سهميه بندي بنزين و چگونگي صرفه‌جويي 4 ميليارد دلاري
محمدرضا نعمت زاده مي‌گويد: اجراي طرح سهميه بندي بنزين 4 ميليارد دلار صرفه جويي ارزي براي كشور به ارمغان آورد هر چند اعلام سهميه اضافي در نوروز سال گذشته 900 ميليون دلار صرفه‌جويي كه مي‌توانست ايجاد شود را سوخت كرد.
سهميه‌بندي بنزين از جمله جراحي‌هاي پردردي بود كه اقتصاد ما به آن نياز مبرم و بلكه حياتي داشت.شايد بخاطر همين درد و تبعات ناشي از جراحي بود كه كمتر تصميم‌گيري حاضر بود وجهه خود را فداي اجراي آن كند. هرچند شروع اين اقدام ارزشمند با اشتباهات جزيي( با توجه به حجم كار و تجربه اول آن كاملا طبيعي است) همراه بود اما با همراهي مردم به خوبي كار انجام شد و اشتباهات جزيي نيز به مرور برطرف گرديد.
شايد بايد از عجايب و زيبايي هاي مديريتي كشورمان بدانيم كه طرحي چنين عظيم و ارزشمند به دست نعمت زاده اي به اجرا درآمد و در روزهاي سخت ابتدايي كار مديريت شد كه خود از مخالفان اصلي سهميه بندي بنزين به شمار مي رود.نعمت‌زاده معتقد است بايد به جاي سهميه بندي، عرضه و تقاضا را متعادل كنيم.
محمد رضا نعمت زاده گفت: سهميه بندي بنزين محاسن زيادي براي كشور به دنبال داشت و قاچاقچيان بنزين ايران به خارج از اجراي اين طرح شديدا ناراحت بودند.
حاصل گفت‌وگوي تفصيلي فارس با محمدرضا نعمت‌زاده مدير عامل وقت شركت ملي پالايش و پخش را در ذيل مي خوانيد.
فارس:يكي از اقدامات مهم و تاثير گذار دولت كه به اذعان اكثر كارشناسان و سياسيون كمتر دولتي به دليل تبعات منفي كوتاه مدت آن رقبت انجام آن را داشت سهميه بندي بنزين بود.ماجراي اين تصميم از كجا شروع شد؟
نعمت زاده :بعد از بررسي ميزان مصرف بنزين در كشور و محدوديتهايي كه در زمينه واردات چه به لحاظ بنادر و چه به لحاظ بودجه پيش آمد دولت و مجلس به اين نتيجه رسيدند كه بنزين بايد سهميه بندي شود. مجلس مصوب كرد كه بايد اين كار انجام شود به همين دليل براي آن مشاور تعيين شد.به دنبال آن يك طرح مفهومي تهيه شد و مناقصه اي براي انتخاب طراحي تفصيلي و اجرا برگزارشد.
من در اواخر سال 84 كه همكاري خود را با پالايش و پخش شروع كردم مناقصه برگزارو پيمانكار انتخاب شده بود.از تير ماه سال 86 كار شروع شد . مجلس تكليف كرده بود از خرداد ماه اجرا شود اما دولت مي خواست كار با دقت پيش برود به همين دليل آمادگي از تيرماه آغاز شد. امسال هم كارتي كردن نفت گاز دنبال و اجرا شد.ما گفتيم نمي شود سهميه بندي به صورت منطقه اي و نقطه اي اجرا شود.
فارس: بحث سهميه بندي بنزين در دولت قبل هم مطرح شد؟
نعمت زاده :اگر هم مطرح شده به شكل رسمي نبوده .
فارس:براي سهميه بندي بنزين مطالعه علمي هم شد؟
نعمت زاده : مطالعه در دو بخش عرضه و تقاضا است كه زياد هم پيچيده نيست. با رشد ده درصد مصرف و توليد در چندسال گذشته وعدم سرمايه گذاري در بخش توليد در پالايشگاهها فاصله زيادي بين توليد و مصرف ايجاد شده بود.
من اولين كاري كه با همكارانم شروع كردم اين بود كه چطور مي توانيم امكانات بندري و انتقال را افزايش بدهيم ،با همان تاسيسات موجود. خوشبختانه اين به عنوان گلوگاه مطرح نشد در حالي كه قبلا چنين مشكلي وجود داشت و با همكاري سازمان بنادر توانستيم مشكل را حل كنيم حتي اگر سهميه بندي نمي شد.
