مروری بر وقایع 28 مرداد تا 16 آذر 1332

روزنامه طرفدار دولت «اطلاعات» با خوشحالی در سر مقاله ای با عنوان «پایه سیاست خارجی» نوشت: «همه می دانند كه بسیاری از كشورها در نتیجه كمك های فنی و اقتصادی آمریكایی ها به اوج عزت رسیده اند و این كمك ها متناسب با استعداد و بروز لیاقت این كشورها بوده است! و متاسفانه كشور ما با وجود استحقاق كامل از این قسمت سالها محروم ماند!»


"قیام ملی و خودجوش مردم در 28 مرداد به این دلیل اتفاق افتاد كه شاهنشاه آریامهر در چارچوب قوانین كشوری حق داشت كه نخست وزیر خود را عزل كند. مجلس هم منحل شده و عملا وجود نداشت. وقتی مصدق السلطنه در برابر فرمان عزل خویش دست به تمرد زد؛ واكنشهای مردمی را برانگیخت. مردمی كه شاه خود را میخواستند و از افتادن كشور در دامن كمونیسم میترسیدند! با تظاهراتی جانانه شاهنشاه و میهن خود را از خطرات پیش رو حفظ كردند."



درطول بیست و پنج سال با توجه به تحلیل بالا در داخل كشور سالروز این حادثه به عنوان روز قیام ملی جشن گرفته میشد. مقارن پیروزی انقلاب اسلامی كیم روزولت و همكار بریتانیایی او وودهاوس «داستان كودتا» را نوشتند و در 1978 منتشر شد.
پس از آن باب این بحث در مطالعات تاریخی باز شد تا جایی كه ابتدا در سال 1985 اسناد وزارت خارجه آمریكا درباره روابط با ایران با این هدف منتشر شد كه كتاب قبلی را خنثی كند. روایتی رسمی كه در قبال كودتا موضع انكار داشت.
پنجاه سال بعد از كودتا مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه دولت كلینتون در یك سخنرانی رسمی اعتراف كرد: «در سال 1953 میلادی آمریكا نقش موثری در تربیت دادن براندازی نخست وزیر محبوب ایران محمدمصدق داشت. دولت معتقد بود كه اقداماتش به دلایل استراتژیكی موجه اند.
ولی آن كودتا آشكار باعث پس رفت مسیر تكاملی سیاسی ایران شد و تعجبی ندارد كه هنوز بسیاری از ایرانیان از این دخالت آمریكا در امور داخلی آنان ناراحتند.
به علاوه در ربع قرن بعد از آن ایالات متحده و غرب پیوسته از رژیم شاه حمایت كردند... دولتی كه مخالفان خود را بیرحمانه سركوب كرد.»


رادیوBBC : حالا دقیقا نیمه شب است!
دستور كودتا از طرف چرچیل و ایزنهاور صادر شد. خلع ید مصدق به وسیله كودتا اولین بار قرار بود در سال 1331 اتفاق بیفتد. اما مصدق با آگاهی از موضوع، سفارت انگلیس را در تهران تعطیل كرد و با اخراج شجاعانه تمام دیپلماتهای بریتانیا غرب را ناكام گذاشت. غروب روز 24 مرداد 32 گروهی از افسران سیا در ویلای امنی گرد هم آمدند. قرار بود در نیمه شب همان روز عملیات «آژاكس» به صورت رمز از رادیو بی.بی.سی پخش شود، اگر چه عملیات در این تاریخ هم ناكام ماند اما سرانجام در 28 مرداد در چهار مرحله طراحی شده با موفقیت انجام شد:


الف- تبلیغات منفی در مساجد، جراید و خیابانها علیه مصدق به خاطر روابط نزدیكانش با حزب توده و روسیه كمونیست.
ب- خلع ید مصدق از نخست وزیری با فرمان شاه.
ت- تظاهرات گروه‏هایی از عوامل هماهنگ شده برای كوتاه به عنوان مردم
پ- ظاهر ساختن پیروزمندانه سرلشگر زاهدی به عنوان نخستوزیر جدید.


جمله رادیو بی بی سی. به درستی تعبیر شود:
حالا دقیقا نیمه شب بود، نیمه شبی تاریك!



