نمایش عروسکی راهی برای آموزش قصه‌های قرآنی به فرزندان

به گزارش بولتن نیوز، نمایش عروسکی یکی از ژانر‌های پرطرفدار در تئاتر است که با خیمه شب بازی در دوران صفویه آغاز شد. این هنر با ظهور تکنولوژی به تلویزیون آمد و در دل مردم جا باز کرد. تاجایی که بیشتر خاطرات کودکی، نسل‌های مختلف مردم ایران با مجموعه‌های خونه مادربزرگه، مدرسه موشها، کلاه قرمزی و... پیوند خورده است.

مرتضی سعیدیان نویسنده و کارگردان تئاتر درباره ماهیت نمایش عروسکی، گفت: قبل از اینکه بگوییم نمایش عروسکی ویژه کودک است یا بزرگسال، باید به این فکر کنیم که خود عروسک چیست؛ عروسک عنصری است که مفاهیم مختلف در آن وجود دارد. گویا یک ابزار برای انسان است تا بتواند از طریق آن مفاهیمی را به دیگران منتقل کند. عروسک گاهی وقت‌ها خیلی کوچک یا خیلی بزرگ است. وقتی عروسک‌های غول پیکر را می‌بینیم، گویا به عظمت یک انسان نگاه میکنیم یا حتی عظمت هنرمندانی که آن‌ها را خلق کرده اند. پس ماهیت عروسک در انتقال مفاهیم، مهمترین اصل است.

وی افزود: الان در همه جای دنیا، عروسک صرفا برای کودکان نیست، در ایران هم همینطور است. کمااینکه بیشتر کار‌های عروسکی من برای بزرگسال بوده است، زیرا عروسک گا‌ها کارکرد اجتماعی، سیاسی و درمانی پیدا میکند. بخشی از آن هم که به دنیای کودک برمی گردد، اتفاق جالبی است. وقتی کودک در دنیای خودش با عروسک هایش بازی میکند، وقتی می‌بیند که آن عروسک زنده شده و حرف میزند، اتفاق جادویی برای اوست و آن را باور میکند. خیلی از کارگردان‌ها می‌گویند که ما عروسک گردان را به کودک نشان نمی‌دهیم تا تخیل و ذهنیتش خراب نشود. پس عروسک برای قشر بزرگسال هم کاربرد دارد و بزرگسالان هم میتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. در بیشتر مواقع، مفاهیمی که در دنیای اطراف می‌بینیم، به راحتی از طریق عروسک قابل بیان است.

نمایش عروسکی تنها برای کودکان نیست

سعیدیان توضیح داد: تولیدات عروسکی ما در گذشته به سبب نمایش‌هایی که وجود داشت، به سمت کودک رفت و بیشتر کار‌های کودک دیدیم. نبود کار‌های بزرگسال در تلویزیون، باعث شد همه گمان کنیم که تئاتر عروسک فقط برای کودک است. یا ما حتی در طول سال، در سالن‌های مختلف تئاتر، نمایش‌های عروسکی ویژه بزرگسال را خیلی کم شاهد هستیم. نمایشگران عروسکی سالهاست که دنبال یک سالن ویژه هستند، اما هربار با مشکلاتی روبه رو شدیم و هیچوقت این سالن مهیا نشد. البته استاد بهروز غریپ پور با همت خود فضایی را ایجاد کردند تا بخشی از نیاز تئاتر عروسکی بزرگسال در آنجا رفع شود.

وی افزود: عروسک یک روح و ذاتی دارد که انگار کودک درون ما آدم بزرگ‌ها را هم بیدار می‌کند. شاید ما را به دوران کودکی خودمان برگرداند و از آنجایی که بسیار پاک و خالص است، ضمیر پاکی درون ما را در خودآگاه ما می‌آورد و باعث میشود که ارتباط نزدیکی با آن برقرار کنیم. به همین خاطر خیلی از کار‌های تلویزیونی کودک، مورد استقبال بزرگسال هم قرار می‌گیرد. مانند «خونه مادربزرگه»، «شهر موشها»، «کلاه قرمزی» و خیلی از اجرا‌های دیگر که به نوبه خود موفق بودند.