اين موضوع خيلي جدي بود. باتوجه خشكسالي و كم آبي و مصرف زياد نفت گاز اين موضوع مطرح شد.
*اختلاف نظر بر سر زمان اعلام سهميه بندي
فارس: شب سهميه بندي بنزين يادتان هست؟به دليل عدم اطلاع رساني دقيق و لازم، مردم دچار مشكل شدند.چرا اينقدر با عجله و بدون اطلاع قبلي اقدام كرديد؟
نعمت زاده :در ستادي كه تصميم گيري مي شد اختلاف نظر وجود داشت . مثلا بنده معتقد بودم اگر يك ماه قبل هم سهميه بندي را اعلام كينم نه تنها مشكلي پيش نمي آيد بلكه مردم را آماده تر مي كند. عده اي هم مي گفتند نه اين كار باعث مي شود مردم به جايگاهها هجوم ببرند و حتي بنزين ذخيره كنند و مشكلات آتش سوزي و اين چيزها را به دنبال داشته باشد.در مجموع جمع به اين نتيجه رسيد كه با يك فاصله كوتاه اعلام شود.
فارس: فاصله كوتاه به چند ساعت هم نرسيد.
نعمت زاده : نه همان صبح بود كه اعلام شد .ما آماده بوديم ولي اين گونه تصميم گيري شد.
ما مي گفتيم كار بايد اجرا شود تا نقاط مشكل آن معلوم شود. مانند اشكالات جزيي اطلاعات خودورها كه نيروي انتظامي به ما داده بود و ما نمي دانستيم اين اطلاعات درست است يا نه . اگر ده سال هم اين طرح به تعويق مي افتاد باز هم اين مشكلات جزئي در ابتدا وجودداشت . يك سري از مشكلات ناشي از آدرسهاي غلطي بود كه براي دريافت كارت سهميه بندي ارائه شده بود.بعضي اشكالات مربوط به اطلاعات غلطي بود كه از دارندگان خودرو رسيده بود. مخابرات در برخي مناطق مشكل داشت. هر چند در اين زمينه مخابرات زحمات زيادي كشيد. در برخي نقاط كه مشكل ديتا وجود داشت مخابرات سيم ها را عوض كرد.در برخي مناطق هم نتوانستيم از مخابرات عمومي استفاده كنيم آنتن هاي ( Vsat )ا نصب كرديم . همين الان 300 نقطه كشور با V sat كار مي كنند.
* كارت سوخت درباري
فارس : بخاطر اين اطلاعات غلط بود كه براي برخي از درباريهاي قديم هم كارت سوخت صادر شده بود؟
نعمت زاده : بله آدرس ها و اطلاعاتي به نام خانواده پهلوي مي آمد كه اطلاعات آن در ناجا درست نشده بود. فكر مي كنم بهتر است موزه اي براي اين كار ايجاد شود.
فارس :چه تعداد كارت سوخت با اين اطلاعات غلط صادر شد؟
نعمت زاده : بيش از يك ميليون كارت كه بعد از مشخص شدن غلط بودن آن ابطال و امحا شد. اگر 9 ميليون كارت سوخت خودرو در نظر بگيريم 15 درصد كارت ها ابطال شد. اين موضوع با عث شد بانك اطلاعات نيروي انتظامي اصلاح شود.
درباره موتورسيكلت اصلا بانك اطلاعاتي وجود نداشت و ما با اين كار آن را ايجاد كرديم .در مورد خودروهاي ديزلي ديگري از نيروي انتظامي اطلاعاتي نگرفتيم ، ناجا بسيارعلاقمند بود كه اين كاررا انجام دهد . ما گفتيم تجربه قبل چندان مناسب نبود و براي اين خودمان سايت طراحي كرديم و طبق خوداظهاري دارندگان خودروهاي ديزلي كارت صادر كرديم. خوشبختانه موفق هم بود و بانك اطلاعات دقيقي هم براي خودروهاي ديزلي ايجاد شد.
فارس : در مورد هزينه اي اجراي اين طرح اعداد متفاوتي ذكرشد، رقم دقيق چقدر بود؟
نعمت زاده : صرف اجراي طرح 100 ميليارد تومان ولي در طول اجرا برنامه هاي مختلفي اجرا كرديم كه به هزينه ها اضافه كرد و من الان اطلاعات روز را ندارم ولي بيشتر از 120 ميليارد تومان نخواهد شد.