جشنهای تولد
كودتای 28 مرداد تولد دوباره ای برای شاه جوان بود. آئینهای جشن، سرود به مناسبت میلاد مسعود شاهنشاه آریامهر در 5 آبان برگزار شد و گزارشهای مختلفی از جشنهای سراسری شهرهای مختلف در روزنامه به چاپ رسید. حكومت نظامی در راه ایجاد نظم و امنیت مقتدرانه پیش میرفت و زندگی در كوچه و خیابانها حالت عادی به خود میگرفت. روزنامه‏ها جداولی از وزن ایده آل زنان و مردان را به چاپ میرساند و انواع رژیمهای غذایی علمی را به همراه داروهای موثر ضد چاقی خارجی، داروی ضد عرق بد پا (داروی پریم Prim ساخت آمریكا) و... تبلیغ میكردند، كرم ریشتراشی niva، تیغ آمریكایی دالكو (Dalca)، بخاری prefcction، انواع لوسترهای خارجی، صندلیهای لهستانی، رادیو مدیاتور ساخت هلند، به همراه ورود انواع داروهای خارجی جدید برای درمان انواع بیماریها از سرماخوردگی تا دیابت نوید داده میشد.
تبلیغات تورهای هوایی سفر به خارج، بیروت در لبنان و ژنو در اروپا گرفته تا آمریكا با تخفیف ویژه توجه ایرانیان علاقمند تمدن را جلب میكرد. پرفروشترین كتاب این ایام «مطالعات روزمره آمریكایی» بود!
همزمان ریچارد نیكسون معاون آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریكا سفرهای دورهای 10 هفته ای را به آسیا با دو هدف عمده آغاز كرده بود. یكی حفظ و بهبود شریان نفت به غرب و دیگری تقویت و توسعه سیاست سد نفوذ كمونیسم در آسیا.


آنتونی ایدن وزیر خارجه انگلستان نیز بعد از ظهر 20 اكتبر مصادف با پنجم آبان 1332 در مجلس عوام سخنرانی كرد و طی آن علاقه دولت انگلیس را به استقرار روابط سیاسی با ایران اظهار كرد. پیش از این در 18 مهر ماه طی نامه ای به عبدا... انتظام وزیر خارجه دولت كودتا این علاقه را مكتوب بیان كرده بود.
در همین تاریخ جرج میدر عضو كنگره آمریكا وارد ایران شد و هندرسن سفیر وقت آمریكا و علیرضا هروی یكی از مدیران وزارت خارجه به استقبال او رفتند. او در پاسخ به خبرنگاران گفت:
شما مطمئن باشید كه من با نفت هیچ كاری ندارم و مسافرت من صرفاً جنبه خصوصی دارد.



كمدی عشق پرنسس
آمریكا بعد از كودتا 45 میلیون دلار در چهار قسط به دولت نظامی زاهدی كمك كرد و هراز گاهی جلسات كمیسیون استفاده از این كمك در دفتر وزیر دارایی تشكیل میشد و درباره طرز استفاده از كمكها و تبدیل دلار به ریال مذاكره میشد. روزنامه‏های طرفدار دولت با ژستی مستقل (از قول مقامات رسمی هم نوشتند «كه برای تجدید روابط با انگلستان عجله ای نخواهند داشت.» اما فردای آن روز عبدالله انتظام وزیر خارجه در گفتوگو با خبر نگاران گفت: اظهارات ایدن مورد قدردانی و مسرت است با توجه به اینكه اختلاف موجود بین دولت ایران و كمپانی سابق نفت میباشد دولت ایران میل دارد چنین تصور كند كه میان دولتین و ملتین ایران و انگستان كدورتی اساسی! وجود ندارد كه نتوان رفع كرد تنها توقع دولت ایران این است كه برای حل اختلاف نفت قوانین مصوب كشور محترم شمرده شود و اصل حیثیت و شرافت ملی ایران! ملحوظ و اساس عدالت و انصاف در رفع اختلافات رعایت شود!
در همین دوران جنگ سرد از سوی دو ابرقدرت وارد مراحل پیچیده تری شده بود و خبرگزاریها اعلام كردند كه 12 جاسوس غربی در رومانی دستگیر و در بخارست اعدام شدند. در داخل كشور نیز جریانهای ملیگرا و نیز طرفداران حزب توده و مخالفان دولت كودتا به پخش اعلامیه در نقاط مختلف شهری پرداختند كه تعدادی از آنها دستگیر و زندانی شدند. یك گلوله خمپاره 81 میلیمتری نیز در اطراف تهران نو توسط نظامیان كشف شد.


اولین جلسه مجلس سنا نیز با معرفی اعضای انتصابی شاه به ریاست سیدحسن تقیزاده تشكیل شد. تقیزاده با توجه به شرایط به وجود آمده در جامعه گفت: «مجلس سنا فضایل و مزایای بیشماری دارد كه عقلای این مملكت و خواص و حتی عوام خوشنیّت و بیغرض آنها را تصدیق دارند. مزیت بسیار عظیم تاریخی مجلس سنا كه ما میتوانیم همیشه به آن افتخار كنیم «نجابت اخلاقی»، «متانت» و «معقولیتی» است كه از خود نشان داد و همواره از افراط و لجنپاشی به دور بود. زیرا حملات خارج از حدود ادب به اشخاصی كه مشغول خدمت به مملكت هستند نه تنها جایز نیست بلكه نتیجه مستقیم و قطعی آن فساد شدید اخلاق عمومی در میان جوانان است و ایجاد یاس نسبت به خدمت به مملكت میكند...
چاپ خبر خودكشی جوانی 25 ساله از مسجد سلیمان درست دو صفحه بعد از سخنان تقیزاده در همان روزنامه، نشان میداد تحلیل كسی كه به اعتراف خویش از مشروطه تا این زمان 57 سال سابقه فعالیت و مبارزه سیاسی جدی داشته است چقدر از واقعیتها سیاسی – اجتماعی زمانه به دور است.


