کهن‌‌ترین خانه تاریخی تهران با ماهی 83 هزار تومان اجاره داده شد!

گروه فرهنگی- حمیدرضا حسینی پژوهشگر تاریخ معاصر نوشت: بازخوانی قرارداد اجاره خانه تاریخی قوام‌الدوله نشان می‌دهد که اداره کل میراث فرهنگی استان تهران این خانه نفیس را به مدت 10 سال و با اجاره ماهانه 83 هزار تومان در اختیار مؤسسه فرهنگی ایکوموس ایران قرار داده است.

به گزارش بولتن نیوز، خانه قوام‌الدوله کهن‌ترین خانه شناسایی شده در شهر تهران و یکی از نفیس‌ترین آثار ملی پایتخت است. این خانه که در محله عودلاجان، کوچه میرزا محمود وزیر (شهید علیرضا جاویدی) قرار گرفته، در سال 1216شـ/ 1253ق ساخته شده و متعلق به میرزا محمدخان قوام‌الدوله، از دیوانسالاران دوره قاجار بوده است. حسن وثوق‌الدوله و احمد قوام‌السلطنه، دو نخست‌وزیر نامدار عصر مشروطه، نوادگان قوام‌الدوله هستند. سبک معماری و تزئینات نفیس خانه قوام‌الدوله، آن را در شمار پراهمیت‌ترین آثار تاریخی تهران قرار داده است.

قرارداد اجاره این خانه به امضای رجبعلی خسروآبادی در سمت رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران و مهدی حجت، به نمایندگی از مؤسسه فرهنگی ایکوموسِ ایران رسیده و مدت قرارداد از اول فروردین 1392 تا 29 فروردین 1401 تعیین شده است. این در حالی است که آقای خسروآبادی در اوایل آذرماه سال 92 یعنی 9 ماه پس از تاریخی که برای شروع قرارداد تعیین شده است، به سمت رئیس سازمان میراث فرهنگی استان تهران منصوب شد.

البته خانه قوام‌الدوله از سال‌های دهه 1380 در اختیار مؤسسه ایکوموس بود، اما چنین می‌نماید که مهلت آن منقضی بوده یا ایکوموس درصدد بوده تا قراردادی را با شرایط سهل‌تر جایگزین آن کند.

قرارداد در 12 بهمن 1392 روی سربرگ مؤسسه ایکوموس امضا شده است. این تاریخ از آن رو حایز اهمیت است که محمدعلی نجفی، نخستین رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دوره ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی در بدو ورود به این سازمان، مهدی حجت را به عنوان معاون میراث فرهنگی و قائم مقام رئیس سازمان برگزید، اما در بهمن‌ماه همان سال استعفا داد و بلافاصله مهدی حجت نیز به حالت قهر از سازمان میراث فرهنگی رفت.

استعفای نجفی در روز چهارشنبه، 9 بهمن و کناره‌گیری مهدی حجت در روز پنج‌شنبه، 10 بهمن بوده و قرارداد میراث فرهنگی تهران با مؤسسه ایکوموس به نمایندگی آقای حجت در روز شنبه، 12 بهمن امضا شده است. در این صورت، فرض قوی این است که مقدمات قرارداد در زمانی که آقای حجت معاون و قائم‌مقام سازمان بوده فراهم شده است. به بیان دیگر، سازمانی که او معاونش بوده با مؤسسه‌ای که همو رئیسش بوده، قرارداد بسته و یکی از نفیس‌ترین خانه‌های تاریخی تهران را در اختیار مؤسسه ایکوموس قرار داده است.

از این گذشته، قهر ناگهانی مهدی حجت از سازمان میراث فرهنگی به منزله استعفای رسمی و پذیرش قطعی آن نبوده و او تا مدتی بعد که مراحل قانونی استعفا طی شده، همچنان قائم‌مقام و معاون سازمان به شمار می‌رفته است.

در این قرارداد، مبلغ اجاره به صورت ثابت طی 10 سال، از قرار هر سال یک میلیون تومان (ماهانه 83 هزار و 300 تومان) تعیین شده است. نکته جالب‌تر این‌که پیش‌بینی شده است مؤسسه ایکوموس همین مبلغ ناچیز را نیز به میراث فرهنگی تهران ندهد بلکه اجازه داشته باشد «صرف انجام تعمیرات جزئی و مخارج جاری و روزمره مورد اجاره نماید». با وجود این، در بند دیگری از قرارداد، انجام «مرمت‌های جزئی و کلی مربوط به بنا» برعهده موجر (میراث فرهنگی استان تهران) گذاشته شده است.

واگذاری خانه قوام‌الدوله به مؤسسه ایکوموس، با این هدف صورت گرفته است که «مورد اجاره جهت فعالیت مؤسسه فرهنگی ایکوموس ایران می‌باشد». جدا از این‌که نوع فعالیت مشخص نشده و قابل تفسیر است، اخبار و مندرجات وبسایت مؤسسه ایکوموس نشان می‌دهد که اغلب فعالیت‌های این مؤسسه در اماکن دیگری برگزار می‌شود و استفاده از خانه قوام‌الدوله به برگزاری سالانه یکی دو مراسم چند ساعته در حیاط عمارت محدود است.

با این حال، آنچه در سال‌های اخیر باعث انتقاد رسانه‌ها و کنشگران میراث فرهنگی شده، نه شرایط قرارداد، بلکه عدم امکان یا دشواری بازدیدهای فردی و گروهی از خانه قوام‌الدوله است. شاید تنها بند قرارداد که بتوان آن را به نفع حوزه عمومی و دارای تعهد حداقلی برای ایکوموس دانست، بندی است که مقرر می‌دارد: «با انجام هماهنگی‌های لازم بین طرفین، امکان بازدید گروهی و فردی بازدیدکنندگان داخلی و خارجی از بنای مورد اجاره با حضور سرایدار سازمان فراهم آید». اما ایکوموس در سال‌های گذشته، به دستاویزهای مختلف از اجرای این بند سرباز زده است.