به نظر من صدور كارت سوخت با تمام تجهيزات سخت افزار و نرم افزاري يك كار بزرگ ( آي تي ) بود كه بسيار ارزان براي كشور تمام شد.
اغلب اين كار در طراحي و اجرا به دست نيروهاي داخلي انجام شد و فقط در طراحي مفهومي از خارجي ها كمك گرفتيم . نرم افزار هم خارجي بود كه حدود 2 ميليون دلار براي آن پول داديم.
فارس : كارتهاي سوخت هم ايراني بود؟
نعمت زاده : كارت را به صورت خام از خارج وارد كرديم و براي اولين بار دانش شخصي سازي در ايران با استفاده از صنايع نظامي و الكترونيك صورت گرفت .صدوراين كار پروسه بزرگي را طي كرد.
سهميه بندي و كارت سوخت جدا از نتايج اقتصادي باعث ارتقاي دانش آي تي در كشور شد و جسارت متخصصان ايراني را بالا برد.
فارس : اولين كار در اين وسعت بود؟
نعمت زاده : بله . من چند روز پيش از راديو شنيدم تعداد كارتهاي بانكها حدود 10 ميليون است اما در حال حاضر 15 ميليون كارت سوخت دست مردم وجود دارد .
فارس: بعد گذشت يك سال از اجراي سهميه بندي بنزين خودتان اجراي اين طرح را موفق ارزيابي مي كنيد؟
نعمت زاده:در مجموع بله اما عدم تعيين سهميه مناسب درسال جاري به ويژه براي خودروهاي سواري باعث شد عملكرد سهميه بندي بنزين در كنترل مصرف كم شود. پيشنهاد وزارت نفت اين بود كه 80 ليتر سهميه اختصاص پيدا كند و به دليل تنوع مصرف كنندگان بنزين آزاد نيز عرضه شد.
ما به روز و ساعت آمار تمام مصرف كننگان را داريم و براي همين پيشنهاد دايم سهميه كم شود. بنزين آزاد وجود داشت هر كس مصرف بيشتر داشته باشد مي تواند استفاده كند اما نشد.
*پيشنهاد 100 ليتر براي خودرو هاي شخصي
فارس :پيشنهاد شما چند ليتر بود؟
نعمت زاده: سال اول 100 ليتر بود كه به تصويب رسيد. براي امسال هم 80 ليتر پيشنهاد داديم.
فارس:بر چه مبنايي 100 ليتر را پيشنهاد داديد؟
نعمت زاده: مطالعات ميداني بود كه سازمان بهينه سازي مصرف سوخت از ميزان مصرف تاكسي ها و شخصي ها داده بود.
فارس:زاهدان را به همين دليل به عنوان طرح پايلوت انتخاب كرديد؟
نعمت زاده : زاهدان نمي توانست به عنوان پايلوت باشد. ما آن موقع گفتيم كه بنزين آزاد هم در كنار عرضه سهميه اي باشد تا هيچ كس در تامين بنزين دچار مشكل نشود اما دولت نپذيرفت ولي امسال بنزين آزاد هم عرضه شد.
فارس: در مجموع ارزيابي شما از سهميه بندي بنزين مثبت است ؟
نعمت زاده :براي جامعه اي كه مصرف زياد و فوق العاده اي دارد سهميه بندي بنزين محاسن زيادي به دنبال داشت.از طرفي سعي شد با سهميه بندي و توسعه حمل و نقل عمومي مردم به صرفه جويي در مصرف بنزين وادار شوند.چون قيمت بنزين واقعي نبود كسي در صرفه جويي مصمم نبود.
*صرفه جويي 8ميليارد دلاري از سهميه بندي بنزين
فارس: با اين سهميه بندي در سال چقدر صرفه جويي شد؟
نعمت زاده: صرفه جويي صورت گرفته ناشي از سهميه بندي در سال 4 ميليارد دلار است. رقم پيش بيني ما براي واردات بنزين در ابتداي سال با توجه به افزايش قيمتهاي نفت در سطح جهاني 8 ميليارد دلار بود كه اكنون با افت قيمت كمتر شده. من در حال حاضر رقمي ندارم .