البته در این ایام سوء استفاده از كلمات و مفاهیم متعالی برای توصیف وضعیت دولت كودتا به عادت همه دولتمردان تبدیل شده بود. سخنگوی دولت – عمیدی- در مصاحبه مطبوعاتی گفت: «در این هفتاد روزی كه از عمر دولت جدید میگذرد، به خوبی روشن گردید كه ایران در بین دولتهای خارجی احترام شایسته خود را به دست آورده است، چنانچه علاوه بر برقراری حسن رابطه با دولت آمریكا كه منجر به استفاده از كمكهای فوری و اقتصادی و برنامه اصل چهار ترومن و افزایش آن حتی در زمانی كه كنگره آمریكا نیز تعطیل بود- شده، دولت انگلیس نیز خودش دست دوستی به سوی دولت ایران دراز كرده است!»
دولتمردان جدید در تب بهبود روبط با غرب میسوختند تئاتر تهران نیز «كمدی عشق پرنسس» را روی پرده داشت و اعلام شده بود كه برنامه آینده تئاتر شهر كمدی جدید «محبوب همه» خواهد بود!!
دولت جدید تبلیغ میكرد كه دولت امید و توسعه است و با بهبود روابط با انگلیس و آمریكا همه مشكلات حل خواهد شد. بنابراین مسئله جدی در مملكت وجود نداشت، شاهپور غلامرضا به نمایندگی از شاهنشاه برای مشاهده مسابقه اسبدوانی پاییزه به گرگان عزیمت نمودند!



«تعطیلی پالایشگاه آبادان» مسئله این است؟!
دولت نظامی برای تجدید و بهبود رابطه خود با انگلیس و آمریكا شروع به یك سلسله تبلیغات رسانه ای كرد تا وجهه معقولی به این تلاشها بدهد. سپهبد زاهدی 12 آبان در جمع شورای عالی نخست وزیری گفت: «مبارزه با بیكاری با اجرای ماده دوم برنامه دولت وقتی نتیجه مطلوب میبخشد كه دست دولت در خرج باز باشد.» دست دولت وقتی باز میشود كه بر منابع ثروت طبیعی خود و بزرگترین عایدات كشور یعنی معادن نفت دست یابد. آبادان و تاسیسات خاموش آنجا را به گردش درآورد و با حل مسئله نفت و صدور آن به بازارهای عالم مشكلات را حل كند.
... ایران قبل از تعطیلی پالایشگاه 56 درصد از یكصد تن نفت خامی كه در خاورمیانه تولید میشد را تصفیه میكرد ولی با سیاستهای غلط دولت قبلی امروز فقط یك درصد نفت خام را تصفیه میكند. تعطیلی پالایشگاه آبادان سبب شده است كه نه فقط تصفیه خانه‏های متعددی در نقاط مختلف اروپا به وجود آید كه در هند و كویت و غیره هم تصفیه خانه تأسیس كنند. دولت نباید در این جریان خونسرد بماند و بگذارد صنعت نفت ما سیر قهقرایی را طی كند. اگر پالایشگاه آبادان كارش متوقف نمیشد نه تنها خزانه مملكت تهی نمیشد و دست نیاز به سوی بیگانه برای قرض گرفتن و كمك دراز نمیگردید، فقر و بیكاری هم امروز قیافه خشمگین خود را به ما نشان نمیداد و زمینه تبلیغات «استقلال شكنانه» اینطور مهیا نمیشد...!!»