این هنرمند با بیان اینکه در یک دوره‌ای افزایش حمایت ها، موجب افزایش مجموعه‌های تلویزیونی در حیطه نمایش عروسکی شد، اظهار کرد: یکباره این حمایت‌ها از بین رفت، کار عروسکی در تلویزیون تولید نشد در نتیجه آسیب بزرگی به نسلی از کودکان که با رسانه‌های خارج از ایران مواجه شده اند وارد شد. متاسفانه ما کودک را فراموش کردیم، هرچقدر که در کشور‌های خارجی روی کودکان سرمایه گذاری می‌کنند، اما در ایران این اتفاق نمی‌افتد و به عبارتی سینمای کودک از بین رفته است.

بیگانه بودن شهرهای ایران با نمایش های سنتی کشور

این کارگردان ضمن اشاره به تعدادی از هنر‌های نمایشی که در طول زمان رنگ خود را باخته اند گفت: متاسفانه نمایش‌های آئینی سنتی ما مثل سیاه بازی کمرنگ شده است. شخصیت مبارک، خیمه شب بازی، جی جی وی جی و بسیاری اشکال نمایشی دیگر الان کمرنگ شده اند. در کل ایران چه تعداد از شهر‌ها کار خیمه شب بازی دیده اند؟ ندیده اند. شما فقط به تهران یا بعضی از شهر‌های بزرگ نگاه نکنید. در کشور ویتنام به قدری از تئاتر آبی حمایت می‌شود که جزء آیتم‌های گردشگری ویتنام است. یا کشور‌هایی که در نمایش عروسکی رو به جلو حرکت می‌کنند، به عنوان یک کارکرد توریستی به آن نگاه کرده اند، دولت هم حمایت کرده و الان در تور آن کشور‌ها نام نمایش‌های عروسکی شان هم دیده میشود.

وی ادامه داد: اگر به خیمه شب بازی ما اهمیت دهند به طوری به طوری که هر روز در یک محیط اجرای خیمه شب بازی داشته باشیم، گردشگری هنری را می‌توانیم برای خیلی از توریست‌ها که وارد ایران میشوند گسترده کنیم، فرهنگ و هنر خودمان را به جهانیان انتقال دهیم. بحث حمایت واقعا مهم است. اما متاسفانه از خود هنر تئاتر حمایتی نمیشود، حال وضع ما که خانواده تئاتر عروسکی هستیم بدتر است. به خاطر هزینه‌هایی که هنر عروسکی دارد، خیلی از کارگردان‌ها با سختی در این حیطه فعال هستند و باید و باید دولت از آن‌ها حمایت کند.

سعیدیان گفت: ۹۵ درصد تئاتر در کشوری مانند آلمان دولتی است و حمایت دولت را از آن خود کرده است. یعنی هنرمندان استخدام شده و تئاتر یک شغل است. فرض کنید اگر من بدانم که شغلم نمایش عروسکی است و از صبح تا بعدازظهر سرکار باشم و ماهیانه هم حقوق بگیرم، مطمئن باشید تئاتر عروسکی و تئاتر آئینی سنتی ما پیشرفت میکنند. همیشه می‌پرسیم که چرا نویسندگی در ایران ضعیف است؟ چون نویسندگی شغل نیست. اگر آن نویسنده بداند که شغلی دارد، مطمئن باشید ۱۰۰ هزار نویسنده در ایران، کار‌های خوبی را می‌نویسند.

این استاد دانشگاه تشریح کرد: اولین چیزی که به دانشجویانم میگویم این است که نمایش عروسکی یک دنیای بزرگ و گسترده ایست که هر مفهوم، مضامین و موضوعی میتواند در آن شکل بگیرد و روی صحنه برود. داستان‌های مذهبی، تاریخی، ملی، دفاع مقدس و هرچیز درباره ایران، میتواند وارد این حوزه شود. اگر در تئاتر بزرگسال محدودیت‌هایی در بحث سخت افزار مثل دکور یا برخی از قابلیت‌هایی که ممکن است در انسان نباشد داشته باشیم، عروسک میتواند این امکان را شکل دهد و دنیای عروسکی دنیای فانتزی هاست.