فارس:يكي از اهداف سهميه بندي جلوگيري از قاچاق سوخت بود،چقدر در اين زمينه موفق بود؟
نعمت زاده : بسيار موثر بود .ما گزارشهايي از پاكستان داشتيم كه نشان مي داد چقدر بنزين ما به اين كشور قاچاق مي شود.جايگاه داران پاكستان از دست قاچاق بنزين ايران به اين كشور شديدا ناراحت بودند .بعد از سهميه بندي اولين كساني كه خوش حال شدند جايگاه داران پاكستاني بودند چون ديگر با قاچاق سوخت از ايران كار انها از سكه نمي افتاد .ما كه سهميه بندي كرديم جايگاه داران پاكستاني كارشنا رونق گرفت.
فارس: به افغانستان چطور؟
نعمت زاده: به دليل مصرف كم سوخت ايران كمتر به افغانستان قاچاق مي شود. عمده قاچاق سوخت از كشور ما به پاكستان بود.درجنوب به دليل مصرف لنج ها قاچاق گازوئيل بيشتر صورت مي گيرد.
فارس:با همه اين نتايج شما از مخالفان سرسخت سهميه بندي هستيد. چرا؟
نعمت زاده: من از اول انقلاب گفتم. امروز هم مي گويم تنها و بهترين راه كنترل قيمت كنترل بازار و تعديل عرضه و تقاضا است. جمع بندي كساني كه حتي مختصري با اقتصاد آشنايي دارند اين است كه عرضه و تقاضا بايد تعديل شود. من معتقدم بايد 10تا 15 درصد بيشتر باشد تا رقابت ايجاد شود . مثلا در مورد خودرو قبلا بازار سياه ايجاد شد اما وقتي بازار كنترل شد و ميزان عرضه متعادل شد وضع بهتر شد.
عرضه و تقاضاي سوخت ما به گونه اي شده بود كه مجلس بي جهت بر اصلاح قيمت اصرار داشت. از طرفي هم تقاضاي بازار پاسخ داده نشده بود . لازم بود كه مراقبتي صورت بگيرد تا وضعيت بهبود پيدا كند. من اميدوارم سهميه بندي حذف شود البته تا اجراي هدفمند كردن يارانه ها بايد يكي دوسال صبر كرد.
فارس:با چه معياري قيمت 400 تومان براي بنزين آزاد تعيين شد؟
نعمت زاده :معياري نبود .بيشتر ملاك چانه زني بود . موقعي كه اين قيمت براي بنزين آزاد انتخاب شد هر تن بنزين 800 دلار وارد مي شد. در آخرين جلسه اي كه ستاد تبصره 13 با رييس جمهور داشت نظر رييس جمهور اين بود كه قيمت بنزين آزاد 400 تومان تعيين شود تا اثر تورمي زيادي نداشته باشد.
*پيشنهاد قيمت 500 توماني براي بنزين آزاد و مخالفت رييس جمهور
فارس :نظر ستاد چه قيمتي بود؟
نعمت زاده: ستاد قيمت 500 تومان را تعيين كرده بود. اما رييس جمهور اصلاح كردند و روي 400 تومان نظر دادند.
فارس: حالا كه قيمت بنزين از قيمت فوب خليج فارس كمتر است نبايد اصلاح شود؟
نعمت زاده: به نظر من بايد اصلاح شود.
فارس: دادستان كل كشور پيشنهادش شناور شدن قيمت نفت بود، اين امكان پذير هست؟
نعمت زاده : شناور كردن يعني با قيمت بازار بين المللي تعيين شود. اگر هدفمند كردن يارانه ها تصويب و اجرا شود به همين معنا است. البته در قانون يارانه ها 90 درصد بايد به قيمت خليج فارس باشد و مابقي يارانه اي ارائه شود.اصولا نفت از كالاهايي است كه قيمت متغير دارد.
*سهميه بندي بنزين تا سه سال آينده
فارس :تا چه زمان سهميه بندي بنزين ادامه پيدا مي كند؟
نعمت زاده : اگر قانوني كه دولت ارائه كرده اجرا شود ،طي سه سال آينده بنزين با قيمت آزاد ارائه مي شود . هرچند با توجه به كاهش قيمت فرآورده ها در سطح جهاني من معتقدم مي توانيم زودتر برنامه خود را اجرا كنيم.
فارس :ولي كاهش قيمت پايدار نيست؟
نعمت زاده : به هرحال بحران جهاني تا دو سه سال آينده وجود خواهد داشت.به همين دليل تقاضا براي نفت رو به كاهش است.قيمت به زودي افزايش سابق را نخواهد داشت.