اگر این سخنان را به وزیر خارجه انگلیس یا آمریكا هم نسبت دهیم به راحتی برای مخاطب قابل پذیرش است چرا كه تعطیلی پالایشگاه آبادان مسئله این است، اما مسئله ما یا مسئله غرب؟
این مسئله برای غرب آنقدر مهم بود كه فیلیپ پرایس نمایده حزب كارگر انگلیس و نویسنده روزنامه منچستر گاردین با سفر یك هفته ای به تهران با هدف تلطیف فضای اجتماعی و تسریع روابط با كشورش تنها به عنوان یك روزنامه نگار سخنان جالبی بیان كرد: «دولت انگلیس در گذشته سیاست مستعمراتی و تنفر آمیزی در ایران داشته و اوضاع فعلی دنیا اجازه ادامه این سیاست را نمیدهد. نمایندگان سیاسی آینده انگلیس باید از میان كارمندانی انتخاب شوند كه روحیه مستعمراتی نداشته باشند!! از سوی دیگر دولت ایران هم میتوان با حل مسئله نفت در آمد قابل توجهی برای اجرای پروژه‏های عمرانی پیدا كند. 12 آبان روزنامه اطلاعات به نقل از تایمز لندن نوشت كه «اگر عواید نفت كشورهای خاورمیانه به طور صحیحی مصرف شود وضع این كشورها بهبود خواهد یافت كه تا چندی قبل تصور آن هم غیر ممكن بود.»
چكیده همه این خبرها این بود نفت خود را فورا صادر كنید تا توسعه پیدا كنید، مسئله ما، توسعه شماست.



پنجاه و چهار هزار قریه و مزرعه كشور در چه حالی است؟
روزنامه اطلاعات در این ایام ابتدا مطلبی دو ستونی تحت عنوان «از رفراندم تا بازگشت شاهنشاه» به صورت شماره دار چاپ میكرد كه ظاهرا به قلم نورالدین نوری بود كه تحركات پشت پرده جریان منتقد دولت و فداكاری دولت جدید و فرآینده بركناری مصدق را در صفحه 9 روزنامه گزارش میداد و هدفش مشروعیت بخشی به زاهدی بود البته واقعه 16 آذر باعث شد دولت از ترس تظاهرات از چاپ این گزارشها صرفنظر كند.
این روزنامه همچنین یك سلسله مطالب دنباله دار نیز با تیتر واحدی چاپ میكرد كه چرا از 50 سال قبل به این طرف مصلح تولیدی در بسیاری از نقاط كشور تنزل یافته است؟ آیا باید املاك را به كشاورزان فروخت یا مالكیت را محدود كرد؟ پنجاه و چهار قریه و مزرعه كشور ما در چه حالی است؟ و در طی آن آماری توصیفی از دهات و شهرستانهای مختلف ایران مرداد كه همگی نیاز به پول و امكانات مالی زیادی برای توسعه داشتند. كار كرد. این گزارشها این بود كه عطش اجرای برنامه‏های نوسازی آمریكایی را به شدت زنده كرد.


عطشی كه فقط به دنبال فروش نفت و تاثیرات كوتاه مدت آن بر جامعه بود و به مشكلات عمیق دولت قبلی ایران با دول غربی بر سر مسئله سرپوش میگذاشت. همزمان روی كمكهای آمریكا تبلیغات رسانه ای ویژه ای صورت میگرفت. به عنوان مثال عبدالله انتظام برادر وزیر خارجه در مراسم تقدیم استوار نامه خود در نطقی گفت: «سیاست صلح جویانه (!) دولت آمریكا و كمكهای جوانمردانه (!) آن دولت به كشورهایی كه عزم دارند از تمامیت و استقلال خود دفاع كنند در ملت صلح ایران اثرات عمیقی بخشیده... كمك مالی و فنی اخیر كه «بلاعوض» به ایران اعطا شد «فصل جدیدی» در تاریخ روابط بین دو كشور باز میكند. دولت ایران از این «جوانمردی بی ریب و ریا» موقعی كه به آن احتیاج داشت سپاسگزاری است!!»
در لندن نیز رسما اعلام شد كه 24 دستگاه لوكوموتیو از طرف انگلیس به ایران تحویل میشود. چیزی كه قرار داد آن مربوط به قبل از قطع روابط سیاسی دو دولت بود. مدیر عامل شركت ملی نفت ایران – آقای بیات- نیز در مطالعات به كاردار سفارت ایتالیا یك كشتی باربری هفتصد تنی ایتالیایی برای حل نقت از بندر آبادان خریدار كرد كه قرار شد به زودی وارد ایران شود.



