احداث پتروپالایشگاه ها راهکاری برای دور زدن تحریم ها

گروه اقتصادی: پاییز سال 97 هم زمان با اعلام تحریم‌های نفتی از سوی امریکا، کمیسیون انرژی وقت مجلس شورای اسلامی طرحی را با نام «افزایش ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» ارائه داد که به نظر می‌رسد بیشتر یک طرح بلندمدت با هدف مقابله با تحریم نفتی بوده و این هدف را دنبال می‌کرده است؛ اما دانسته یا ندانسته ممکن است تحول بزرگی در بازار سرمایه ایران نیز ایجاد کند.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از دانا، این طرح فارغ از جنبه‌های اقتصادی و فن و ابهامات زیادی که از نظر امکان سنجی از بعد اقتصادی، فنی-مهندسی، مدیریت پروژه و… دارد، از مدل مالی قابل توجه و خلاقانه ای استفاده می‌کند. سوددهی پایین پالایشگاه‌های قدیمی ایران، ضعف مدیریت پروژه و دوره طولانی احداث طرح‌های صنعتی بزرگ در کشور، مشکل تأمین تجهیزات پالایشگاه در دوران تحریم و… همه از ابهامات این طرح بوده که نمایندگان مجلس باید آنها را لحاظ کرده یا مشکلات آنها را برطرف کنند.

این طرح از مزیتی تحت عنوان «تنفس خوراک» استفاده کرده که از منظر علم مدیریت مالی از ابعاد مختلف قابل بررسی است؛ از آنجا که بیش از ۱۰ طرح پالایشگاهی نظیر آناهیتا، بهمن گنو، پارس پتروفیلد و سیراف، بیش از ۱۰ سال است با مشکل تأمین مالی مواجه شده و سال‌هاست که در مرحله فنس کشی و تسطیح زمین معطل دریافت تسهیلات داخلی یا فاینانس خارجی هستند، به نظر می‌رسد وقوع تحریم‌های نفتی و کاهش حدود ۱.۵ میلیون بشکه از صادرات نفت خام ایران، نمایندگان مجلس را بر آن داشته است که از این نفت به عنوان «تنفس خوراک» به صنایع پتروپالایشگاهی استفاده کنند.

هم‌اکنون به نظر می‌رسد چه دولت و چه بخش خصوصی توان استفاده و صادرات نفت تحریم‌شده را ندارند و ظرفیت پالایشی کشور نیز برای مصرف و فرآورش این نفت محدود است؛ این در حالی است که در این طرح پیشنهاد شده که ابتدا پالایشگاهی (با هر منبع مالی به جز دولت و صندوق توسعه ملی) ساخته شود و سپس نفت تحریمی و محصور شده در مخازن نفتی که بلااستفاده مانده، به مدت حدود یک سال به عنوان خوراک به طور امانی در اختیار این پالایشگاه قرار گیرد. سپس بهای خوراک در «دوره تنفس»، تقسیط شده و به مانند یک وام در سال‌های بعد عودت شود.

پالایشگاه‌ها در تمام دنیا از چنان هزینه بالایی برای خوراک برخوردارند که هزینه یک سال خوراک پالایشگاه تقریباً با هزینه سرمایه‌گذاری کل پالایشگاه برابری می‌کند. یعنی پالایشگاه بلافاصله از زمان بهره‌برداری به مدت یک سال می‌تواند کل هزینه سرمایه‌گذاری شده را جبران کرده و تعهدات خود را از طریق قراردادهای Off Take و… پرداخت کند.

در کشوری مانند ایران که صاحب ذخایر بزرگ منابع طبیعی، نفت، گاز و انواع معادن بوده و از طرفی با نقدینگی زیاد در جامعه مواجه است این مدل می‌تواند فصل جدیدی در بازار سرمایه کشور ایجاد کند.

این گزارش حاکی است اکنون که نمایندگان مجلس یازدهم در کمیسیون های تخصصی جا گرفته اند و کمیسیون انرژی نیز اعضای خود را شناخته است بررسی و تسریع در اجرای این طرح می تواند یکی از اولویت های اساسی نمایندگان مجلس یازدهم باشد.

