یک گزارش کامل از تحقیقات کشورهایی که درگیر ساخت واکسن کرونا شده‌اند

گروه علمی: شرکت بیوتکنولوژی چینی سینوواک (Sinovac Biotech) سال ۲۰۰۴ در تلاش برای تولید و آزمایش واکسن بیماری سارس بود. سارس با ۸۰۰ کشته از جهان رخت بربست و این پروژه هم در قفسه‌ها میان دیگر پروژه‌ها ماند. اما همین نشان می‌دهد که با شیوع ویروس کرونای جدید، سارس-کوو-۲، در چین این شرکت نقشه راهی برای برداشتن گام بعدی دارد. چهار ماه بعد از شیوع کرونا، همین شرکت شواهدی ارائه داد که گفته می‌شد، با استفاده از واکسن ساده بیماری کشنده پیشین توانسته از ابتلای میمون‌ها به کرونای جدید جلوگیری کند.

به گزارش بولتن نیوز، در آن زمان چین اما دیگر درگیر مشکل دیگری بود: کمبود کووید-۱۹. قرنطینه سراسری آنقدر در چین درست عمل کرده بود که پزشکان نتوانستند بیمار کرونایی لازم را برای آزمایش واکسن خود پیدا کنند. در آن طرف، آمریکا مبتلایان بسیاری داشت اما تنش‌ها میان این دو کشور به این معنی بود که واکسن چینی کرونا هرگز در خاک آمریکا آزمایش نخواهد شد.

به این ترتیب در ماه ژوئن سینوواک با یک مرکز واکسیناسیون برزیلی توافقی کرد که بر آن اساس پکن با همکاری موسسه بوتانتان، دوره‌ای آزمایشی بر روی ۹۰۰۰ نفر از کارکنان حوزه درمانی در سائوپائولو برگزار کند. برای برزیل که کووید-۱۹ آن را درنوردیده بود این مطالعات نور امیدی بود. بوتانتان هزینه این دوره آزمایشی را پرداخت و داوطلبان را استخدام می‌کند در عوض سنوواک متعهد شده است تا ۶۰ میلیون دُز برای برزیل تأمین کند و اجازه دهد این شرکت تهیه زیرساخت‌های بعدی را در این خصوص عهده‌دار شود.

برزیل می‌تواند چنین کاری کند چرا که از سال‌های دهه ۱۹۸۰ با دقت توانایی‌اش در مطالعه، ساخت و بسته‌بندی واکسن را در بوتانتان و مرکز دیگری در نزدیکی ریودوژانیرو متمرکز کرده است. ریکاردو پالاسیوس، یکی از پزشکان بخش بیماری‌های مسری که اکنون مسئول پروژه مشترک برزیل و چین است در این باره توضیح داده است: «برنامه ایمنی‌سازی ملی برزیل به عنوان یک هدف به خودی خود کافی است».

به زودی مردم تمامی کشورها برای واکسن کووید-۱۹ دست‌وپا می‌شکنند. آمریکا با ابتکار عمل دولت این کشور تحت عنوان عملیات پایان سریع، تاکنون بیش از ۵میلیارد دلار برای ساخت دارو و واکسن در خاک کشورش هزینه کرده است. چین هم تحقیقات خود را دارد و سرمایه‌گذاری‌اش را در حوزه فرآوری‌های زیستی (biomanufacturing) افزایش داده است. اما دیگر کشورها به ویژه در اروپا سا‌ل‌هاست که مراکز تولیدی این‌چنینی خود را تعطیل کرده یا فروخته‌اند و باعث از بین رفتن تخصص، از بین رفتن تمایل و یا وابستگی به همسایه‌ها برای ساخت و تولید واکسن شده‌اند.

به این ترتیب منبعی کافی برای واکسن کرونا می‌تواند مانند خاک و سلاح هسته‌ای برگ برنده‌ای از نظر قدرت ژئوپلیتیکی باشد. دولت‌ها روی این واکسن برای بازگشایی اقتصاد و تضمین ثبات سیاسی حساب کرده‌اند. ائتلاف‌ها از همین حالا در حال تغییر هستند و ترازو در حال سنگین شدن به سمت کشورهایی است که می‌توانند واکسن را کشف، آزمایش و در حجم بسیار بالا تولید کنند. بقیه جهان فقط نظاره‌گر هستند در حالی که در وحشتی توأم با حس بی‌دفاعی در مقابل این همه‌گیری مرگبار تنها مانده‌اند.