وی ادامه داد: دانشجو باید ماهیت هنر عروسکی را درک کند، همیشه از خود سوال کند که مخاطب چه نیازی به تئاتر عروسکی دارد؟ وقتی یک دانشجو در یک رشته فعالیت میکند باید از خود بپرسد که مردم چه نیازی به رشته من دارند؟ زمانی میتوانیم موفق باشیم که مخاطب را بشناسیم، هنرمند عروسکی هم باید توجه ویژه‌ای به مخاطب داشته باشد.

سعیدیان گفت: وقتی بار حمایتی از روی نمایش عروسکی برداشته میشود، کمیت کاهش می‌یابد. باید کودک و نوجوان دائما کار عروسکی ببیند. زمانیکه کرونا نبود، ممکن بود در یک شب، ۲۰۰ نمایش در سالن‌های تهران ببینیم که سهم نمایش عروسکی بعضا یک کار بود. نمایشگران عروسکی با یکسری مسائل مواجه هستند که مانع از استمرار کار آن‌ها میشود. وگرنه کودک امروز بخاطر مواجه شدن با بخش اعظمی از رسانه‌های مختلف، خیلی میتواند با عروسک ارتباط برقرار کند. ما نیاز داریم که کودک امروز را با فرهنگ اسلامی و ایرانی آشنا کنیم. چرا مفاهیم مذهبی را با کار‌های عروسکی نمایش نمی‌دهیم؟ در قصص انبیاء، افسانه‌ها و قصه‌های تاریخی ایران مضامینی وجود دارد که کودک و نوجوان می‌تواند با آن‌ها آشنا شود. مفاهیم انسانی گلستان سعدی قابلیت بیان در تئاتر عروسکی را دارد. چرا حمایت نمی‌کنیم؟

وی افزود: هنرمندان با دغدغه‌های شخصی خودشان این کار‌ها را روی صحنه می‌برند و هیچگونه حمایتی از آن‌ها نمیشود. همه مبانی مذهبی و ملی از کودکی باید شکل بگیرد. اما مسئله‌ای در خانه تئاتر داریم که صنفی است. در حال حاضر تئاتر شغل نیست. الان جشنواره‌های عروسکی ما فقط یک جشنواره بین المللی «تهران مبارک» است که هر دو سال یکبار اجرا میشود، حال شما فکر کنید حجم عظیمی از نمایشگران و علاقه‌مندان تئاتر عروسکی دو سال یکبار در یک جشنواره شرکت می‌کنند.

مدیری که تمایلی به اجرای نمایش عروسکی در تئاتر شهر نداشت!

نویسنده تئاتری بیان کرد: چند سال پیش میخواستم در مجموعه تئاتر شهر، یکی از کار‌های عروسکی خودم را اجرا ببرم؛ هنرمند تئاتری که مسئول تئاتر شهر بود دوست نداشت که کار عروسکی آنجا اجرا شود. گفتم وقتی تو به عنوان یک هنرمند تئاتر مانع اینکار میشوی، من چه توقعی از دیگران دارم؟ بنابراین، این روند باید تغییر کند، باید قرارداد‌هایی بین خانه تئاتر با نمایشگران منعقد شود که کار‌های جشنواره در طول سال اجرا برود تا مردم با آن مواجه شوند.

وی تاکید کرد: نیاز است که هنر عروسکی را به کل ایران بشناسانیم. اولویت کار این است که مرکز هنر‌های نمایشی، بتواند دی وی دی‌هایی را از جشنواره‌های قبلی تهیه کرده و به تمام انجمن‌های شهرستان‌ها بفرستد. اما چرا اینکار را نمیکند؟ من که بچه استان فارس هستم میدانم که در شهر‌های این استان خیلی از علاقه‌مندان کاز‌های عروسکی ندیده اند، خیلی ساده است چرا اینکار را نمی‌کنیم؟ شاید در بحث آموزش به برخی از هزینه‌ها نیاز داشته باشیم، اما رایت دی وی دی آموزشی درباره نمایش عروسکی هزینه‌ای ندارد.

سعیدیان خاطر نشان کرد: نیاز داریم که هنر عروسکی و خیمه شب بازی در کل ایران شناخته شود و مفاهیم دینی، اسلامی و ملی را با عروسک‌ها به بچه‌ها آموزش دهیم و در رشد آنان موثر باشیم.