درباره کیفیت واکسن پاستور/ چرا تولید انبوه معتبرترین واکسن ایرانی عقب افتاد؟

گروه علمی: آلان ویسی (ابوالفوارس) در توییتر رشته توییتی در باره انستیتو پاستور ایران منتشر کرد و نوشت: بیایید براتون از باقدمت‌ترین موسسه علمی ایران براتون بگم که هم افتخار کنید و هم خیال‌تون راحت بشه از کیفیت واکسن پاستور. صداوسیما که کاری نمی‌کنه برای مواجه با لجن‌پراکنی‌های سعودی‌اینترنشنال و... مگر خودمون یه کاری بکنیم.

به گزارش بولتن نیوز، ویسی در رشته توییت خود آورده است:

همین هم باعث شناخته‌شدن این موسسه در دنیا شد. ایران، بعد از جنگ جهانی اول، درگیر قطحی و بیماری‌های عفونی شده بود و عطف به همین قضیه، در ۲۹ دی‌ماه ۱۲۹۸ موافقت‌نامه‌ای بین انستیتو پاستور پاریس و وزارت امور خارجه ایران امضاء شد و بدل به دهمین انستیتو پاستور در شبکه بین‌المللی شد.

بالاخره در سال ۱۲۹۹ انستیتو پاستور در ایران راه اندازی شد. تا سال ۱۳۲۵ تمام روساء فرانسوی بودند که در این سال، معاهده‌ای براب استقلال مالی و اداری ایران امضاء شد. دکتر ژوزف منار به عنوان اولین رئیس انستیتو پاستور به ایران اومد و با همکاری دکتر ابوالقاسم بهرامی، دکتر حسین مشعوف دکتر احمد نجم‌آبادی و تیمور دولتشاهی و دکتر یحیی پویا، انستیتو پاستور ایران رو در ساختمانی اجاره‌ای در خیابان استخر فعلی تأسیس کردند. محیطش برای کارها تخصصی و فنی مناسب نبود؛ اما همونجا، اقدام به تولید واکسن و سرم کردند. جالبه بدونید که در همون ۲ سال اول تاسیس انستیتو پاستور مقدار زیادی مایه آبله، مایه وبا، سرم و واکسن از انستیتو پاستور پاریس وارد شد و در انستیتوپاستور ایران، یه ذخیره تشکیل شد که تا زمان راه اندازی خط تولید، این واکسن‌ها در ایران مورد استفاده قرار بگیرند. دکتر منار به‌ سرعت تعدادی از واکسن‌ها که مورد نیاز کشور بود رو تولید کرد.

در ۱۹ ماه ابتدائی (۱۳۰۰-۱۳۰۱) ۱۹ نوع سرم و واکسن در انستیتو پاستور ایران تولید یا تزریق شد و حدود ۱۹۰ هزار دوز مایه آبله تولید شد. تولید مایه آبله که به شدت حیاتی بود و واکسن حصبه و وبا (که عامل کشتار مردم بود) خدمت بسزایی به ایران کرد.

در سال ۱۳۰۲، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، زمینی برای ساختن ساختمان جدیدی که بتونه پشتیبانی کنه نیازهای پاستور رو وقف کرد. صبار فرمانفرمائیان، ذبیح‌الله ممیززاده، زهرا تاجر مشائی و منوچهر قره گزلو هم زمین‌هایی رو وقف کردند که موجب تاسیس شعب دیگر پاستور شد.

حالا که این مقدمه نه چندان کوتاه رو گفتیم، بریم سر وقت خدمات انستیتو پاستور ایران! طی سال‌های قبل از جنگ جهانی دوم که تعداد آزمایشگاه‌ها خیلی محدود بود، اکثر مشکلات بهداشتی ایران از طریق انستیتو پاستور ایران برطرف می‌شد که یکی از اون فعالیت‌ها، قرنطینه‌های لازمه در کشور بود.

وقتی که جنگ جهانی دوم رخ داد، رابطه انستیتو پاستور ایران و انستیتو پاریس قطع شد. طی این سال‌ها انستیتو پاستور ایران، بررسی میکروبی سل رو شروع کرده بود؛ بخش وبا انستیتو پاستور به دنبال توسعه تحقیقات خودش در ارتباط با واکسن بود و همچنان تهیه واکسن آبله و آبله‌کوبی در جریان بود.