اول آمریکا

مسابقه رسیدن به واکسن کرونا با سرعت بی‌سابقه‌ای در جریان است. تا ماه جولای چندین شرکت از جمله سینوواک، نشان داده‌اند که از میمون‌‌ها توانسته‌اند در مقابل کرونا حفاظت کنند و در آزمون‌های اولیه روی انسان هم جواب گرفته‌اند. فاز بعدی آزمایش‌های پزشکی باید امن بودن این واکسن را تضمین کند. کارشناسان می‌گویند، ما نه تنها به یک بلکه به چندین واکسن نیاز داریم و در صورت کشف و تولید واکسن هم به احتمال زیاد توزیع آن، در آغاز به شدت محدود خواهد بود. به همین دلیل است که اکنون رقابتی بی‌سابقه در میان کشورها برای رسیدن به واکسن کرونا در جریان است.

پشت صحنه، معامله برای دسترسی به واکسن‌ها آغاز شده است و به گفته پیر موگون، از مشاوران حوزه بیوتکنولوژی، همه گزینه‌ها روی میز هستند. مورگون که با شرکت کنسینو (CanSino) از دیگر سازندگان واکسن کرونا در چین، همکاری می‌کند در این باره توضیح می‌دهد:« گویی وارد بازار سیاه تجارت اسب شده‌اید». در جریان شیوع آنفولانزای H1N1 در سال ۲۰۰۹، مورگون با شرکت سنوفی (Sanofi) همکاری می‌کرد؛ او می‌گوید آن زمان دیپلمات‌ها در پاریس انتخاب کرده بودند که کدام کشورها برای دریافت واکسن اولویت دارند. این لیست شامل کشورهایی می‌شد که کالاهایی چون گاز، نفت و اورانیوم به فرانسه ارائه می‌دادند:« این مسئله حتی ذره‌ای پنهان نبود».  

البته این نه تنها کشورها بلکه شرکت‌ها، افراد و حتی گروه‌های خلافکار آماده برای دزدیدن یک یخچال هم هستند که در رقابتند. در دوره شیوع H1N1، فرانسه نیروهای پلیس خود را مقابل کارخانه سنوفی مستقر کرده بود. مورگون ادامه می‌هد:« وقتی چیزی دارید که محدود است و تقاضای آن بالا، ارزش آن در بازار سیاه هم بالا می‌رود. کافی است به همین ماسک‌ها نگاه کنید که مردم چه طور آن‌ها را در بازارهای غیرقانونی دوباره می‌فروشند». سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای غربی ادعا می‌کنند که روسیه گروهی از هکرها با نام Cozy Bear را برای ربودن اطلاعات مربوط به واکسن‌ از آمریکا و انگلیس به کار گرفته است.

در آمریکا دولت ترامپ در نظر دارد تا ماه ژانویه ۳۰۰ میلیون دُز از واکسنی امن و موثر را تضمین کند؛ مسئله‌ای که آمریکا با توافق‎‌های «پیش‌خرید» به دنبال آن است. زمانی که دولت آمریک از پرداخت ۱.۶میلیارد دلاری (مبلغی که برای تولید یک واکسن کافی است) به شرکت بیوتکنولوژی نوواوکس (Novavax)، شرکتی که هیچ واکسنی در بازار ندارد، خبر داد، وزارت بهداشت و خدمات انسانی این کشور تصریح کرد که «دولت فدرال مالک ۱۰۰میلیون دُز از واکسن تحقیقاتی» است که به عنوان بخشی از قرارداد میان دولت و نواواکس قرار است تولید شود.