شاه و مصدق، محاكمه‏ها؟
یكی از وظایف دولت كودتاه محاكمه دولت متمرد قبلی بود. پس از تعیین وكلا و تهیه مقدمات اولین جلسه دادگاه نظامی دكتر محمد مصدق و سرتیپ ریاحی در 12 آبان برگزار شد و در طی 4 ساعت، تنها 30 صفحه از پرونده اتهامی قرائت گردید.
محاكمه مصدق كه از این تاریخ به طور پیوسته جریان مییابد در روزنامه‏ها چاپ میشود. در طول محاكمه در شهر و خصوصا حوالی دانشگاه تهران تظاهرات مختصری صورت میگیرد كه نظامیان افراد متفرق و محركین را دستگیر میكنند، تعدادی از مردم نیز بر اثر تیراندازی زخمی میشوند. همزمان اعتصاباتی نیز در بازار رخ میدهد كه دولت، حاج حسن شمشیری یكی از بازاریان معروف طرفدار مصدق و قهرمان اوراق قرضه ملی ( سیاست انقباضی دولت مصدق در زمان تحریمها فروش اوراق قرضه بود) را به جزیره خارك تبعید كرد.
مصدق ابتدا صلاحیت دادگاه نظامی را زیر سوال برد و دادگاه نیز او را متهم كرد كه «مخالف سلطنت است.»
او در مقام دفاع از خود گفت: «بگذارید این شاه بداند كه من خادمش هستم. من كه مملكت و شاه را از هم تفكیك نمیكنم، بگذارید من حرف خودم را بزنم آقا.»


سه روز بعد دادگاه نظامی ادعا میكند كه «دكتر مصدق فكر تغییر رژیم و اعلام جمهوریت دموكراتیك داشت.»!
به هر حال جلسات محاكمه فرمایشی مصدق به طور منظم ادامه مییابد و به تفضیل در روزنامه‏ها به چاپ میرسد. محاكمه ای كه به قول مرحوم مصدق «قاضی و دادستان و مدعی همه افراد شاه بودند.» البته با نگاهی دقیقتر روشن میشود كه قاضی، دادستان و مدعی همگی افراد انگلیس و آمریكا بودند دعوای اصلی هم موافقت و مخالفت با مقام سلطنت نبود. دعوا بر سر انرژی چاه‏های نفتی بود كه صنعت غرب هر روز به آن تشنه تر میشد. محاكمه واقعی، محاكمه استقلال طلبی ایرانیان بود!



هربرت هوور طرح كنسرسیوم و پایه سیاست خارجی
هربرت هوور كارشناس نفتی دولت آیزنهاور ابتدا در 14/8 با سفر سه هفته ای به ایران و رایزنیهای مختلف نظر ایران را درباره حل مسئله نفت به بازارهای جهانی دریافت كرد و سپس به لندن پرواز كرده و با همتایان انگلیسی خود به رایزنی پرداخت.
جالب اینجاست كه اولین مرحله مذاكرات نفت ایران در واشنگتن تنها میان آمریكا و انگلیس انجام شد در نهایت طرح هوور به طور غیر مستقیم به ایران پیشنهاد شد در پی این خبر، خبرگزاری فرانسه اعلام كرد كه بهای نفت خلیج فارس 10 تا 15 درصد گران خواهد شد.
خبرنگار روزنامه انگلیسی یوركشایر نوشت در صورت همكاری شركتهای بزرگ نفتی دیگر مانعی برای فروش نفت ایران وجود نخواهد داشت.
روزنامه طرفدار دولت «اطلاعات» با خوشحالی در سر مقاله ای با عنوان «پایه سیاست خارجی» نوشت پایه سیاست خارجی هر كشوری، سیاست داخلی آن است... با اینكه از حكومت زاهدی سه ماه بیشتر نگذشته ولی در همین مدت كوتاه، نظم و امنیت را برقرار ساخته و سیاست خارجی را بر مبنای حسن نیت و تفاهم استوار ساخته است. «همه می دانند كه بسیاری از كشورها در نتیجه كمكهای فنی و اقتصادی آمریكایی ها به اوج عزت رسیده اند و این كمكها متناسب با استعداد و بروز لیاقت این كشورها بوده است! و متاسفانه كشور ما با وجود استحقاق كامل از این قسمت سالها محروم ماند!»


روزنامه‏های دوشنبه 25 آبان نوشتند بنا به درخواست آیزنهاور رئیس جمهوری آمریكا، معاون وی ریچاردنیكسون به همراه هیئتی 23 نفره وارد تهران میشود. نیكسون كه فعلا در ژاپن بسر میبرد بعد از دیدار از هند، پاكستان و كشورهای غربی به ایران وارد میشود.
سخنگوی سفارت آمریكا نیز پیرو این خبر اعلام كرد: «نیكسون هیچگونه ماموریتی برای مذاكره مسئله نفت و تجدید روابط سیاسی با انگلستان ندارد.» ظاهرا دولتمردان غربی، دولت كودتا را در حد مذاكره رسمی در باب نفت هم برآورد نمیكرد و ترجیح میدادند پشت صحنه با تصویب توافقات میان انگلیس و آمریكا به عنوان بازیگران اصلی، بازسازی خود را به «عروسكهای خیمه شببازی دولت جدید» تحمیل كنند. با اینحال كوچكترین نشانهای از نیاز غرب به انرژی در گفتوگو طرح نمیشد.
تبلیغات تجاری پوشاك جنرال مد هم مانند روش سیاستمداران غربی بود در تبلیغ این شركت در روزنامه اطلاعات اینطور نوشته بود كه : «هم خدا – هم خرما،»
هم خوب و هم ارزان – هم شیك و هم آسان
بدون صرف وقت فراوان، انواع پوشیدنیهای خود را از جنرال مد تهیه نمایید.
جنرال مد- لاله زار – كوچه برلن