فارس : يكي از بحث هايي كه موقع سهميه بندي مطرح شد جعل كارت سوخت و صدور كارتهاي ويژه بود.صحت داشت؟
نعمت زاده :تا به امروز موردي را پيدا نكرديم كه كسي بتواند از اين كارت كپي كند يا بتواند مشابه آن را بسازد. اين از افتخارات اين سيستم است .ولي مواردي بوده كه به دليل اشتباه در اطلاعات دريافتي كارت سوخت صادر شده اين موضوع هم اصلاح شد. اما تقلبي صورت نگرفته است.
فارس : قيمت بنزين براي سال آينده پيشنهاد شده ؟
نعمت زاده : خير. به نظرم دولت منتظر است مجلس طرح تحول را تصويب كند تا بعد تصميم گيري كند.
*سهميه بنزين نمايندگان مجلس
فارس: موضوع سهميه ويژه بنزين نمايندگان مجلس چه بود؟
نعمت زاده : سهميه ويژه اي نبود. به خاطر نوع كار نمايندگان و تردد زياد در حوزه هاي انتخابيه مي گفتند ميزان سهميه كفايت كار آنها را نمي كند. بر اين اساس يك كارت موقت كه به نظرم 300 ليتر موجودي داشت در اختيار آنها آنهم براي يك بار قرار گرفت.
فارس :چرا سهميه بنزين عيد منتفي شد؟
نعمت زاده : به خدا اين گناه است كه بخواهند سهميه اضافي اختصاص بدهند. سهيمه اضافه عيد سال گذشته 900 ميليون دلار براي كشور هزينه داشت. ما گفتيم مي توانيم اين پول را براي اجراي طرح ها اختصاص بدهيم .قطعا مردم هم راضي نيستند كه 900 ميليون دلار بسوزد.
فارس : چرا اينقدركيفيت بنزين توليد داخل در مقايسه با بنزين وارداتي پايين است؟
نعمت زاده : كيفيت توليد بنزين داخلي برابر با استاندارد موجود صنعت نفت است. پالايشگاهها براي اين كيفيت ساخته شده . در دنيا سطح پالايشگاهها سال به سال ارتقا پيدا مي كند . ما چون در ده سال گذشته پالايشگاه جديد نساختيم و يا سطح پالايشگاههاي موجود را ارتقا نداديم كيفيت بنزين مان متفاوت است.دو دليل وجود دارد كه استاندارد بر آن توجه دارد يكي ميزان آروماتيك ها است كه اين را استانداردهاي جديد تعيين كرده و ديگري ناخالصي سولفور است. ما تا چند سال پيش بنزين سرب دار مصرف مي كرديم ولي همتي صورت گرفت همكاران توانستند سرب را از بين ببرند و از MTBE براي روان سوزي بنزين استفاده كردند.
وقتي من به پالايش و پخش آمدم قرار بود بهينه سازي پالايشگاهها انجام شود . شروع به برگزاري مناقصات كرديم .الان در تمام پالايشگاهها به جز شيراز كه قرار است همزمان با طرح توسعه اجرا شود در حال اجراي طرح بهينه سازي و ارتقاي كيفيت محصول هستند كه با استاندارد يورو 5 مطابقت دارد .
*ماجراي تست خودروي سوزوكي و كيفيت پايين بنزين داخلي
فارس :تست خودروي سوزوكي در ايران به دليل كيفيت پايين بنزين با مشكل مواجه شد .وقتي اين خودرو بين بزرگراه تهران كرج داشت تست مي شد به دليل كيفيت پايين بنزين خاموش شد. به همين دليل ژاپني ها مجبور شدند اين خودرو را با سيستم سوخت رساني متفاوت و با درجه حساسيت كمتر به ايران صادر كنند.
نعمت زاده : بله همين طور است آن خودرو براي بنزين توليد ژاپن طراحي شده . بايد اين طرحها در كشور اجرا شود تابه آن سطح برسيم . براي همين گفتم 900 ميليون دلاري كه براي بنزين عيد اختصاص پيدا كرد را بدهيد تا طرح هاي بهينه سازي را اجرا كنيم .
فارس : ظرفيت فعلي توليد بنزين پالايشگاههاي كشور چقدر است؟
نعمت زاده : تا طرحهاي ما اجرا نشود ظرفيت افزايش پيدا نمي كند. با اجراي طرحهاي جديد 60 ميليون ليتر به ظرفيت توليد بنزين كشور اضافه مي شود. بايد دولت و مجلس اعبتارات آن را تامين كنند تا اجراي آنها سرعت پيدا كند . ما خواستيم حتي از حساب ذخيره ارزي قرض بدهند تا پالايشگاههاي جديد هم اجرا شود.
