بانوان هنرمند ایرانی، حرفه‌ای‌تر از گذشته فعالیت می‌کنند

به گزارش بولتن نیوز، کرونا، مرگ، فلج ناقص اقتصاد جهان، تعطیلی مراکز فرهنگی و هنری و... همه از اخباری است که هر روز سر تیتر خبر رسانه‌های مکتوب و مجازی می‌شود؛ خبر‌هایی که هر روز شروع و یا پایانش را برای ما تلخ و ناگوار می‌کنند.

اما در بین این همه اتفاقات و خبر‌های ناگوار، شعله پرشرر یک خبر خوب فضای فرهنگ و هنر کشور را تحت الشعاع خود قرار داده است. جشنواره «آفریده»؛ جشنواره نقاشی زنان، اولین جشنواره فروش نقاشی زنان ایران، همه و همه حکایت از یک اتفاق بزرگ، مهربانی و شور دوباره زندگی دارد که قرار است زنان برای فرهنگ و هنر کشور خود رقم بزنند.

در همین راستا فرصتی شد که با فرح اصولی نقاش نام آشنا و از داوران این جشنواره به گفت‌وگو بپردازیم که در ادامه می‌خوانید.

خانم اصولی بفرمایید در سال‌های اخیر، زنان در اقتصاد هنر کشور چه جایگاهی پیدا کرده اند؟

امروزه تعداد زنان جوان هنرمندی که کارشان طرفدار و فروش دارد، بسیار بیشتر شده چون زنان هنرمند فعال‌تر شده اند. چندین سال پیش اکثر گالری داران زن بودند، اما الان گالری داران مرد بیشتری به جمع آن‌ها اضافه شده اند. هنوز بیشتر کیوریتور‌ها مرد هستند؛ آن‌هایی که فعالند و خیلی جدی کار می‌کنند و در واقع به طرف اتفاقات معاصر می‌روند. هر چند که گالری داران و کیوریتور‌های خانم هم خوب کار می‌کنند و نقش مهمی در اقتصاد هنر دارند، از این رو نمی‌توان آن‌ها را در نظر نگرفت.

زنان نسل‌های گذشته همان زمان هم فروش خودشان را داشتند و الان هم دارند. استثنا‌هایی هم وجود دارد مثلا خانم منیر فرمانفرمائیان که آثارش نه فقط در حراجی تهران بلکه در همه حراجی‌ها خیلی اهمیت پیدا کرد. آثار ایشان در موزه گوگل هایم و نمایشگاه‌های معتبر دنیا به نمایش گذاشته شد. البته یک اتفاق عجیب این بود که بیشتر شهرتش یعنی موقعیت حرفه‌ای و فروش بالا با قیمت بالای آثار را از بالای هشتاد سالگی به بعد به دست آورد.

ما همچنان نمی‌شود گفت که در ایران از نظر فروش آثار هنرمندان زن با هنرمندان مرد جایگاه مساوی دارند. هر چند می‌توان گفت که در آغاز حراجی‌های کریستیز، ساتبیز و بونامز تعداد کار زنان هنرمندی که از ایران شرکت داده می‌شد در مجموع اگر از همه زنانی که از کشور‌های دیگر منطقه بیشتر نبود، برابر بود. گاهی حتی از این کشور‌ها یک زن هم در حراجی شرکت نمیکرد. همه این‌ها نشانه این بود که زنان هنرمند ایران، حرف‌های کار میکنند و کار هر کدام با دیگری متفاوت است؛ شخصیت خاص و تاثیرگذاری خاص خودشان را دارند و البته زمان لازم است تا از نظر اقتصادی درآمد بیشتری داشته باشند. این مشکل و مسئله فقط در ایران نیست بلکه از گذشته تا کنون در حراجی‌های مهم دنیا تعداد آثار هنرمندان زن در حراجی‌ها به مراتب کمتر از هنرمندان مرد است. این کاملا برمی‌گردد به این که در طی تاریخ هنر‌های تجسمی در دنیا حقوق و شرایط یکسانی با مرد‌ها نداشتند و تعداد زنان نقاش و مجسمه ساز کم است.

در دوره‌های مختلفی مثل اکسپرسیونیست ها، امپرسیونیست ها، قبل از دوره آرت نووو، در قرن ۱۷، قرن ۱۶ و هر چه عقب‌تر برویم تقریبا آنقدر کم هست که مشخص می‌شود حضور زنان آنچنان مطرح نمیشد. اما به این معنی نیست که آن‌ها استعداد کمتری داشتند بلکه بدین معنی است که موقعیت کمتری داشته اند؛ بنابراین اگر آثار گذشته را هم در خارج حراج کنند و با قیمت میلیونی به فروش برسانند در واقع تعداد زنانی که در چنین شرایطی سهیم باشند، خیلی کم است.