بعد از تموم شدن جنگ‌جهانی دوم، در پاستور ایران از پاریس مستقل شد و اینجاست که ماجرا جذاب می‌شه! بخش اپیدمیولوژی تاسیس شد. دانشجوهای دانشکدۀ پزشکی و بقیه داوطلبان رو با هیئتهای تحقیقاتی، به مناطق تحت مطالعه می‌برد که مطالعات علمی خودشون رو به اونا یاد بدن. حالا این چرا مهمه؟

چون تب راجعه شپشی، طاعون در کردستان و تب راجعه کنه شیوع پیدا کرده بود و با تحقیقاتی که انجام دادند و یاد دادن آموخته‌های خودشون به اطباء و محققان اون متاطق، تونستند همه‌گیری رو کنترل کنند؛ بماند که توانستند جانِ هزاران نفر رو از مرگ نجات بدن.

یکی دیگه از خدمات مهم انستیتو پاستور ایران، واکسن هاری بود. هاری اون موقع یه درمان کلاسیکی داشت که حدود ۳۰٪ از هار گزیده‌ها می‌مردند. پاستور ایران روشی رو معرفی کرد که در دستورالعمل درمان و پیشگیری سازمان جهانی بهداشت قرار گرفت. چرا؟ چون نرخ مرگ رو تک‌رقمی کرد اون روش!

این خدمت انقدر مهم بود که انستیتو پاستور ایران، در زمره «نجات‌دهندگان بشریت» ثبت شده و بابت همین یه کار به بشریت خدمت کرده. ولی ماجرا اینجا تموم نمی‌شه دوستان (توجه کنید که این اتفاق‌ها داره بعد از استقلالِ مالی و اداری پاستور ایران از پاریس می‌افته). بعد از جنگ جهانی دوم، واکسن سل، واکسن‌های میکربی (تیفویید-پاراتیفویید، ضد وبا و غیره)، توبرکولین، آنتی ژن‌ها، آنتی ژن‌ها سرم‌های مصنوعی، وسایل تزریق خون، وسایل تزریق سرم خون و پلاسمای انسانی توسط این انستیتو تولید می‌شد. در پنجاهمین سال تاسیس این انستیتو، ۲۳ میلیون دُز واکسن آبله تولید شد که به کشورهای ترکیه، پاکستان، عربستان و اتیوپی هم صادر شد. واکسن درآمد انستیتو پاستور ایران در این سال از واکسن‌های تولیدی خودش، سه برابر بودجه سالیانه‌اش بود. به ۲۲ کشور جهان واکسن ب.ث.ژ هم صادر شد که ۲۳۸ میلیون کودک رو تونستند با واکسن انستیتو پاستور ایران، واکسینه کنند.

طی پنجاه سال اول تأسیس انستیتو پاستور ایران پنج بار اپیدمی‌های وبا در ایران اتفاق افتاد و انستیتو پاستور ایران، بدل به کارخانه بزرگ تولید واکسن وبا در ایران و جهان شد. جوری که ایران، تونست کمبود واکسن وبا در فرانسه رو هم جبران کنه و براشون صادر کنه.

پاستور ایران خدمات دیگه‌ای هم داشته. مثلاً اولین دهکده جذامی‌ها در خاورمیانه رو تاسیس کرد. در مشهد، تبریز و تهران راه‌اندازی شد این مراکز و علاوه بر درمان بیماران ایرانی، از ترکمنستان فعلی، ترکیه، افغانستان، آذربایجان فعلی هم مراجعه می‌کردند به اونجا.

یکی دیگه از این خدمات، راه اندازی واحد انتقال خون در ایران بود؛ به خاطر جنگ اقتصادی بریتانیا علیه ایران و کمبودِ ارز، واردات خیلی از محصولات ضروری مختل شد. در ابتدا به خاطر کمبود، توی زیرزمین پاستور تولید شروع شد. چند وقت که گذشت، کیفیت محصولات چنان خوب شد که وارد صادرات شد.