* چرا احداث پتروپالایشگاه برای کشور یک ضرورت است

در همین رابطه مصطفی طاهری یکی از نمایندگان مجلس یازدهم با اشاره به احادث این واحد های پتروشیمیایی گفته است از تعداد 655 پالایشگاه نفت موجود در جهان، تنها 40 پالایشگاه بر مبنای نفت ایران طراحی شده‌اند که به محض برقراری تحریم‌های نفتی، بخش قابل توجهی از این 40 شرکت، از خرید نفت ایران امتناع می‌ورزند، از طرف دیگر، صادرات نفت خام ایران در محموله‌های بسیار بزرگ (بعضا تا بیش از 2 میلیون بشکه)، به کشورهایی محدود و معمولا با مسافت زیاد از ایران انجام می‌شود.

وی ادامه داد: این حجم از صادرات و انگشت شمار بودن مقاصد محموله‌های نفتی کشور، به راحتی توسط آمریکا قابل رصد بوده و امکان تحریم مالی، تحریم بیمه، تحریم کشتی‌ها را بیش از پیش افزایش می‌دهد، علاوه بر این موارد، کیفیت و خواص شیمیایی و فیزیکی نفت خام ایران نیز در تمام دنیا شناخته شده و با انجام آزمایش‌هایی، قابل شناسایی است، به همین دلیل امکان دور زدن تحریم‌ها و رساندن نفت به متقاضیان از مسیرهای غیر مرسوم نیز کار مشکل و پرخطری است. 

به گفته این نماینده مجلس در مقابل، گستره وسیع بازار هدف فرآورده‌های نفتی، سهولت صادرات و تحریم ناپذیری آن، از مزیت‌های توسعه ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی کشور و عبور از خام فروشی است، نیاز کشورهای همسایه به فرآورده‌های نفتی موجب می‌شود که صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها، با کشورهای همسایه، از راه‌های زمینی (تانکر یا خط لوله) و در مسافت‌های نزدیک تجارت شود که اعمال تحریم بر روی آن به مراتب سخت‌تر از تحریم نفت خام است. بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد تبدیل نفت خام به فرآورده، موجب سودآوری حداقل دو برابری نسبت به خام فروشی نفت می‌شود، علاوه بر این، عبور از خام فروشی، اثرگذاری تحریم‌های نفتی را کاهش می‌دهد و عملا تحریم فروش نفت را امکان‌ناپذیر می‌کند.

طاهری تصریح کرد: در نتیجه پتروپالایشگاه‌ها، نه تنها یک پروژه اقتصادی دارای توجیه مالی و فواید اشتغالزایی بسیار محسوب می‌شود، بلکه یک راه حل راهبردی برای کاهش آثار تحریم‌ها است.بررسی‌های اولیه در حوزه اقتصادی نشان می‌داد که با تجمیع پتروشیمی و پالایشگاه، می‌توان هزینه‌های احداث و عملیاتی این مجتمع‌ها را کاهش داد، بنابراین تجمیع پالایشگاه و پتروشیمی یا اصطلاحاً احداث پتروپالایشگاه با هدف تنوع فرآورده، کاهش قیمت تمام شده محصولات، بهینه‌سازی راندمان، افزایش سودآوری و بهینه‌سازی مصرف انرژی پایه‌ریزی شده است.

این نماینده مجلس خاطر نشان کرد همچنین بر اساس قانون«افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» یک پتروپالایشگاه پس از بهره‌برداری تا زمان مشخص از «تنفس خوراک» برخوردار است؛ بدین معنا که طی سال‌های ابتدایی، به صورت علی‌الحساب هزینه خوراک را پرداخت نخواهد کرد.این رویه باعث می‌شود که پس از بهره‌برداری از واحد پتروپالایشگاهی، کل هزینه سرمایه‌گذاری شده توسط سهامداران، ظرف مدت یک سال به عنوان سود به آنها عودت می‌شود و بازگشت سرمایه طرح از یک دوره هشت تا ۱۰ ساله به یک سال پس از بهره‌برداری از پروژه کاهش یابد. هزینه خوراک تنفس داده شده، در حکم وامی خواهد بود که مطابق با قوانین صندوق توسعه ملی (از لحاظ مدت زمان بازگشت وام و نرخ سود) به شرکت پالایشی داده شده است، در کنار این قاعده، ایجاد الزام به استفاده از منابع مردمی در قانون، زمینه را برای هدایت نقدینگی و کسب سود مردم از این مسیر فراهم خواهد کرد.

