راه غنا، راحتی قلب از حسد و سلامت دین چیست؟

گروه فرهنگی ـ روز هفتم ماه صفر هم روز ولادت حضرت امام موسی کاظم علیه السلام است و هم به روایتی روز شهادت حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام. به همین مناسبت، بولتن نیوز دو روایت از این دو امام بزرگوار سلام الله علیهما را با شرح و توضیح آیت‌الله مجتبی تهرانی منتشر می‌کند:

روی عن موسی بن جعفر (علیهماالسلام) قال:

«مَنْ اَرَادَ الْغِنَى بِلَا مَالٍ وَ رَاحَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَدِ وَ السَّلَامَةَ فِي الدِّينِ فَلْيَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ فِي مَسْاَلَتِهِ بِاَنْ يُكْمِلَ عَقْلَهُ.»

روایتی از موسی بن جعفر (صلوات‏الله‏علیه) منقول است که حضرت فرمودند:

هرکس بخواهد غنی شود امّا بدون مال. در باب غنا این‏طور است که دو نوع غنا داریم: یک: غنای بالمال، دو: غنای عن المال.که در مورد دومی اینجا جایش نیست و آنچه مردم دنبالش هستند، غنای بالمال است. یعنی چه؟ یعنی می‏خواهند با پول، برای خودشان آرامش روانی درست کنند. خیال می‏کنند پول هرچه افزوده شود، آرامش روانی برایشان پیدا می‏شود و حال اینکه اشتباه می کنند. اتّفاقاً یک غنای عن المال داریم، یعنی روح، احساس بی نیازی می‏کند. چون غنا، بی نیازی است. مردم دنبال این هستند که با پول خودشان را بی‏نیاز کنند و حال این‏که اشتباه می‏کنند. بی نیازی امر روانی است.

در غنای عن المال انسان از نظر روانی احساس می‏کند که پول احتیاج ندارد. امّا در غنای بالمال انسان خیال می‏کند هرچه پولش زیادتر شود، این احساس درونش پیدا می‏شود که دیگر احتیاج به پول ندارم، خیال می‏کند که هر چه بیشتر پول روی‏هم بگذارد، بیشتر احساس بی‏نیازی می‏کند.

حضرت می‏فرمایند: اوّل؛ اگر کسی بخواهد احساس بی نیازی کند، امّا نه بر اثر مال؛ دوم؛ «وَ رَاحَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَدِ» و دلش از بیماری کشنده حسد آسوده گردد، چون حسد یکی از بیماریهای روانی است و همین آدم را بی‏چاره می‏کند و حسد انسان را رنج می دهد و او را تا سرحدّ مرگ می برد. سوم: «وَ السَّلَامَةَ فِي الدِّينِ»، واگر کسی بخواهد دینش را هم حفظ کند و سالم بماند؛ این را خوب دقّت کنید که روایت سه مورد را می‏گوید که: غنای بدون پول، راحتی دل از بیماری کشنده حسد، سلامت در دین. اگر کسی این سه را می‏خواهد ، «فَلْيَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ فِي مَسْاَلَتِهِ بِاَنْ يُكْمِلَ عَقْلَهُ»، باید در خواسته‏ای که از خدا دارد تضّرع کند، نه فقط دعا کند، بلکه تضرّع کند چون تضرّع بالاتر از دعا است. تضرع یعنی خواسته‏ای که همراه با سوز و ناله و سوزش دل باشد. لذا می‏گویند: تضرّع همیشه را با زاری همراه است. «فَلْيَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ فِي مَسْاَلَتِهِ»، در خواسته‏اش تضرّع کند، چه بخواهد در سؤالش؟ «بِاَنْ يُكْمِلَ عَقْلَهُ»، از خدا بخواهد به او عقل بدهد. می فهمی یعنی چه؟ بخواهد خدا عقلش را کامل کند. معلوم می‏شود منشأ هر سه موردی که آقا فرمودند جهل و نفهمی و بی شعوری است. کسی که دنبال پول می‏رود تا خودش را بی‏نیاز کند، بی‏شعور است. کسی که حسد می‏ورزد، بی شعور است. عقلش کم دارد. کسی که ضربه به دینش می‏زند، آن هم از نظر عقلی کم دارد.

دین ما دین شعور است. هرچه سطح شعور بالاتر برود، از نظر دینی و همة این جهات، این‏ها هم همه بالا می‏روند. حتّی در بهشت، مقامات بهشتی بر محور عقل و شعور است. هرچه معرفت و شعور بالاتر ، درجه‏اش در بهشت بالاتر. در روایتی است که: ارزش یک رکعت نماز آدم با معرفت پیش خدا بیشتر است از هزار رکعت نماز انسان بی‏معرفت دارد.

روایت از امام حسن علیه السلام

روایتی از امام حسن منقول است که حضرت می‌فرمایند : «عَجَبٌ لِمَنْ يَتَفَكَّرُ فِي مَأْكُولِهِ كَيْفَ لَا يَتَفَكَّرُ فِي مَعْقُولِهِ فَيُجَنِّبُ بَطْنَهُ مَا يُؤْذِيهِ وَ يُودِعُ صَدْرَهُ مَا يُرْدِيهِ». یعنی من در شگفتم از کسی که دربارة غذایی که می‌خواهد بخورد فکر می‌کند که چه بخورم که مفید باشد و مضرّ نباشد، ولی «لَا يَتَفَكَّرُ فِي مَعْقُولِهِ»؛ یعنی برای جسمش فکر می‌کند که چه چیزی را وارد معده‌ام کنم، امّا برای روحش فکر نمی‌کند که چه مطلبی را دارم گوش می‌کنم و در دل و روحم جایگزین می‌کنم.

اسلام می‌گوید: همان‌طور که از جسمت مراقبت می‌کنی و پیشگیری می‌کنی تا بیمار نشوی، از روحت هم مراقبت کن؛ اگر هم بیمار شدی دستور می‌دهد که زود برو و از طریق توبه روحت را مداوا کن. حالا همان‌گونه که در باب جسم معمولاً بیماری‌ها از راه تغذیه و تزریق وارد پیکرة انسان می‌شود و کارشناس جسم که طبیب است می‌گوید: «این چیزها را بخوری، این مرض‌ها را می‌آورد؛ این چیزها را بخوری، جسم را تقویت می‌کند؛ مراقبت کن که بیمار نشوی و...»، اسلام هم همین را می‌گوید؛ اسلام می‌گوید: آن مفاهیمی که وارد ذهن تو می‌شود، تغذیة روح تو است. هر مفهومی که وارد شود، در ذهن و روحت جایگزین می‌شود. پس مراقب باش که چه می‌خواهی وارد ذهنت کنی. مراقب باش که ویروس همراهش نباشد که سلامتی روحت را از بین می‌برد. هم پیشگیری‌اش را گفته که چگونه از ورود بیماری‌ها به روحت جلوگیری کنی، هم تقویتی‌اش را گفته که چه مفاهیمی را در روحت وارد کن تا سلامتی روحت حفظ شود، و هم بیماری‌اش را گفته است که اگر بیمار شدی چگونه معالجه کن.

بحار الانوار، ج 1، ص 218