فارس : چه زماني عرضه و تقاضاي بنزين در داخل به تعادل مي رسد؟
نعمت زاده : بستگي دارد كه اين طرحها چه زماني تكميل مي شود يا ميزان مصرف با قيمت و سهميه بندي كنترل شود.
فارس: طرح توليد بنزين در شرايط اضطرار به كجا رسيد؟
نعمت زاده : اگر جزييات آن را بگوييم از معما بودن در مي آيد. دوستان در پتروشيمي و پالايش و پخش آن را دنبال كردند. اما شرايط اضطرار تعريف خاص خود را دارد.ما بررسي كرديم ديديم مي شود از ظرفيت بعضي از واحدهاي پتروشيمي براي توليد بنزين و نفت گاز استفاده كرد . آمادگي آن ايجاد شده و زمستان سال گذشته با يك نوع خاص در حد محدودي نفت گاز گرفتيم و به نفت گاز توليدي خود اضافه كرديم كه كيفيت نفت گاز از استاندارد خارج نشود اما بنزين هنوز نشده است.
من معتقدم اجراي اين كار به صرفه نيست اما در شرايط اضطرار مي توان از آن استفاده كرد.
فارس: خوراك آن گاز است؟
نعمت زاده : خير. ميعانات گازي است.
فارس:از وقتي كه در اختيار ما گذاشتيد متشكريم
سهميه‌بندي بنزين از جمله جراحي‌هاي پردردي بود كه اقتصاد ما به آن نياز مبرم و بلكه حياتي داشت.شايد بخاطر همين درد و تبعات ناشي از جراحي بود كه كمتر تصميم‌گيري حاضر بود وجهه خود را فداي اجراي آن كند. هرچند شروع اين اقدام ارزشمند با اشتباهات جزيي( با توجه به حجم كار و تجربه اول آن كاملا طبيعي است) همراه بود اما با همراهي مردم به خوبي كار انجام شد و اشتباهات جزيي نيز به مرور برطرف گرديد.
شايد بايد از عجايب و زيبايي هاي مديريتي كشورمان بدانيم كه طرحي چنين عظيم و ارزشمند به دست نعمت زاده اي به اجرا درآمد و در روزهاي سخت ابتدايي كار مديريت شد كه خود از مخالفان اصلي سهميه بندي بنزين به شمار مي رود.نعمت‌زاده معتقد است بايد به جاي سهميه بندي، عرضه و تقاضا را متعادل كنيم.
محمد رضا نعمت زاده گفت: سهميه بندي بنزين محاسن زيادي براي كشور به دنبال داشت و قاچاقچيان بنزين ايران به خارج از اجراي اين طرح شديدا ناراحت بودند.
حاصل گفت‌وگوي تفصيلي فارس با محمدرضا نعمت‌زاده مدير عامل وقت شركت ملي پالايش و پخش را در ذيل مي خوانيد.
فارس:يكي از اقدامات مهم و تاثير گذار دولت كه به اذعان اكثر كارشناسان و سياسيون كمتر دولتي به دليل تبعات منفي كوتاه مدت آن رقبت انجام آن را داشت سهميه بندي بنزين بود.ماجراي اين تصميم از كجا شروع شد؟
نعمت زاده :بعد از بررسي ميزان مصرف بنزين در كشور و محدوديتهايي كه در زمينه واردات چه به لحاظ بنادر و چه به لحاظ بودجه پيش آمد دولت و مجلس به اين نتيجه رسيدند كه بنزين بايد سهميه بندي شود. مجلس مصوب كرد كه بايد اين كار انجام شود به همين دليل براي آن مشاور تعيين شد.به دنبال آن يك طرح مفهومي تهيه شد و مناقصه اي براي انتخاب طراحي تفصيلي و اجرا برگزارشد.
من در اواخر سال 84 كه همكاري خود را با پالايش و پخش شروع كردم مناقصه برگزارو پيمانكار انتخاب شده بود.از تير ماه سال 86 كار شروع شد . مجلس تكليف كرده بود از خرداد ماه اجرا شود اما دولت مي خواست كار با دقت پيش برود به همين دليل آمادگي از تيرماه آغاز شد. امسال هم كارتي كردن نفت گاز دنبال و اجرا شد.ما گفتيم نمي شود سهميه بندي به صورت منطقه اي و نقطه اي اجرا شود.