در ادامه، می‌شه به ضدعفونی کردن آب تهران اشاره کرد. تا قبل از سال ۱۳۳۰ آب تهران از قنات تامین می‌شد و همین مسئله، موجب شیوع بیماری‌های حصبه و وبا می‌شد. انستیتو پاستور ایران آبهای معدنی چشمه‌های اطراف تهران رو در بخش شیمی خودش تجزیه کرد و به کمک یه سازمانی که از جانب شهرداری حمایت می‌شد، افزودن کلر رو به آب صاف قنات‌ها رواج داد و این آب‌ها رو در بشکه‌های فلزی شیردار بزرگی که روی یه گاری اسبی قرار داشت، به شهر رسوند و ضدعفونی‌کردن آب تهران انجام شد. بعد از چهار سال به این طریق، کارخانه تصفیه آب تاسیس شد.

از دیگر میراث‌های پاستور، میشه به کنترل بیماریهای عفونی در سایر کشورها اشاره کرد. ترکیه، سوریه، عراق، یمن، هند، برمه، برزیل، زئیر، تانزانیا، اندونزی و مصر، کشورهایی هستند که بهره بردند از کمک ایران. فی‌المثل، آبله در پاکستان رو ایران تونست کنترل کنه.

در رشته‌توئیت‌های قبلی هم که اشاره کردم که ایران، تحت نظارت یونیسف، ۲۳۸ میلیون کودک از ۲۲ کشور جهان رو با واکسن ب.ث.ژ واکسینه کرد. انستیتو پاستور ایران، نقشِ بسیار حیاتی‌ای در ریشه‌کن کردن بیماری‌های واگیردار در خاورمیانه داشت.

همچنین مطالعات انستیتو پاستور بر روی آربوویروس‌ها و تولارمی، رفرنسی شد برای مطالعات موسسات تحقیقی دنیا. در زمینة حشرات شعبه شمیرانات تحقیقاتی انجام داد تا حیواناتی رو که ناقل بیماری هستند، شناسایی کنه تا از انتقال بیماری جلوگیری کنه. (بحث مهم پیشگیری) خب...حالا اگر خسته نشدید، فعالیت انستیتو پاستور رو پس از انقلاب بررسی کنیم و ببینیم آورده این فخرِ ایران برای ایران چی بوده! بعد از انقلاب، علاوه بر ادامه تولید دستاوردهای پهلوی، بحث توسعه صنعت بیوتکنولوژی با توجه به نیاز کشور دنبال شد.

رشته دکتری فرآورده‌های بیولوژیک در انستیتو پاستور ایران توسعه پیدا کرد و تعاملات مختلفی با شبکه بین‌المللی انستیتو پاستور و کشورهایی مثل روسیه و کوبا صورت گرفت و نهایتاً تکنولوژی تولید واکسن هپاتیت B از کوبا به ایران منتقل‌ شد.

همچنین چندین بانک میکروبی و سلولی در انستیتو پاستور راه‌اندازی شده پس از انقلاب که پاسخگوی نیازهای محققین حوزه ژنتیک و سرطان‌ هستش؛ نه فقط ایران. بلکه منطقه؛ یعنی بدل به قطب بیوتکنولوژی غرب‌آسیا شده. الآن بیش از ۱۰ سایت تولیدی فعال داریم که با بالغ بر ۵۰ محصول رو تولید می‌کنند.

تولیدات انستیتو پاستور اونقدر زیاده که دیدم عاقلانه نیست در رشته‌توئیت بیارم؛ چون قریب به سه توئیت رو به خودش تخصیص می‌ده. نماگرفت (ScreenShot) رو براتون می‌ذارم و اجازه می‌خوام ازتون که یه توضیح مختصری هم درباره واکسن هپاتیت B بدم بهتون.

خط تولید این واکسن در سال ۱۳۸۶، بعد از همکاری مشترکی با کوبا داشتند راه‌اندازی شد و تولید این واکسن، علاوه بر اینکه این بیماری رو در ایران کنترل کرد، صادرات هم به کشورهای دیگر دنیا داشت. الآن بیش از ۵۰ شرکت دانش بنیان در انستیتو پاستور ایران مستقر شده‌اند.