طاهری خاطرشان کرد؛ علاوه بر بخش‌های خلاقانه این قانون یعنی «اعطای تنفس خوراک به واحدهای راه‌اندازی شده» و «فراهم کردن شرایط تامین مالی از طریق منابع مردمی و نقدینگی موجود در کشور» که به عنوان مزایای اصلی قانون مذکور قابل بررسی است، «تاکید بر تولید فرآورده از طریق واحدهای پتروپالایشگاهی»، «مشروط کردن تسهیلات این قانون به تولید نفت کوره کمتر از ۱۰ درصد در سبد فرآورده‌های آنها» و «احداث مجتمع‌ها در مناطق ساحلی کشور» نشان از به روز بودن طرح و انطباق آن با وضعیت روز صنایع نفتی در جهان، خصوصا مقررات جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی در مورد استاندارد سوخت کشتی‌ها و حرکت کشورها در این زمینه با در نظر گرفتن محدودیت منابع آب در ایران، دارد.

*جذب سرمایه سرگردان در پتروپالایشگاه ها

این گزارش اضافه می کند مالک شریعتی نیاسر سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درخصوص چگونگی توسعه پتروپالایشگاه‌ها ودر اولویت قرارگرفتن این طرح در کمیسیون انرژی مجلس  توضیح داد: اگر عزم دولت برای توسعه پتروپالایشگاه‌ها جدی باشد باید وارد میدان شده و با بورسی کردن شرکت های مذکور، اعتماد مردم را جلب کند، اینگونه می‌توان نقدینگی هنگفتی که در جامعه سرگردان است به سمت پتروپالایشگاه‌ها سوق داد.

نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه فاز سوم ستاره خلیج فارس کاملا ایرانی ساخته شده و بیش از ۷۰درصد فناوری‌های مورد نیاز در صنعت پتروپالایشگاه در داخل کشور وجود دارد، افزود: از آنجا که مجموعه سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز غالبا ریالی است، می‌توان با سرمایه‌گذاری ریالی تا ۸۰ درصد بودجه مورد نیاز جهت توسعه پتروپالایشگاه ها را تامین کرد.

وی با تاکید بر اینکه پتروپالایشگاه‌ها بهترین محمل برای سرمایه‌گذاری مردمی هستند، اظهار کرد: بهتر است مجموعه نقدینگی سرگردان در جامعه - که هر چند وقت یکبار به بازارهای کاذب مسکن، خودرو، طلا و ارز حمله می‌کند- را به سمت سرمایه‌گذاری کلان صنعت نفت و گاز و پتروشیمی سوق داد.
 
شریعتی نیاسر اضافه کرد: دولت می‌تواند با استفاده یا کسب مجوزهای قانونی از مجلس با حمایت‌هایی از جانب خود همچون انتشار اوراق و یا عرضه سهام اولیه بورسی، سرمایه‌های مردمی و نقدینگی‌های سرگردان در جامعه را جذب توسعه پتروپالایشگاه‌ها کرده و با کنترل تورم، مانع از التهاب بازارهای دیگر شود که در ادامه نیز مردم نیز سود خواهند برد.
 
مالک شریعتی نیاسر به دلایل عدم رونق صنایع پایین دستی پتروشیمی اشاره کرد و گفت: با توجه به رانتی بودن بخشی از خوراک پتروشیمی‌ها به نسبت بخش صادراتی و واقعی نبودن خصوصی سازی در آن‌ها، محصولات‌شان به سمت محصولاتی با ارزش افزوده بالا نمی‌رود، یعنی اکثر شرکت‌های پتروشیمی ظاهرا خصوصی شده‌اند اما عمدتا سهام‌داران‌شان نهادهای عمومی یا صندوق‌های بازنشستگی هستند لذا به تولید محصول اولیه کفایت می‌کنند در حالی که زنجیره‌ ارزش محصولات پتروشیمی بسیار گسترده است و اگر در عمق زنجیره ارزش گسترش پیدا کند ده‌ها برابر امکان رشد قیمت و ارزش‌افزوده دارند.
 
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان شواهدی درخصوص عدم رغبت شرکت‌ها جهت سرمایه‌گذاری در بخش صنایع پایین دستی پتروشیمی‌ها، توضیح داد: در عسلویه یک زمینِ بسیار مرغوب به صنایع پایین‌دستی پتروشیمی اختصاص پیدا کرده است اما شرکت‌های پتروشیمی به دو دلیل هیچ رغبتی برای برپا کردن صنایع پایین دستی در آنجا ندارند.
 
