نقدی بر مستند انقلاب جنسی

پارسا زهره ای: حسین شمقدری مستندسازی جوان، تجربه‌گرا و در حال رشد است که با سه گانه «میراث آلبرتا» شناخته می‌شود و این بار هم در ادامه راه جذابی که در پیش گرفته، با مستند انقلاب جنسی به سراغ ایده‌ای جنجالی و کمتر پرداخت شده رفته است.

مسائل جنسی یکی از موضوعات همیشه حساسیت برانگیز برای مخاطب بوده است و در فرهنگ عمومی جامعه ما گفتگو دراین‌باره جز در خرده فرهنگ‌های خاص همواره نکوهیده بوده است. نکات ناگفته و حل نشده بسیاری در ابعاد و زوایای گوناگون آن وجود دارد و به همین دلیل انتخاب چنین مواردی برای تحقیق و روشنگری در صورتی که به درستی انجام شوند و نتیجه مفیدی حاصل شود امری مبارک است.

درباره مستند «انقلاب جنسی» اما شاید بزرگترین ضعف آن است که هیچ فکر و روند ثابت موضوعی در آن دیده نمی شود و صرفا مجموعه ای از مصاحبه ها و تصاویری که شاید به تنهایی برای بیننده جذابیت داشته باشند کنار هم قرار گرفته اند. در حالی که مسئله مطرح شده در هر سکانس می توانست به تنهایی موشکافی و تبدیل به یک مستند دقیق شود.

در مرجع رسمی عرضه مجازی این فیلم در بخش خلاصه داستان آمده:

1. مستند انقلاب جنسی، آزادی‌های جنسی در ایران را نمایش می‌دهد

2. با نگاهی متفاوت به زیستِ جنسی مردم هلند، فرانسه و اسپانیا تلاش می‌کند تا مخاطب را نسبت به دنیای غرب نزدیک‌تر کند.

اولین سوال این است که جمله اول و دوم از اساس چه ارتباطی با هم دارند و چرا مکمل هم شده اند؟ (ایده ای که ظاهرا هدف نهایی این فیلم است) مخاطب با تصاویر و گزاره‌هایی -به طور جداگانه- درباره این دو جمله مواجه می شود اما به اصل کار که باید حلقه وصلی میان این دو و عامل ارتباط آنها باشد ابدا اشاره‌ای نمی شود.

مشکل دیگر تنوع زیاد مطالب مطرح شده و توقف سطحی روی آنهاست: انقلاب جنسی غرب، آموزش های جنسی در غرب، سن آغاز رابطه جنسی، چگونگی ارضای این غریزه در ایران، وضع پوشش و آرایش افراد در داخل و خارج، حجاب اجباری، باورهای کلیسا و اسلام، همجنسگرایی و... سرفصل هایی مهم و گیرا هستند که هرکدام چند لحظه مورد گفتگو قرار می‌گیرند و رها می‌شوند. این‌طور بر می‌آید که سازنده بدون هدف و فیلمنامه به سراغ مصاحبه و تصویربرداری از سوژه‌هایی با تنوع بالا و در ظاهر جذاب که همگی به نوعی در دایره غرایز جنسی می گنجند رفته و سپس در میز تدوین هم همین رویه را ادامه داده و فقط صحنه‌های جالب و بامزه را کنار هم قرار داده تا تماشاگر در نگاه اول جذب کار شود و کمی هم بر جنجال کار اضافه کند.

معضلی که در بیشتر دقایق فیلم گریبان‌گیر آن است عمیق نشدن و غیر کارشناسی بودن صحبت هاست که باعث می شود در بهترین حالت احساسات لحظه ای و زودگذر مخاطب را برانگیزد. شاید سازنده علاقه داشته بدون جهت گیری و تحمیل نظر شخصی اطلاعات دریافتی اش را ارائه کند اما دچار افراط شده و متاسفانه قسمت مهمی از رسالت مستندسازی یعنی تامل در مشاهدات و یافتن راه‌حل در این فیلم، در مرتبه دوم از نظر اهمیت دیده می شود. نقل‌های راوی از دیدگاه های اسلام یا نظرات حجت‌الاسلام قاسمیان هم فضایی کاملا متفاوت با دیگر دقایق مستند دارد و از کار بیرون می زند.

عبارت «انقلاب جنسی غرب» دو واقعه را به یاد می آورد، یکی دهه 60 میلادی و ماجراهای معروفش و دیگری اتفاقات دهه 20 میلادی و ظهور فلپرها، اما در اثر حسین شمقدری تنها بیان می شود که 200 سال قبل یک انقلاب جنسی در غرب رخ داده و هنجارها تغییر کرده‌اند، توضیح کوتاهی که در شان یک اثر مستند نیست. چرا که اگر ریشه ای بررسی کنیم، در نازل‌ترین تعاریف در فیلم مستند هم باید تک تک تصاویر و جملات و نریشن‌ها صریح، قابل بررسی و علمی باشند. مستند «بازگشت گمورا» ساخته جواد صافی با همین مضمون علی‌رغم ضعف‌ در تصویری کردن پژوهش خود، با کوششی که در جهت تحلیل و ژرف‌یابی ماجرا کرده، بسیار دغدغه‌سازتر عمل می‌کند.

در کنار این مسائل چند اشکال تکنیکی نیز از کیفیت کار کاسته است: صحنه ای که راوی روی زمین خوابیده و با دوربین صحبت می کند هیچ منطقی ندارد! میکروفون بزرگ و سیم دار هم توی ذوق می زند و به نظر می رسد تقلیدی از برنامه ای خارجی است، با ذکر این نکته که در آن برنامه و نمونه های مشابهش با دلیل، این گونه استفاده از ابزار را می بینیم و به بیانی آن میکروفون شخصیت دارد اما در این مستند که اکثر زمان آن را همین مصاحبه ها تشکیل داده اند چنین گفتگوهایی شکل زیبایی ندارند و بی سلیقگی دیگر، نمایان بودن فرستنده میکروفون روی لباس مجری است!

مجری در لحظاتی که رو در رو با دوربین حرف می زند حلقه در دست ندارد، نکته ی ریزی که در چنین مستندی ایراد قابل توجهی است و سوالات زیاد اما بی موردی را در ذهن تماشاگر ایجاد می کند. اصل حضور سازنده فیلم در تمام صحنه ها به عنوان مجری یا کارشناس و این که در چه مواردی برای بهبود فرم، اجازه این کار را داریم هم جای صحبت بسیار دارد.

در مجموع گروه تولید روی موضوعی جدی، مغفول و نیازمند بحث برای همه دست گذاشته اما کاش این مستند به این اندازه کلی و احساسی ساخته نمی‌شد و روی اجزاء این مسئله تمرکز و تعمق می کردند تا مستندشان تاثیرگذاری و ماندگاری بیشتری داشته باشد.