آیا خانم‌ها توانسته اند طی این سال‌ها به آن جایگاه لازم در خلق آثار هنری برسند یا خیر؟
صد در صد رسیده اند. پیشرفت خیلی زیادی در هنرمندان زن جوان دیده می‌شود. در جشنواره‌ها یا رویداد‌های مختلف هنری که هر سال برگزار می‌شود، تعداد بیشتری از شرکتکنندگان و برندگان زنان هستند. کیفیت آثار هنرمندان زن خیلی خوب است. علاوه بر این هنرمندان جوان از نظر تکنیک، محتوا و فکری نیز رشد زیادی داشته اند؛ بنابراین امید خیلی زیادی برای ما وجود دارد که زنان جوانی که اکنون اینچنین خوب کار می‌کنند، در آینده شاهد باشیم که تعداد هنرمند حرف‌های زن بیشتری در این عرصه فعال باشند و این هنرمندان بتوانند در سطح جهانی موقعیت‌های خوبی برای خودشان کسب کنند. اگرچه الان هم تعدادی از زنان هنرمند جوان نقاش به این شرایط و موقعیت در سطح جهانی دست پیدا کرده اند. من به این موضوع بسیار امید دارم. در داوری‌هایی که طی سال‌های گذشته در جشنواره‌ها و مسابقات مختلف داشته ام همیشه کار هنرمندان زن توجه ام را به خود جلب کرده و خیلی هم اثرگذار بوده است. همین که کارشان را طی سال‌ها دنبال می‌کنم، پیشرفت، تلاش و ممارست را میبینم و فکر میکنم که هر چقدر هنر حرفه ای‌تر میشود و درآمد بیشتری کسب می‌کند، زنان بیشتر می‌توانند در آن مشارکت داشته باشند. اگر یک زن به این حرفه میپردازد، فکر می‌کنند، چون درآمد دارد پس یک شغل محاسبه می‌شود.

قبلا همیشه حرف‌هایی که زده میشد این بود که من یک خانمی را میشناسم که خیلی هنرمند است؛ خوب گلدوزی و یا خوب گل چینی درست میکند، خوب غذا را تزئین می‌کند و فکر میکردند که هنر یک زن این چیزهاست. هیچ موقع نقاشی بین عامه مردم جدی محاسبه نمیشد، اما وقتی حرفه‌ای درآمد داشته باشد به چشم یک حرفه‌ی جدی به آن نگاه میشود. به همین دلیل کلاً هنر در ایران هر چه حرفه ای‌تر می‌شود، صاحب درآمد شده، شغل محاسبه می‌گردد و هنرمندان زن هم می‌توانند موقعیت بهتری داشته باشند.

آیا زنانگی در خلق آثار هنری (حس زنانه) می‌تواند نقش بیشتری در فروش آثار هنری داشته باشد؟
این گونه نمی‌توانیم به هنر نگاه کنیم. هر چند که وقتی جنسیت وارد کار می‌شود خودش رنگ و تفکر دیگری به کار می‌دهد، اما این بدان معنی نیست که همه زنان الزاما هنر لطیفی دارند یا مثلاً گل و بلبل می‌کشند. نه اینطور نیست، اما در دنیای جدید و در هنر معاصر اتفاقاً پرداختن به جنسیت خیلی هم خوبه بوده و اهمیت زیادی هم دارد. زنان می‌توانند با دید خودشان به جنسیت و جهان اطرافشان نگاه کنند و جنسیتشان را در کار بیاورند.

یک زمانی اگر می‌خواستند کار هنرمندی را تحقیر کنند، می‌گفتند ضعیف است، زنانه است، گل و بلبل می‌کشد؛ اگر می‌خواستند به یک زن امتیاز بدهند و بگویند که کارش خوب است، می‌گفتند دستی مردانه داری، قوی طراحی کردی و قوی کار کردی. این تجزیه تحلیل‌ها تماما اشتباه است. به هر حال دیدگاه مهم است. ضعیف بودن، قوی بودن، مرد و زن بودن در نقاشی ربطی ندارد فقط این مهم است که شما از چه زاویه دیدی نگاه کنید. طبیعی است که زاویه دید یک زن با زاویه دید یک مرد می‌تواند متفاوت باشد. اما کسی نگفته است که باید ضعیف‌تر یا لطیف‌تر باشد و یا نگاه مرد قوی‌تر و با اهمیت‌تر است. همه این‌ها تحلیل‌های اشتباه قرون گذشته هستند و امیدواریم به تدریج از بین بروند. به هر حال در هنر معاصر این نگاه خیلی اهمیت دارد؛ چنانچه جنسیت، اقلیم و رنگ پوست خیلی مهم است. شما می‌توانید درباره هر چیزی که هویت شما را می‌سازد، حرف بزنید و کارتان را ارائه بدهید و این‌ها اقبالی را به هنرمند می‌دهند که هر چه درونی‌تر با نگاه شخصی خودش حرف بزند.