وی نخستین دلیل بی‌رغبتی شرکت‌ها برای برپا کردن صنایع پایین‌دستی را خصولتی بودن آن‌ها عنوان کرد و توضیح داد: از آنجا که عموم شرکت‌ها واقعا خصوصی نیستند مدیران آن‌ها انگیزه‌ای برای تاسیس واحدهای جدید ندارند و به کسب سود اولیه ناشی از فروش "محصولات مادر" در بازارهای بین المللی رضایت می‌دهند اما اگر واحدهای پایین دستی تاسیس شوند، اشتغال‌زایی و سود بیشتری به دنبال دارد. دوم اینکه؛ محل انتخاب شده به دلیل دور بودن از بازار مصرف نهایی داخلی یعنی مراکز جمعیتی چندان مناسب نیست.  
 
 شریعتی نیاسر در ادامه مطرح کرد: به عنوان مثال در حوزه پلی پروپیلن که یکی از بخش‌های اصلی زنجیره صنایع پایین‌دستی پتروشیمی است می‌توان ده‌ها صنعت و شرکت کوچک با اشتغال‌زایی بالا ایجاد کرد ضمن آنکه محصولات آن‌ها نیز در داخل مورد نیاز است اما این شرکت‌ها به دلیل سیاستگذاری‌های اشتباه و ناتوانی در تامین نیازهای اولیه مالی شکل نمی‌گیرند بنابراین وزارتخانه‌های نفت و صمت به‌عنوان متولیان اصلی باید سیاست‌ها را اصلاح کنند و با همکاری چرخ صنایع پایین دستی پتروشیمی را بچرخانند.

*42 شرکت متقاضی احداث پتروپالایشگاه

اخیرا هوشنگ فلاحتیان معاون برنامه ریزی وزیر نفت با بیان اینکه مهلت سرمایه‌گذاران احداث طرح‌های پالایشی و پتروپالایشی در سواحل کشور با استفاده از سرمایه مردمی ۱۵ خردادماه پایان یافت، اظهار کرد: شرکت‌هایی که اطلاعات آنها ناقص است تا ۲۷ خردادماه برای تکمیل آن و همچنین ارسال تأییدیه بانکی فرصت داشتند.

وی با بیان اینکه وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفت ایران پس از پایان این فرصت، بررسی را مطابق آنچه در آئین‌نامه آمده، آغاز می‌کنند، افزود: شرکت‌هایی که شاخص‌ها و متغیرهای کلیدی را داشته باشند برای توسعه پتروپالایشگاه‌ها انتخاب خواهند شد.

فلاحتیان تأکید کرد: شرکت‌هایی که نتوانند اطلاعات خود را تا ۲۷ خردادماه تکمیل کنند به‌طور طبیعی درخواست اولیه آنها تأیید نخواهد شد.

مجلس شورای اسلامی نیمه نخست ۱۳۹۸ قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت‌خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی را تصویب کرد که بر اساس آن وزارت نفت مؤظف شد ظرف حداقل دو ماه آئین‌نامه اجرایی این ماده قانونی را به تصویب هیئت وزیران برساند و حداکثر یک ماه پس از آن برای جذب سرمایه‌گذار احداث پتروپالایشگاه‌ها فراخوان دهد.

آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت‌خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی ۲۹ دی‌ماه پارسال به تصویب هیئت وزیران رسید و پس از آن وزارت نفت ۱۳ بهمن‌ماه فراخوان عمومی جذب سرمایه‌گذار ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه را در تارنمای وزارت نفت (MOP) قرار داد.

متقاضیان سرمایه‌گذاری طبق برنامه برای توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها تا ۲۹ اردیبهشت فرصت داشتند مطالعات فنی و اقتصادی خود را در سامانه بارگذاری کنند، اما به دلیل شیوع ویروس کرونا این مهلت تا ۱۵ خردادماه تمدید شد.

این گزارش در پایان تصریح می کند براساس صحبت های وزیر نفت در جمع نمایندگان مجلس یازدهم به زودی ایین نامه های احداث پتروپالایشگاه ها در وزارت نفت تدوین و نهایی خواهد شد که به نظر می رسد امسال کار احداث این واحد ها با سرمایه مردمی آغاز شود.