مفهوم ماجرا: واکسن اول برای آمریکایی‌هاست

قرارداد پرریسک مشابهی میان دولت آمریکا و شرکت فرانسوی سنوفی برای پیش‌خرید واکسن در حالی که هنوز وضعیت تولید این واکسن از سوی این شرکت مشخص نیست، فضایی برای احیای روابط واشنگتن و پاریس ایجاد کرده است. پل هادسون، مدیر عامل شرکت سنوفی گفته است، آمریکا «حق پیش‌سفارش‌ خواهد داشت چرا که هزینه این ریسک را پرداخت کرده است». با این حال مقامات فرانسوی چنین توضیحی از سوی مقامات سنوفی را «غیرقابل قبول» دانسته‌ و گفته‌اند، یک واکسن باید «کالایی همگانی در جهان» باشد و «حق دسترسی برابر به واکسن برای همه غیرقابل مذاکره است». در اظهاراتی مشابه سازمان پزشکان بدون مرز، ماه مارس بیانیه‌ای اعتراضی علیه «اقدامات ذخیره‌سازی ناسیونالیستی» منتشر و اعلام کرد «همبستگی جهانی باید بر همه چیز اولویت داشته باشد».

ائتلاف گَوی (Gavi) که با محوریت واکسن در ژنو شکل گرفته است و برای کشورهای فقیر واکسن تهیه می‌کند، در حال حاضر 2 میلیون دلار برای دستیابی به قراردادهای پیش‌خرید واکسن‌های کووید-۱۹ جمع‌آوری کرده است تا همه بتوانند هم‌زمان از واکسن بهره‌مند شوند. سث برکلی، مدیر عامل این ائتلاف می‌گوید: «ما این خطر را احساس می‌کنیم که کشورهای ثروتمند ممکن است واکسن‌ها را سریعا خریداری کنند و واکسنی برای بقیه جهان باقی نماند». او در این باره ادامه می‌دهد:« من می‌فهمم که دولت‌ها قصد دارند از شهروندان‌شان محافظت کنند اما مسئله این است شما به امنیت نمی‌رسید تا زمانی که همه امنیت داشته باشند...اگر همه‌گیری‌ها در سایر نقاط جهان هم‌چنان پابرجا باشند شما نمی‌توانید به شرایط عادی برگردید؛ نمی‌توانید سفر کنید و توریسم را از سر بگیرید. شما نمی‌توانید از بحران اقتصادی در امان بمانید».

برکلی معتقد است، به جای اینکه سعی شود همه را در چند کشور واکسینه کرد بهتر است واکسن در دز‌های مشخص متناسب با جمعیت به همه کشورها داده شود. اگر در سال۲۰۲۱، ۲ میلیارد دُز وجود داشته باشد، هر کشور می‌تواند ۲۰ درصد جمعیت خود از جمله کادر درمان، آن‌هایی که بیشتر در خطرند و ابرشیوع‌دهندگان را واکسنیه کنند.

از نظر کلینت هرمس، وکیل موسسه باس، بری و سیمز (Bass, Barry & Sims) که متخصص پرونده‌های واکسن است، واقعیت احتمالا با چیزی که برکلی می‌گوید تفاوت دارد: «عادلانه نیست که برخی کشورها زودتر از سایرین واکسن را خریداری کنند اما این اتفاقی است که احتمالا رخ خواهد داد». هرمس ادامه می‌دهد: «گمان نمی‌کنم کسی انتظار داشته باشد آمریکا قبل از ارسال واکسن به آرکانزاس آن را به آنگولا بفرستند...چالش واقعی، دسترسی برابر به واکسن است. اخلاق‌گراها می‌توانند در اتاقی بنشینند و تصمیم بگیرند چه کسی چه چیزی را به چه ترتیبی دریافت کند اما هیچ کدام از این‌ها اهمیتی ندارد مگر اینکه یک مکانیسم مالی وجود داشته باشد».

قمار

فعلا هیچ سندی مبنی بر کارآمدی واکسنی وجود ندارد بنابراین همه چیز شامل درصدی از ریسک است. اوایل دوران همه‌گیریْ آمریکا و سرمایه‌داران قَدَر به شدت از تکنولوژی‌های پیشرفته‌ حمایت کردند تا هر چه سریع‌تر گزینه‌هایی برای درمان کرونا ارائه کنند اما این حمایت‌ها هنوز به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است. واکسن RNA شرکت داروسازی مودما (Modema) و تزریق DNA از سوی شرکت داروسازی اینوویو (Inovio) هر دو تلاش‌هایی برای انتقال داده‌های ژنتیکی درباره کرونا به سلول‌های انسان بودند. پس از آن آمریکا شرکت جانسون و جانسون (Johnson & Johnson) را مورد حمایت مالی قرار داد تا با روس‌های سنتی‌تری به دنبال واکسن کرونا باشند.