جشنواره‌هایی مثل« آفریده» چه کمکی می‌توانند به روند رشد آثار بانوان داشته باشند؟
همه آرزو می‌کنند روزی برسد که الزامی نباشد هنر زنان از هنر مردان و یا حقوق آن‌ها از مرد‌ها جدا شود، اما وقتی یک جنسیت، یک نژاد و عقید‌های در اقلیت قرار بگیرد، برای اینکه او را در اکثریت قرار بدهند به اجبار همیشه یک سری رفتار‌ها و حرکاتی وجود دارند که بتوانند آن را زیر پرژکتور قرار بدهند تا همگان بتوانند ببینند.

این که در حال حاضر ما اکسپو یا نمایشگاهی بزرگ برای بانوان داشته باشیم، کمک میکند تا موقعیتی برای زنان هنرمند ایجاد شود که بتوانند آثارشان را شرکت داده و اعتماد به نفسی به آن‌ها منتقلو فضایی برای بیان خودشان ایجاد شود.

اما همیشه مسئله اجرا کردن این رویداد‌ها و کیفیت آن و نحوه ارائه آثار است. همه این‌ها اگر در اتفاق و رویداد اول خوب جریان پیدا کند، تکرار داشته باشد و تبدیل به یک جریان همیشگی بشود، به واقع می‌تواند موقعیتی بسازد. ما میتوانیم امیدوار باشیم که همه تلاش خودشان را می‌کنند تا کار‌های هنرمندان زن در این اکسپو خوب ارائه شود و استقبال خوب و فروش خوبی داشته باشد که بتواند تکرار شود و امیدی هم در دل نقاشان زن به ویژه نقاشان جوان ایجاد کند. با توجه به کرونا و شرایط سختی که برای ارائه هنر، نمایشگاه‌ها و گالری‌ها پیش آمده است، امیدواریم این رویداد به نفع اقتصاد هنر زنان باشد.

چه توصیه‌ای برای رونق فروش آثار هنری زنان در شرایط کنونی کشور دارید؟
جشنواره‌ها و اتفاقاتی که آثار زنان در آن دیده می‌شوند همه بسیار خوب هستند اگر نمایشگاه‌های بیرون از کشور برگزار شود که به کار‌های قوی هنرمندان زن ایرانی اختصاص داشته باشند در شناساندن و رونق دادن به شرایط حرفه‌ای، شهرت و اقتصاد هنر برای زنان حتماً می‌تواند نقش موثری داشته باشد. به هر حال مسلم است که تعداد زنان هنرمند ما هر روز در حال افزایش هستند. اگر هنرمندان زن متولد حدوداً ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ را نگاه کنید، تعداد زنان هنرمند هر ساله بیشتر می‌شوند. هر دهه که جلوتر می‌آییم، مخصوصا از یکسال‌هایی به بعد، مدام این اتفاق افتاده است. با این وجود حتی در دهه ۳۰ هم تعداد هنرمندان زن در کشور ما زیاد نیست، اما بهتر از دهه ۲۰ است. دهه‌ی ۲۰ بهتر از دهه ۱۰ هست، اما بعد از دهه ۴۰ و دهه ۵۰ و مخصوصاً دهه ۶۰ هنرمندان زنی که کار، تکنیک و فکرشان خوب است، خیلی بیشتر هستند و این موضوع به ما نشان می‌دهد که باید موقعیت‌هایی فراهم شود برای این هنرمندانی که به دنیا آمده اند، شکل می‌گیرند، کار می‌کنند و جلو می‌روند، موقعیت‌هایی که آن‌ها بتوانند آثارشان را ارائه بدهند باید بیشتر بشوند.

البته این برای هنرمندان مرد هم هست و فرقی نمیکند. الان که در یک دهکده جهانی زندگی میکنیم و شبکه‌های مجازی نقش مهمی بازی میکنند، به این صورت میشود هنرمندان را شناساند. این که کسی که در یک کشوری نشسته و کار یک هنرمند در کشور دیگری را می‌بیند خودش هم کمکی است. ارائه دادن یک نقاشی، وقتی مخاطب از نزدیک بافت و رنگ را می‌بیند خیلی اهمیت دارد. مسلما مشاهده شدن و دیده شدن بهتر است تا فقط حضور در شرایط مجازی.

امیدواریم کرونا تمام شود. تحریم هم مشابه کرونا یک معضل بزرگ است که امیدواریم برداشته شود و هنرمندان ما به خصوص هنرمندان زن بتوانند آثارشان را در سطح دنیا ارائه بدهند. من می‌دانم تحریم‌ها مسائل خیلی خیلی سختی برای ارائه و دیده شدن کار‌های هنرمندان در گالری‌ها و موزه‌های مختلف دنیا به وجود آورده است. خیلی از نمایشگاه‌ها که از پیش تعیین شده بودند به دلیل تحریم‌ها کلاً منتفی شدند که متاسفانه این مشکل، دامن هنر را هم گرفته است