آمریكاییها از یكسو میخواستند چهره صلح جویانه و دموكراتی در جهان داشته باشند، و به شدت آن را تبلیغ میكردند از سوی دیگر نمیتوانستند دولتهای استقلال طلبی نظیر دولت مصدق را كه برای منافع اقتصادی آمریكا مضر بود تحمل كند.
آنها بعد از كودتا نیز هم میخواستند هر چه سریعتر شیرهای نفت به روی صنایع غربی باز شود هم وانمود میكردند كه این كار تنها جهت خدمت و توسعه به كشورهای جهان سوم است!
پس از مسافرت روزولت در جنگ دوم جهانی به ایران، نیكسون عالیترین مقام آمریكایی بود كه به ایران سفر میكرد. او متولد كالیفرنیا بود، پدرش دكان بقالی و بنزین فروشی داشت و خودش هم مدتی در جوانی مدتی بنزین فروش میكرده است! اكنون كه او معاون رئیس جمهور است.
شریان نفت ایران به غرب بسته شده و او به ایران سفر میكند اما سفرش هیچ ارتباطی با نفت ندارد!!



زاهدی استقلال طلب
پس از كودتا سیاست «موازنه منفی مصدق» زیر سوال رفت و مدتها بعد سیاست جدید رابطه با غرب با عنوان سیاست موازنه مثبت توجیه شد. استقلال طلبی دولت قبلی در ملی كردن صنعت نفت نیز از سوی زاهدی نخست وزیر كودتا دچار سوء تعبیر شد. زاهدی در پیامی رادیویی روز اول آذر، خطاب به ملت ایران گفت: «اجازه نخواهم داد منافع ملت ایران فدای اغراض ماجراجویان و ریاكاران شود، برای روشن شدن اذهان هم میهنان عزیز كه ممكن است از جریان اوضاع گذشته به خوبی مطلع نباشند توضیح میدهم كه من خود از بانیان و پایه گذاران اصلی این نهضت بوده ام و اگر نگویم اساسا كلید این فتح در دست من بود، باید بگویم كمتر كسی به اندازه من در این جریان سهیم بوده است!
دولت قبلی به جای آنكه راه حلی برای مشكل نفت از روی كمال عقل و تدبیر پیدا كند، دست به اعمال خلاف مصلحت زد كه نه تنها بزرگترین منبع در آمد ملی كشور را از میان برد، بلكه سالیانه حدود دویست میلیون تومان برای كسری و جبران هزینه‏های شركت ملی نفت به خزانه كشور تحمیل كرد. اگر این وجود از دست رفته صرف عمران و آبادی زندگی مردم میشد قطعا میلیونها تومان از این راه عاید مردم میشد! هدف از ملی شدن نفت این نبود كه پالایشگاه آبادان تعطیل شود، بلكه هدف اصلی این بود كه حقوق از دست رفته جبران شود و در آتیه بهره وافی و عاملی عاید خزانه دولت شود!


نخست وزیر استقلال طلب در ادامه پنجشنبه 28 آبان در پیامی خطاب به فرهنگیان نوشت:
معلمین عزیز و ارجمند كشور، در نتیجه مساعی و مشاهدات گرانبهای مربیان نسل كنونی و آینده كشور ایران همیشه مستقل و ایرانی تا ابد سرافراز و سعادتمند بماند.
در همین ایام خیریه ملكه ثریا پهلوی برای كمك به فقرا با مبلغ اولیه بیست هزار تومان افتتاح شد. دستورانی برای مبارزه با گرانفروشی از سوی دولت صادر شد. در اصفهان نیز عدهای از سارقین مسلح دستگیر شدند این سارقین، قافلهای متجاوز از 100 الاغ را با اموالشان در جاده سمیرم غارت كرده بودند!!
در همین ایام یكی از علماء در دیدار با شاهنشاه نیز، خواستار تسهیل سفر زوار ایرانی به عتبات عالیات شده بود. كلیه متهمین قتل سرتیپ افشار طوس رئیس شهربانی دولت مصدق نیز از چهار ساعت بحث در دادگاه نظامی از اتهامات منتسبه تبرئه شدند! همزمان پروفسور عدل اولین جراحی قلب در ایران را با موفقیت به پایان برد!!