فارس: بحث سهميه بندي بنزين در دولت قبل هم مطرح شد؟
نعمت زاده :اگر هم مطرح شده به شكل رسمي نبوده .
فارس:براي سهميه بندي بنزين مطالعه علمي هم شد؟
نعمت زاده : مطالعه در دو بخش عرضه و تقاضا است كه زياد هم پيچيده نيست. با رشد ده درصد مصرف و توليد در چندسال گذشته وعدم سرمايه گذاري در بخش توليد در پالايشگاهها فاصله زيادي بين توليد و مصرف ايجاد شده بود.
من اولين كاري كه با همكارانم شروع كردم اين بود كه چطور مي توانيم امكانات بندري و انتقال را افزايش بدهيم ،با همان تاسيسات موجود. خوشبختانه اين به عنوان گلوگاه مطرح نشد در حالي كه قبلا چنين مشكلي وجود داشت و با همكاري سازمان بنادر توانستيم مشكل را حل كنيم حتي اگر سهميه بندي نمي شد.
اين موضوع خيلي جدي بود. باتوجه خشكسالي و كم آبي و مصرف زياد نفت گاز اين موضوع مطرح شد.
*اختلاف نظر بر سر زمان اعلام سهميه بندي
فارس: شب سهميه بندي بنزين يادتان هست؟به دليل عدم اطلاع رساني دقيق و لازم، مردم دچار مشكل شدند.چرا اينقدر با عجله و بدون اطلاع قبلي اقدام كرديد؟
نعمت زاده :در ستادي كه تصميم گيري مي شد اختلاف نظر وجود داشت . مثلا بنده معتقد بودم اگر يك ماه قبل هم سهميه بندي را اعلام كينم نه تنها مشكلي پيش نمي آيد بلكه مردم را آماده تر مي كند. عده اي هم مي گفتند نه اين كار باعث مي شود مردم به جايگاهها هجوم ببرند و حتي بنزين ذخيره كنند و مشكلات آتش سوزي و اين چيزها را به دنبال داشته باشد.در مجموع جمع به اين نتيجه رسيد كه با يك فاصله كوتاه اعلام شود.
فارس: فاصله كوتاه به چند ساعت هم نرسيد.
نعمت زاده : نه همان صبح بود كه اعلام شد .ما آماده بوديم ولي اين گونه تصميم گيري شد.
ما مي گفتيم كار بايد اجرا شود تا نقاط مشكل آن معلوم شود. مانند اشكالات جزيي اطلاعات خودورها كه نيروي انتظامي به ما داده بود و ما نمي دانستيم اين اطلاعات درست است يا نه . اگر ده سال هم اين طرح به تعويق مي افتاد باز هم اين مشكلات جزئي در ابتدا وجودداشت . يك سري از مشكلات ناشي از آدرسهاي غلطي بود كه براي دريافت كارت سهميه بندي ارائه شده بود.بعضي اشكالات مربوط به اطلاعات غلطي بود كه از دارندگان خودرو رسيده بود. مخابرات در برخي مناطق مشكل داشت. هر چند در اين زمينه مخابرات زحمات زيادي كشيد. در برخي نقاط كه مشكل ديتا وجود داشت مخابرات سيم ها را عوض كرد.در برخي مناطق هم نتوانستيم از مخابرات عمومي استفاده كنيم آنتن هاي ( Vsat )ا نصب كرديم . همين الان 300 نقطه كشور با V sat كار مي كنند.
* كارت سوخت درباري
فارس : بخاطر اين اطلاعات غلط بود كه براي برخي از درباريهاي قديم هم كارت سوخت صادر شده بود؟
نعمت زاده : بله آدرس ها و اطلاعاتي به نام خانواده پهلوي مي آمد كه اطلاعات آن در ناجا درست نشده بود. فكر مي كنم بهتر است موزه اي براي اين كار ايجاد شود.
فارس :چه تعداد كارت سوخت با اين اطلاعات غلط صادر شد؟
نعمت زاده : بيش از يك ميليون كارت كه بعد از مشخص شدن غلط بودن آن ابطال و امحا شد. اگر 9 ميليون كارت سوخت خودرو در نظر بگيريم 15 درصد كارت ها ابطال شد. اين موضوع با عث شد بانك اطلاعات نيروي انتظامي اصلاح شود.