مورگون این شرایط را با رقابتی مقایسه می‌کند که در آن «یک شترمرغ، اسب و یک سگ» در خط آغاز قرار دارند و «شما می‌خواهید روی تمام گزینه‌ها شرط‌‌بندی کنید».

در برزیل، ژائیر بولسونارو، رییس جمهوری راست افراطی این کشورکه گاهی از آن به عنوان «ترامپ استوایی» یاد می‌شود، کرونا را با تشبیه به سرماخوردگی مسخره کرده، وزیر بهداشتش را اخراج و ادعا کرده است که داروی مالاریا باعث درمان کرونای او شده است. جولای بود که بولسونارو به کووید-۱۹ مبتلا شد. آزمایش واکسن چینی در برزیل به جای آن که از سوی دولت فدرال انجام شود توسط ژائو دوریا، فرماندار سائوپائولو، ثروتمندترین شهر برزیل، و رقیب بولسونارو برای ریاست‌جمهوری حمایت مالی می‌شود.

رویکردی که سینوواک برای تهیه واکسن در پیش گرفته نوعی آزمون و خطاست – ویروس یا از نظر شیمیایی غیرفعال یا کشته شود- و پالاسیوس می‌گوید، زمانی که این واکسن نهایی شد برزیل برای تولید آن در داخل مجهز خواهد شد. برکلی اما موقعیت را رقابتی میان «لاک‌پشت و خرگوش» می‌بیند که در آن روش‌های سنتی احتمالا زودتر به نتیجه می‌رسند یا بیشتر مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

با وجو تمرکز عمیق بر تهیه واکسن، برخی نگرانند که این اولویت‌بندی اشتباه باشد. ویلیام هسلتین که زمانی از محققان ایدز و کارآفرین حوزه بیونکنولوژی بوده، معتقد است، تلاش‌ها بیشتر باید به داروهای ضدویروسی معطوف باشد – استراتژی‌ای که سرانجام ایدز را کنترل کرد. چنین اقدامی به گفته هسلتین، برای کشف و تولید واکسنی که سلامت آن کاملا تضمین شده باشد، زمان می‌خرد.

هلستین می‌گوید: «اکنون شرایط برای تولید واکسن عادی نیست چرا که فشار اقتصادی و سیاسی برای حل بحران کرونا بسیار زیاد است. اگر ما واکسنی را که امن‌بودنش کاملا تضمین نشده باشد، تولید کنیم ممکن است به قیمت جان میلیون‌ها نفر تمام شود».

محکمه‌ای برای علم

تابستان و پاییز امسال، شرکت‌ها و محققان باید در این باره اطلاعات جمع‌آوری کنند که آیا واکسن‌های در دست آزمایش واقعا می‌توانند از مردم در برابر ابتلا به کرونا یا دست‌کم کاهش بدترین تأثیرات آن جلوگیری کنند یا نه.

آمریکا، بخشی از مرکز تحقیقات سرطان فرد هاتشینسون را که پیش‌تر درباره واکسن ایدز تحقیق می‌کرد، موظف به جمع‌آوری اطلاعات درباره چهار واکسن کرونایی کرده که هر کدام قرار است روی ۳۰ هزار نفر آزمایش شوند. شرکت‌های چینی هم بدون داشتن موارد مبتلای کافی در داخل کشورشان در حال ادامه مطالعات خود در کانادا، برزیل و دیگر کشورها هستند.

لارنس کوری، یکی از ویروس‌شناسان مرکز فرد هاتشینسون که از برای رهبری آزمایش‌های واکسن در آمریکا انتخاب شده است، می‌گوید، تلاش‌ها برای یافتن واکسن با سرعت بالایی در جریان است چرا که دانشمندان بیشتر از آنکه منتظر اثبات نهایی موثر بودن واکسن باشند برای «موفقیت برنامه‌ریزی کرده‌اند». برای مثال شرکت‌ها اکنون از بودجه دولتی برای افزایش ظرفیت تولیدشان استفاده می‌کنند. بوریس جوئل یکی از پزشکان دانشگاه هاروارد در این باره توضیح می‌دهد: «روند آزمایش‌ها بسیار سریع است؛ بسیار سریع‌تر از هر آزمایشی که من تاکنون در آن مشارکت داشته‌ام».  