اجماع نخبگان كشور؛ حل مسئله نفت و تجدید رابطه با انگلیس
پنجم آذر ماه، وزیر خارجه انگلیس در پارلمان آن كشور گفت: «در صورت آمادگی ایران برای پرداخت غرامت، دولت انگلیس حاضر خواهد بود اصل ملی شدن صنایع نفت ایران را بپذیرد. البته سیاست انگلیس در این دوران بود كه قبل از حل مسئله نفت باید روابط سیاسی عادی بین دو كشور برقرار شود اما سیاست دولت ایران این بود كه باید ابتدا اصول مسئله نفت را حل كرد و بعد وارد روابط سیاسی شد. وزیر خارجه هفتم آذر خطاب به خبرنگاران گفت كه پیام ایدن – كه سومین پیام وزیر خارجه انگلیس به ایران بود- در جلسه هیئت دولت امشب مطرح میشود.
جلسه شنبه محاكمه مصدق بر اثر تظاهرات تماشاچیان سه بار متشنج شد. مصدق در این جلسه گفت: كه اگر به او اجازه دفاع داده نشود، اعتصاب غذا خواهد كرد. دولت زاهدی حكومت نظامی در شیراز را برای دو ماه دیگر و جهت حفظ امنیت تمدید كرد. مصدق زمانی استاندار فارس بود.
10 آذر روزنامه نوشتند كه نخست وزیر برای مشورت درباره مسائل مهم كشور از 500 نفر از رجال و سیاستمداران دعوت كرده است. زاهدی این جلسات در دو جلسه جداگانه ابتدا با تعدادی از نخست وزیران و وزراء دولتهای قبلی و سپس در جلسهای با حضور روسای مجالس گذشته و برخی نمایندگان دو مسئله مهم دولت یعنی تجدید روابط با انگلیس و حل مسئله نفت را تحلیل كرد و پس از او چند نفر در تایید سخنان زاهدی سخنرانی كردند! كاركرد این سیاست این بود كه دولت كودتا دولتی دموكرات، اهل مشورت و مردمی است و به دنبال اجرای راه حلی است كه «اجماع نخبگان» را به همراه داشته باشد و متضمن مصالحی ملی ایران باشد. با این حال در این جلسات هیچ كس جرات انتقاد از دولت كودتا نداشت. چرا كه در دادگاه‏های نظامی همان روز مصدق اعلام شد: «هر كس عیله شاه و رژیم مشروطه تظاهرات بكند اخلالگر است.»!

باشگاه افسران همان شب شاهد مراسمی بود كه طی آن با پیشنهاد وزارت دفاع ملی و تصویب ذات ملوكانه شاهنشاه، یك قطعه «نشان همایون» به رئیس هیئت مستشاری نظامی آمریكا – ژنرال مككلور – داده شد.



باران كیسه‏های شكر را از بین برد!
پنج آذر وزارت دربار اعلام كرد كه نیكسون و همراهانش 18 تا 21 آذر مهمان اعلی حضرت خواهند بود. سفارت آمریكا نیز مجددا طی اعلامیه ای خاطر نشان كرد: «مسافرت نیكسون به ایران ارتباطی با مسئله نفت ندارد.»
روزنامه منچستر گاردین در 12 آذر نوشت كه «ایرانیها مایلند ما صریحا حقوق آنها را در مورد ملی شدن صنایع نفت به رسمیت بشناسیم. ما كه خود صنایع زغال سنگ انگلیس را ملی كرده ایم معقول نیست ایرانیها را از حق ملی كردن نفت محدود كنیم. این موضوع از طرف دو حزب كارگر محافظه كار به رسمیت شناخته شده البته به شرطی كه اصل غرامت به انگلیس را ایران بپذیرد!
همان روز دولت زاهدی اعلام كرد: تجدید مناسبات ایران و انگلیس در ساعت معینی در تهران و لندن منتشر میشود. ایزنهاور نیز اعلام كرد برای رفع اختلافات ایران و انگلیس اقداماتی را به عمل خواهم آورد.
چهار آذر سالروز تجدید روابط ایران و انگلیس اعلام شد و دولت شاهنشاهی و دولت علیاحضرت ملكه انگلیس اعلامیه مشتركی صادر كردند. سخنگوی وزیر خارجه انگلیس در مصاحبهای اعلام كرد پس از استقرار روابط سیاسی و مبادله سفرا بین دو دولت، كارشناسان ایران و انگلیس راجع به مسئله نفت وارد مذاكره خواهند شد. این سخنان به این معنی بود كه استراتژی دولت انگلیس در تجدید رابطه بر سیاست خارجی ایران پیروز شده است. چرا دولت زاهدی ابتدا خواستار حل مسئله نفت و بعد تجدید رابطه بود.