انستیتو پاستور ایران سه تا مرکز رشد، شامل مرکز رشد مجتمع تولیدی تحقیقاتی کرج، مرکز رشد تهران و مرکز رشد شمال واقع در آمل رو داره. این شرکت‌ها در حوزه تولید واکسن‌های انسانی، داروها، کیتهای تشخیصی، تجهیزات پزشکی و خدمات تخصصی فعالیت می‌کنند.

در حوزه خدمات تخصصی انستیتو پاستور ایران، فعالیت‌های مختلفی در قالب خدمات آزمایشگاهی تشخیصی انجام می‌گیره! بخش هاری که همکارِ سازمان بهداشت جهانیه...اون رو گفتم؛ اما بعد از انقلاب، آزمایشگاه‌های مرجع کشوری انستیتو پاستور ایران شامل آزمایشگاههای Ecoli، آربو ویروس و تب‌های خونریزی‌دهندة ویروسی، بیوشیمی، مالریا، سیاه‌سرفه، طاعون، توالرمی، تب کیو، پروتئین شیمی، تشخیص پیش از تولد شد! این انستیتو آزمایشگاه‌های همکار مرجع هپاتیت، ایدز و آنفلوانزا داره. همچنین در حوزة تشخیص و تحقیقات روی بیماری‌های دیگه‌ای مثل سل، لیشمانیوز، توکسوپالسموز، بورلیوز، سیاه زخم، بوتولیسم، بروسلوز، بیماریهای قارچی و بیماریهای ژنتیکی فعالیت می‌کنه. بماند که روی روی بیماری‌های غیرواگیر نظیر سرطان‌ها و بیماری‌های ژنتیکی مطالعه و تحقیق می‌کنند و در این زمینه، قطب غرب‌آسیا هستند.

الآن بیش از ۳۰۰ آزمایشگاه تشخیصی در سراسر کشور راه‌اندازی شده و مسئله دیگه‌ای که پاستور ورود کرده بهش حوزه تولیده: تولید محیط‌های انتقال نمونه‌های کرونا و محلول‌های ضدعفونی‌کننده لازم. بعد از انقلاب انستیتو پاستور، در بین شبکه جهانی انستیتو پاستور، رتبه سوم رو کسب کرده.

بخش واکسیناسیون بین‌المللی، مرجعیه برای تزریق واکسن‌های ضروری پیش از سفر. مثلاً برای سفر به آفریقای‌جنوبی و آمریکای لاتین، احتمال ابتلاء به بیماری تب زرد هست. پاستور این واکسن تولیدی رو تزریق می‌کنه. همچنین تا دو سال دیگه، واکسن پنونوکوک و واکسن روتاویروس تولید می‌شه ایشالا.

شرمنده که انقدر طولانی شد! انقدر که این موفقیت‌ها خیره‌کننده‌ست که دلم نیومد حتی از یه دونه‌اش بگذرم! شما برید یه چایِ داغِ لب‌سوزِ لب‌دوز برای خودتون بریزید؛ تا منم روایتِ غرورآفرین انستیتو پاستور ایران رو با پیوندش به تلاش‌هایی که در زمینه واکسن کرونا صورت گرفته پایان بدم.

خب! همونطور که گفتم، ایران سابقه همکاری موفقیت‌آمیز با کوبا رو داره در زمینه تولید واکسن هپاتیت B. با توجه به اینکه شدت گستردگی ویروس کرونا و صف‌های طولانی‌ای که برای پیش‌خرید واکسن بود، عاقلانه‌ترین تصمیم این بود که ایران، در فازِ بالینی توسعه واکسن با کشورها همکاری کنه بعد از بیانیه کذایی‌ای که من باب «موش آزمایشگاهی نبودن مردم ایران» از سوی متولیان امر صادر شد، فرصت همکاری با چین و روسیه ازمون سلب شد. عطف به زمان‌بر بودن تولید واکسن داخلی و منعی که بر سر عدم ورودِ واکسن‌های بریتانیایی و آمریکایی لحاظ شده بود، ایران، در یک تصمیم دیر اما عاقلانه، با کوبا در فاز سوم مطالعات بالینی وارد همکاری شد. واکسن سوبرینا-۲ کوبا که داده‌های فاز اول و دوم اون، حکایت از تاثیر ۹۷٪ اون برای مهار بیماری می‌داد، گزینه خیلی خوبی بود که انستیتو پاستور بتونه همکاری خودش رو با اونا پیش ببره.

