همه‌چیز درباره رانت

رانت از واژه انگلیسی Rent به معنی اجاره گرفته شده و در ادبیات اقتصادی جهان به امتیازهای ویژه و خاصی اطلاق می‌شود که افراد در اقتصاد کسب می‌کنند. از تبعات و تاثیرات رانت‌خواری چه می‌دانید؟

به گزارش بولتن نیوز به نقل از بازار خبر، مفهوم عامیانه رانت اقتصادی همان سود بادآورده است که کسب درآمد نه از طریق مشارکت عامل تولید در فعالیت تولیدی، بلکه به واسطه داشتن قدرت سلب اختیار از دیگران امکان‌پذیر شده است.

وجود رانت در هر نظام اقتصادی اولا به معنای تخصیص غیربهینه منابع و ثانیا ناعادلانه بودن نظام اقتصادی است. بنا بر این مانع رشد و توسعه اقتصادی است.

این ریشه در واقع بر یک نکته مهم تأکید دارد و آن کسب درآمد بدون کار و فعالیت مشخص است.

به نظر می‌رسد کلمه‌ای که رانت را در اقتصاد ما تشریح و تفهیم کند اصطلاح ربا باشد. از برخی تعریف‌ها در مورد ربا این‌گونه برداشت می‌شود که ربا معادل کسب پول بدون کار و فعالیت خاصی است که رانت نیز معادل آن است.

رانت اقتصادی ممکن است در شرایط دیگری از جمله عدم تقارن یا شفافیت اطلاعات از شرایط بازاری یک کالا یا خدمت ایجاد شود. در این شرایط افرادی که اطلاعات کامل‌تری از کیفیت، تنوعع یا قیمت آتی یک کالا داشته باشند رانت بیشتری کسب خواهند نمود.

بحث رانت اقتصادی با بسیاری از مسائل اقتصادی، از جمله کارآفرینی در اقتصاد، ارتباطی تنگاتنگ دارد. برخی از اقتصاددانان کلید اصلی پاسخ به سوالاتی از قبیل اینکه چرا بعضی ملت‌ها در بعضی از مقاطع تاریخی از جهش‌هایی در رشد اقتصادی خود بهره‌مند شده‌اند در حالی‌که در زمانی دیگر دچار توقف و تنزل شده‌اند و چرا برخی ملت‌ها در رکود و ایستایی به سر می‌برند؟

رانت به معنای درآمد مازاد بر هزینه فرصت از دست رفته و یا اضافه درآمد یک عامل تولید نسبت به درآمد همان عامل تولید در شرایط رقابت کامل است.

علل رانت

در واقع محدودیت عرضه عامل تولید برای دارنده آن عامل یا دارنده اختیار قدرت ایجاد محدودیت، امکانی بالقوه جهت کسب درآمد ایجاد می کند (ایجاد رانت).

هر عاملی که رقابت را به انحصار تبدیل کند باعث پیدایش رانت می‌شود. در حالت رقابت کامل هیچ‌گونه رانتی وجود ندارد و با فاصله گرفتن از رقابت کامل رانت افزایش می‌یابد.

در دوره فئودالی، مالکان زمین اجاره زمین‌های کشاورزی خود را براساس حاصل‌خیزی زمین و کیفیت محصول تعیین می‌کردند ولی خود صاحبان زمین در بالا بردن کیفیت آن نقشی نداشتند.

از همان ایام، کلمه «رانت» وارد اقتصاد شده است. بنابراین می‌توان گفت: «رانت» امتیاز است و به کسی تعلق می‌گیرد که سایرین در همان شرایط بهره‌ای از آن ندارند.

به عنوان مثال اگر فردی از نحوه تدوین قوانین اطلاع داشته باشد، اگر امتیاز روزنامه‌ای را کسب کند که افراد دیگر از به دست آوردن آن محروم هستند و یا اگر به یک خبر دولتی دسترسی داشته باشد که برای دیگران امکان آگاهی وجود نداشته باشد، آن فرد در هر یک از موارد فوق از رانت بهره‌مند شده است.

رانت زاییده انحصار است. انحصار دولتی و انحصار بخش خصوصی. در انحصار دولتی، بهره به دولت تعلق می‌گیرد و در نهایت نفعش به عموم مردم می‌رسد، اما در انحصارات بخش خصوصی، ثروت‌های بادآورده به دست عده معدودی می‌رسد.

امروزه در سطح جهان، اقتصاد کاملاً دولتی که همه‌چیز در انحصار دولت باشد، با شکست مواجه شده است. اقتصاد کاملاً خصوصی نیز از طرف اقتصاددانان مورد پذیرش نیست، بلکه آنان اقتصاد مختلط را برای کشورها مفید ارزیابی می کنند.

شناسایی رانت

1 - رانت زاییده برخی فرصت‌های انحصاری است که در اختیار شرکت‌های دولتی یا خصوصی قرار می‌گیرد.

2 - رانت ناشی از دسترسی عده‌ای به انحصارات یاد شده از طریق قدرت است.

3 - در نتیجه کم‌رنگ کردن حق مالکیت خصوصی مردم به‌وجود می‌آید.

4 - رانت می‌تواند از طریق پارتی‌بازی در استخدام غیر ضابطه‌مند صورت بگیرد.

5 - از ارایه انحصاری کالاها و خدمات دولتی به اشخاص حقیقی یا حقوقی پدید می‌آید.

6 - رانت در درون تصمیمات و مقررات و تشکیلات دولتی نهفته است.

7 - در نتیجه ورود صاحبان قدرت حکومتی در عرصه‌های اقتصادی شکل می‌گیرد

8 - رانت ریشه در هرگونه انحصارات دولتی و غیر دولتی دارد.

9 - رانت می‌تواند سر چشمه‌ای مانند نگاه جناحی و صنفی به منافع ملی داشته باشد.

10 - رانت می‌تواند ناشی از سپردن مسئولیت‌های مهم اقتصادی اجتماعی و سیاسی به افراد کم‌ظرفیت و بی‌تعهدی باشد که مسؤلیت را طعمه خود حساب کنند.

11 - ناشی از صدور مجوزهای انحصاری برای فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است.