موجب شد تا وی از سوی فرمانده وقت سپاه به عنوان فرمانده یگان عملیاتی نیروهای اصفهانی منصوب شود.

خرازی متولد 1336 است و در زمان فتح خرمشهر تنها 25 سال داشت. خرازی پیش از فرماندهی تیپ امام حسین، فرمانده یکی از مهم‌ترین خطوط دفاعی رزمندگان در برابر ارتش صدام بود.  خط پدافندی دارخوین با موقعیت استراتژیک در طول 9 ماه فرماندهی حسین خرازی به جایگاهی رسید که به «خط‌شیر» معروف شد و ارتش صدام می‌دانست توان عبور از این محور برای یگان‌های عمل‌کننده بعثی وجود ندارد.

حسن باقری؛ اسطوره‌ای تکرار نشدنی

حسن باقری، روزنامه‌نگاری که برای عکاسی و انعکاس اخبار جنگ به خوزستان رفت و با ماندن در خوزستان به یکی از اسطوره‌ترین افراد نبوغ جنگی تبدیل شد. غلامحسین افشردی معروف به حسن باقری، پایه‌گذار و موسس واحدهای اطلاعات - عملیات در نبرد خرمشهر یکی از طراحان اصلی و فرمانده قرارگاه نصر بود. اشراف بالای حسن باقری به میدان موجب شد تا بسیاری از فرماندهان دفاع مقدس از او با عنوان «طراح اصلی عملیات فتح خرمشهر» یاد کنند.

سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی از نقش بی‌بدیل حسن باقری در عملیات بیت‌المقدس این چنین یاد می‌کند: وی خرمشهر، شب عملیات خرمشهر، من یکی‌یکی نگاه کردم، وقتی ما در مرحله دوم گیر کردیم، خب بیست و خرده‌ای روز طول کشید عملیا ت خرمشهر تا فتحش.

مرحله دومی که طراحی شد همه بریده بودند. یک جلسه‌ای گرفته بودیم در قرارگاه فتح. نظر همه فرماندهان این بود که ما عملیات را باید متوقف بکنیم و بازسازی بکنیم. حسن (باقری) بلند شد. رو کرد به فرماندهان با آن زبان بُرانش گفت «کجا برویم ؟ ما به این مردم 20‌ روزه داریم قول می‌دهیم خرمشهر محاصره هست، ما روی داریم برگردیم؟

با این صحبت‌های حسن، همه سرشان را زیر انداختند. بعد گفت:ما تا خرمشهر را آزاد نکنیم نمی‌رویم از اینجا. همه آن تصمیم عوض شد.

همه حرف‌هایی که جمع‌بندی نظرات تمام فرماندهان درگیر بود عوض شد. فردای بعدش خرمشهر آزاد شد.و من مطمئنم اگر حسن نبود در آن صحنه ما در آن مقطع قطعاً خرمشهر را آزاد نمی‌کردیم.»

حسن طهرانی مقدم پدر موشکی

تاسیس ایده توپخانه به قبل از عملیات فتحه برمی‌گردد. زمانی که طهرانی‌مقدم فرمانده چند قبضه خمپاره بود و آنها را هماهنگ علیه ارتش بعثی به کار گرفت. پیروزی رزمندگان در فتحه موجب شد تا حسن طهرانی‌مقدم با غنیمت‌های به دست آمده اولیه واحد توپخانه سپاه را تشکیل دهد. هماهنگی آتش و تطبیق قدرت توپخانه در قرارگاه‌ها به رمز پیروزی رزمندگان در خرمشهر تبدیل شد. حسن طهرانی مقدم فرماندهان را مجاب کرد تا یگان‌های سپاه را در قالب یگان‌های منسجمِ رزمی طراحی کنند. پیشتر واحدهای فرماندهی معتقد بودند سپاه می‌بایست سبک باشد و توپخانه سپاه را سنگین می‌کند. مقدم با ایده توپخانه در سپاه، اولین یگان موشکی را کمتر از یک سال از فتح خرمشهر تاسیس کرد و حالا مشت کشور برای دفاع از مظلومان پر است. پرکردن مشت همان شعاری بود که حسن مقدم با تاسیس توپخانه و اجرای آتش در خرمشهر عملی ساخت.

علی فضلی؛ مخلص بی‌ادعا

فضلی یکی از جوان‌ترین فرماندهان دفاع مقدس است. او با فرماندهی تیپ 23 المهدی وارد نبرد خرمشهر شد و بعدها به فرماندهی تیپ سیدالشهدا منصوب شد. علی فضلی با قلبی عاطفی و سلحشوری ویژه میان فرماندهان دفاع مقدس مشهور است. فضلی یکی از رکورددارترین فرماندهان حاضر در دفاع مقدس است.

او در هشت سال دفاع مقدس تنها 50 روز به عقب آمد و به خانواده سر زد. مجروحیت پانزده‌باره سردار سرتیپ پاسدار علی فضلی، عملا او را به یکی از شهدای زنده عصر تبدیل ساخته است. چهره ماندگار نیروهای مسلح در عملیات فتح خرمشهر یکی از ماندگارترین نبردهای تاریخ دفاع مقدس را ثبت کرد.  حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در وصف این سردار مخلص می‌فرمایند: « همین سردار «علی فضلی»؛ همین سردار «ناصح»؛ همین جوانان مؤمن و همین نورانی‌هایی که نورانیت آنها می‌تواند دل‌هایی را روشن کند. اینها مایه شرفند؛ اینها مایه عزّتند. برای یک کشور، داشتن اینها افتخار است؛ بردن نامشان افتخار است؛ تکرار یادشان افتخار است؛ ادامه راهشان افتخار‌است.»

عبدالرضا موسوی، فرمانده شهر

عبدالرضا موسوی را با اشتیاق‌ترین فرمانده برای فتح خرمشهر می‌دانند. نخبه خرمشهری که با رتبه برتر در دانشگاه علوم‌پزشکی قبول ‌شد اما اشغال شهر مانع از آرامش او شده بود. وی در26سالگی فرمانده تیپ۲۲ بدر سپاه خرمشهر بود؛ تیپی که عملا یک لشکر با استعداد شش گردان از نیروهای بومی خوزستان به‌ویژه خرمشهر تشکیل شده بود. وی پس از شهادت شهید جهان‌آرا، فرمانده نیروهای مدافع خرمشهر شد و از اولین فاتحان است که وارد خرمشهر شد. جنگیدن جانانه نیروهای22 بدر سپاه خرمشهر آنچنان زبانزد بود که عملا یک شهر در استعداد یک لشکر برای آزادی خاکشان جنگیدند. فرماندهی نیروهای خرمشهری و ورود موسوی به خرمشهر داغی سنگین را با خود همراه می‌کرد؛ نبود محمد جهان‌آرا. خلأ جهان‌آرا حقیقتا با فرمانده‌ای‌ اسطوره‌ای عبدالرضا موسوی ترمیم یافت و خرمشهر بار دیگر آزاد شد.