روزنامه‏های انگلیسی نوشتند دولت انگلیس خواستار غرامت شركت سابق نفت میباشد. اصرار دولت به این دلیل است كه اگر دولت انگلیس به اقدام ایران در ضبط اموال شركت سابق تسلیم شود، این امر نتایج نا مطلوبی در ونزوئلا، عراق، عربستان و سایر مناطق نفت خیز خواهد داشت.
زاهدی در پیامی رادیویی به ملت ایران در 15 آذر اعلام كرد: كه دولت تصمیم گرفته با تجدید روابط با انگلیس اختلافات موجود را با رعایت كامل قانون ملی شدن صنعت نفت حل نماید! روزنامه‏ها نوشتند كه هربرت هوور كارشناس نفتی آمریكا طرحی را برای تجدید فعالیت پالایشگاه آبادان به ایران ارائه كرده است و كنگره آمریكا اعلام كرده قبل از اقدام دولت ایران به بهره برداری از منابع نفت جنوب حاضر به اعطای كمك بیشتر نخواهد بود. پیشنهاد هوور این است كه شركتهای نفتی برای اداره صنعت نفت ایران به مدت چها سالی كه از امتیاز شركت سابق نفت ایران و انگلیس باقی مانده، در ایران كنسرسیومی تشكیل دهند. این كنسرسیوم نفت ایران را استخراج و به فروش میرساند و شركت سابق غرامت عادلانه ای به مرور از دولت ایران دریافت خواهد كرد. فراموش نشود كه عایدات سالانه ایران حدود 200 میلیون دلار خواهد بود!!
در خبرهای اجتماعی 14 آذر آمده بود كه در بندر شاهپور به دلیل بارندگی آب به داخل انبار شكر نفوذ كرده و بیش از 1000 كیسه شكر و مقداری زیادی غذا را از بین برد!!



تحلیل های وارونه نفتی
نیكسون در روز 16 آذر پس از دو روز اقامت در كابل وارد كراچی شد. هندرس سفیر آمریكا در ایران و برتون سفیر آمریكا در انگلیس در كراچی با نیكسون ملاقات كردند. هندرسن اعلام كرد كه تنها برنامه نیكسون در ایران را تقدیم معاون رئیس جمهور كرده است. اما روشن بود كه حضور همزمان سفرای آمریكا در انگلیس و ایران در شهر كراچی برای هماهنگیهای لازم در حل مسئله نفت بود.
یكی از روزنامه‏های خارجی نوشت كه «نفت ایران از حیث هزینه بهره برداری ارزانترین نفت دنیاست. از نظر آمریكا و انگلیس ثبات وضع سیاسی و اقتصادی ایران مهمتر از اشكالات فنی در زمینه فروش نفت ایران است.» در واقع غرب با اطمینان از باز شدن شیرهای نفتی ایران، مسئله اصلی را معطوف سیاست نفوذ كمونیسیم میكند. روزنامه اطلاعات كه با سیاستهای دولت زاهدی همسویی داشت در سر مقاله 16 آذر خود با تیتر «آینده نفت؟» نوشت: «بزرگترین مشكل فعلی نفت راه اندازی پالایشگاه آبادان و اخذ درآمدهای آن برای دولت است.»!!
پیش از این زاهدی كمیسیونی 5 نفره با عنوان «كمیسیون مشاوره نفت» تشكیل داده بود كه فرمان فرمائیان، دكتر پیرنیا، ابوالفضل لسانی، مهندس نفیسی و جهانگیر در آن مامور بررسی كارشناسی و ارائه راهكاری برای حل مسأله نفت شده بودند. اما این كمیسیون عملا مامور ایجاد تمهیدات مقدماتی شروع و جریان مذاكرات نفت بود. تصمیم های اصلی درباره نفت در ایران را شخص شاه میگرفت و بقیه تنها مجری اوامر ملوكانه بودند.
یك گروه متخصص نیز،از تاریخ 12 آذر برای پیدا كردن طبقات نفتی در منطقه نفت خیز قم مشغول كار شده بودند و براساس اعلام روزنامه چهار چاه به عمق 2500 متر نیز برای این منظور حفر شده بود.
روزنامه تایمز لندن نوشت: به نظر محافل دیپلماتیك لندن پس از آغاز مذاكرات نفت مهمترین نكته مورد بحث امنیت این است كه وضع حاضر از لحاظ اقتصادی احتیاج فوری به نفت ایران وجود ندارد و مهمترین علت جاری ساختن مجدد نفت ایران در بازارهای جهان، آن است كه اوضاع اقتصادی ایران تثبیت شود!!
واقعیت اساسی كه ورای همه این تحلیل ها قرار داشت این بود :
«نفت ایران از حیث هزینه بهره برداری ارزانترین نفت دنیا بود.»



منبع: سایت نشریه راه لینک منبع: http://rahmag.ir/content.php?id=141