ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد

نزدیک به ربع قرن است که روزهای یکم تا هفتم تیرماه هر سال به نام "هفته صرفه جویی در مصرف آب" نامگذاری شده است. اگرچه این مناسبت در تقویم رسمی کشور درج نشده اما به عنوان یک رویداد فرهنگی در افکار عمومی و رسانه ها جای خود را باز کرده است و هر سال به این مناسبت کارهای فرهنگی - آموزشی زیادی برای ارتقای آگاهی های عمومی درباره آب و جلب توجه افکار عمومی به این مقوله حساس انجام می شود.

در دهه های اخیر، رشد سريع جمعيت مهمترين عامل كاهش سرانه آب تجديدشونده كشور در طول 80 سال گذشته بوده است لذا بهره برداری از این منابع به شکل مطلوب، مؤثر و کارا در جهت تضمین توسعه پایدار یکی از موضوعات مهم مطرح شده است.

جمعيت ايران طي 8 دهه گذشته حدود 7 برابر شده و از كمتر از 10 ميليون نفر در سال 1300 به بيش از 76 ميليون نفر تا پايان سال 91 رسيده است. همچنين براساس گزارش سازمان ملل، ايران هفدهمين كشور پرجمعيت جهان است. بر اين اساس، ميزان سرانه آب تجديدپذير كشور نيز از ميزان حدود 13 هزار مترمكعب در سال 1300 شمسي به حدود 1700 مترمكعب در سال 90 کاهش يافته است.

با در نظر گفتن شاخص جهاني فالكن مارک، در حال حاضر ايران با توجه به سرانه آب تجديدپذير در آستانه تنش آبي است. افزون بر اين، براساس شاخص سازمان ملل (با توجه به اينكه در شرايط كنوني بيش از 70 درصد از كل آب تجديدپذير كشور مورد استفاده قرار مي گيرد)، ايران در وضعيت بحران شديد آبي قرار دارد.

از طرفي در 4 دهه گذشته ميزان مصرف آب در بخش هاي كشاورزي، شرب و صنعت حدودا 2 برابر شده است. ميزان تلفات آب در بخش كشاورزي به عنوان بزرگترين مصرف كننده آب حدود 67 درصد است لذا با توجه به افزايش تقاضا براي آب در آينده و كمبود منابع آب موجود استفاده بهينه از آب در همه بخش ها به ویژه بخش كشاورزي امري ضروري است بنابراین يک برنامه ريزي صحيح مبتني بر نگرش جامع و مديريت موثر منابع آب اجتناب ناپذير است.

براي تهيه يک برنامه كاربردي، در ابتدا بايد مشكلات را به درستي شناخت و آنها را ارزيابي کرد. به عنوان نمونه مشکلاتی که امروزه گریبانگیر بخش آب کشور است را می توان به 3 دسته "سازمانی"، "فنی و زیربنایی" و "اجتماعی و فرهنگی" تقسیم کرد.

در بخش سازمانی روابط و ضوابط حاکم بر کارایی سازمان های مسئول در بدنه دولت تاثیرگذار هستند. بنابراین شناسایی اینکه چه ضوابط یا ساختاری مفید و یا بالعکس چه ضوابط یا ساختاری مخرب هستند و همچنین ارزیابی آنها می تواند در بالا رفتن کارایی سازمان موثر باشد.

برای ارزیابی سازمان های موجود در بدنه دولت می توان از مفهوم "بهره وری سازمان" استفاده کرد. در این مفهوم، میزان نهاده و ستانده با توجه به الگوهای ریاضی و غیرریاضی ارائه شده توسط اقتصاددانان مورد مقایسه قرار می گیرند.

برای ارزیابی بهره وری سازمان و بهبود آن، به شاخص های کمی نیاز است که بتواند معرف وضعیت سازمان یا میزان بهره وری آن باشد. در این صورت به منظور بهبود شرایط موجود باید تلاش شود که با ارتقای شاخص ها، بهره وری افزایش یابد.

در رابطه با مشکلات فنی و زیربنایی نیز مفهوم بهره وری می تواند بسیار سودمند باشد. تعریف شاخص های مناسب برای ارزیابی بهره وری آب در صنعت، شرب و کشاورزی و تلاش در جهت ارتقای آنها موجب بهبود بهره وری و جلوگیری از هدررفت آب می شود.

مفهوم بهره وری برای مقایسه وضعیت مصرف آب در مکان های مختلف و رشد یا زوال موجودیت آب در هر نقطه می تواند مورد استفاده قرار گیرد. افزون بر این، واضح است که مسائل فرهنگی و اجتماعی مردم و مسئولان تا حد زیادی بر بهره وری موثر است، لذا لازم است در جهت ارتقای بهره وری، برنامه های آموزشی و پژوهشی مورد نیاز، تدوین و اجرا شود.