یکی از خطرها اکنون این است که دولت‌ها در توزیع واکسن عجله کنند. در آمریکا برای مثال، اداره غذا و دارو، داروی کلروکین (داروی درمان مالاریا) را برای درمان کووید-۱۹ تأیید کرده بود تا زمانی که در نهایت بی‌تأثیری آن پس از چند هفته آشکار شد. طی این چند هفته، هند صادرات محصولات خوراکی خام‌اش را متوقف، آمریکا چندین میلیون برای ذخیره کردن این دارو هزینه و رییس‌جمهوری برزیل به ارتش برای تأمین این دارو دستور داده بود.

نگرانی دیگر این است که شواهد علیه یک واکسن می‌تواند پیچیده شود. تا همین اکنون هم بسیاری از مردم گمان می‌کنند این واکسن‌ها بخشی از یک توطئه هستند. نظرسنجی‌هایی که طی تابستان امسال در آمریکا انجام شده، نشان می‌دهند، حدود یک‌چهارم پاسخ‌دهندگان حاضر به پذیرفتن واکسن کرونا نیستند.

این احتمال هم وجود دارد که این اقدامات درگیر تنش‌های سیاسی شوند. ترامپ، ماه جولای گفت که آمریکا از سازمان بهداشت جهانی، نهادی که نقش مهمی در تعریف استاندارهای مشترک دارد، خارج می‌شود. کاخ سفید علاوه بر این به آنتونی فائوسی، برجسته‌ترین ویروس‌شناس این کشور حمله کرد.

از زمان آغاز همه‌گیری کرونا، تشریک سریع اطلاعات سلاحی کلیدی در مقابل آن بوده است. انتشار جرم ژنتیکی این ویروس از سوی دانشمندان چینی در ماه ژانویه بود که اصلا شلیک آغاز رقابت برای تولید واکسن را به صدا درآورد. پس از آن پزشکان اروپایی برای به تحریر درآوردن تجویزها و روش‌هایی که برای کنترل بیماری قدرتمند کرونا به کار بسته بودند، به نشریات دانشگاهی هجوم آوردند. در مورد واکسن‌ها هم چه آن‌ها در چین، آمریکا یا انگلیس تولید شوند، نکته اساسی همین است که محققان بتوانند اطلاعاتشان را با هم به اشتراک بگذارند.

برای مثال آن‌ها ممکن است دریابند که چگونه می‌توان با اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌ها یا سلول‌های ایمنی معینی یک نفر در مقابل ویروس کرونا وضعیت بهتری می‌یابد. اگر چنین چیزی عملی شود، سومین یا چهارمین واکسنی که وارد بازار شود، می‌تواند تنها با استفاده از نشان‌گرهای زیستی مورد تأیید قرار گیرد. در این صورت دیگر نیازی نخواهد بود که یک سال دیگر –براساس عرف آزمایش دیگر واکسن‌ها- صبر کرد تا متوجه شد چه تعداد از افرادی که این واکسن را دریافت کرده‌اند متعاقبش بیمار شده‌اند.

از نظر کوری، مشارکت شرکت‌های چندملیتی بزرگی چون آسترازنکا (AstraZeneca) و مرک (Merck) می‌تواند مانع مهمی برای سیاسی شدن تحقیقات و تأمین واکسن کرونا باشد. در جریان بحران بیماری ابولا، واکسن نهایی که در کانادا کشف شده بود به مرک فروخته شد و با همکاری سازمان بهداشت جهانی در گینه مورد آزمایش قرار گرفت. این واکسن اکنون در آلمان تولید می‌شود. برکلی جمله خوبی لابه‌لای حرف‌هایش داشت؛ «اینکه بخواهید به این ماجرا از دیدگاه ناسیونالیستی نگاه کنید چه طور قابل دفاع است؟».