بذارید اول این رو بهتون بگم: هـــــر واکسنی که فاز اول رو با موفقیت طی می‌کنه، واکسنی‌ست که در صورت مشارکت در فاز دوم و سوم، نه خطر مرگ رو متوجه داوطلب می‌کنه و نه عوارض دائمی؛ یعنی آسیب مرحله سوم و چهارم رو مطلقاً نداره. ایران در فاز سوم همکاری کرده؛ یعنی بی‌خطرترین فاز.

واکسن سوبرینا-۲ یه واکسن Conjugate است؛ یعنی چی؟ این کلمه، به معنایِ «متصل‌شده» هستش؛ یعنی اومدند یه آنتی‌ژن ضعیف شده رو متصل کرده‌اند به یه آنتی‌ژن قوی و به عبارتی در بستر اون آنتی‌ژن قوی، سیستم ایمنی بدن رو به حداکثری‌ترین شیوه ممکن وادار به واکنش می‌کنند.

حالا! برادران اهلِ کتاب کوبائی (سرمایه مارکس رو منظورمه) فازهای ۱ و ۲ رو در خاکِ خودشون انجام دادند؛ اما به دلیل اینکه اولاً امار ابتلاء خودشون خیلی کم بوده و ثانیاً بدتر از ایران تحریم هستند و محدوده دست‌شون در مراودات بین‌المللی در حوزه تحقیقات و سابقه همکاری با ایران و تمایل خود ایران این همکاری فرخنده شکل گرفت. اگر ابروباد و مه و خورشید و فلک به نفعِ بچه ننر ماجرا، برکت، در کار نمی‌بود، واکسن پاستور تا ۱۵ فروردین می‌تونست فاز سه رو تموم کنه و تولید انبوه اون شروع بشه؛ اما خب...فشارهای متعدد موجب شد که آغاز فاز سوم، بیفته در هفته سلامت.

علی‌ای‌حال، با وجود همه سنگ‌اندازی‌ها، در ۸ شهر کشور (اصفهان، زنجان، همدان، کرمان، یزد، بندرعباس، بابل و ساری) مرحله سوم کارآزمائی بالینی واکسن پاستور آغاز شده و اونطور که رئیس انستیتو پاستور گفته تا آخر خرداد یک میلیون دز از این واکسن آماده می‌شه.

توان صنعتی تولید این واکسن، ۶ تا ۸ میلیون دُز هستش و تمام زیرساخت‌های تولید که منطبق بر GMP Certified باید باشه مهیا شده و به محض اخذ مجوز از سازمان غذا و دارو، تولید انبوه اون شروع خواهد شد. البته قابل ذکره که افزایش ظرفیت، تدریجی هستش و برخلاف بقیه، رانت نداره انستیتو.

اما همین رو بهتون بگم که مجموع ظرفیت موسسه رازی و پاستور، توان پوشش دادن واکسینه شدن پنج میلیون نفر در ماه رو داره. این بود قصه پاستور! سری بعد اگر یکی با تمسخر بهتون گفت: «مگه ایران هم واکسن بلده درست کنه؟» اینا رو بهش بگید تا بدونه که ایران چقدر قویه.

توییت جاافتاده بین توییت اول و دوم: اولین انستیتو پاستور ۱۳۰ سال قبل توسط لویی پاستور و همکاراش در پاریس تاسیس شد. فلسفه وجودی پاستور در ابتدا، کنترل بیماری‌های واگیردار بود که اون موقع دغدغه اصلی بهداشتی کشورها بود. یکی از اولین کارهای انستیتو پاریس، توسعه واکسن هاری بود که همین هم باعث شناخته‌شدن این موسسه در دنیا شد. ایران، بعد از جنگ جهانی اول، درگیر قطحی و بیماری‌های عفونی شده بود و عطف به همین قضیه، در ۲۹ دی‌ماه ۱۲۹۸ موافقت‌نامه‌ای بین انستیتو پاستور پاریس و وزارت امور خارجه ایران امضاء شد و بدل به دهمین انستیتو پاستور در شبکه بین‌المللی شد.