درباره موتورسيكلت اصلا بانك اطلاعاتي وجود نداشت و ما با اين كار آن را ايجاد كرديم .در مورد خودروهاي ديزلي ديگري از نيروي انتظامي اطلاعاتي نگرفتيم ، ناجا بسيارعلاقمند بود كه اين كاررا انجام دهد . ما گفتيم تجربه قبل چندان مناسب نبود و براي اين خودمان سايت طراحي كرديم و طبق خوداظهاري دارندگان خودروهاي ديزلي كارت صادر كرديم. خوشبختانه موفق هم بود و بانك اطلاعات دقيقي هم براي خودروهاي ديزلي ايجاد شد.
فارس : در مورد هزينه اي اجراي اين طرح اعداد متفاوتي ذكرشد، رقم دقيق چقدر بود؟
نعمت زاده : صرف اجراي طرح 100 ميليارد تومان ولي در طول اجرا برنامه هاي مختلفي اجرا كرديم كه به هزينه ها اضافه كرد و من الان اطلاعات روز را ندارم ولي بيشتر از 120 ميليارد تومان نخواهد شد.
به نظر من صدور كارت سوخت با تمام تجهيزات سخت افزار و نرم افزاري يك كار بزرگ ( آي تي ) بود كه بسيار ارزان براي كشور تمام شد.
اغلب اين كار در طراحي و اجرا به دست نيروهاي داخلي انجام شد و فقط در طراحي مفهومي از خارجي ها كمك گرفتيم . نرم افزار هم خارجي بود كه حدود 2 ميليون دلار براي آن پول داديم.
فارس : كارتهاي سوخت هم ايراني بود؟
نعمت زاده : كارت را به صورت خام از خارج وارد كرديم و براي اولين بار دانش شخصي سازي در ايران با استفاده از صنايع نظامي و الكترونيك صورت گرفت .صدوراين كار پروسه بزرگي را طي كرد.
سهميه بندي و كارت سوخت جدا از نتايج اقتصادي باعث ارتقاي دانش آي تي در كشور شد و جسارت متخصصان ايراني را بالا برد.
فارس : اولين كار در اين وسعت بود؟
نعمت زاده : بله . من چند روز پيش از راديو شنيدم تعداد كارتهاي بانكها حدود 10 ميليون است اما در حال حاضر 15 ميليون كارت سوخت دست مردم وجود دارد .
فارس: بعد گذشت يك سال از اجراي سهميه بندي بنزين خودتان اجراي اين طرح را موفق ارزيابي مي كنيد؟
نعمت زاده:در مجموع بله اما عدم تعيين سهميه مناسب درسال جاري به ويژه براي خودروهاي سواري باعث شد عملكرد سهميه بندي بنزين در كنترل مصرف كم شود. پيشنهاد وزارت نفت اين بود كه 80 ليتر سهميه اختصاص پيدا كند و به دليل تنوع مصرف كنندگان بنزين آزاد نيز عرضه شد.
ما به روز و ساعت آمار تمام مصرف كننگان را داريم و براي همين پيشنهاد دايم سهميه كم شود. بنزين آزاد وجود داشت هر كس مصرف بيشتر داشته باشد مي تواند استفاده كند اما نشد.
*پيشنهاد 100 ليتر براي خودرو هاي شخصي
فارس :پيشنهاد شما چند ليتر بود؟
نعمت زاده: سال اول 100 ليتر بود كه به تصويب رسيد. براي امسال هم 80 ليتر پيشنهاد داديم.
فارس:بر چه مبنايي 100 ليتر را پيشنهاد داديد؟
نعمت زاده: مطالعات ميداني بود كه سازمان بهينه سازي مصرف سوخت از ميزان مصرف تاكسي ها و شخصي ها داده بود.
فارس:زاهدان را به همين دليل به عنوان طرح پايلوت انتخاب كرديد؟
نعمت زاده : زاهدان نمي توانست به عنوان پايلوت باشد. ما آن موقع گفتيم كه بنزين آزاد هم در كنار عرضه سهميه اي باشد تا هيچ كس در تامين بنزين دچار مشكل نشود اما دولت نپذيرفت ولي امسال بنزين آزاد هم عرضه شد.
فارس: در مجموع ارزيابي شما از سهميه بندي بنزين مثبت است ؟
نعمت زاده :براي جامعه اي كه مصرف زياد و فوق العاده اي دارد سهميه بندي بنزين محاسن زيادي به دنبال داشت.از طرفي سعي شد با سهميه بندي و توسعه حمل و نقل عمومي مردم به صرفه جويي در مصرف بنزين وادار شوند.چون قيمت بنزين واقعي نبود كسي در صرفه جويي مصمم نبود.
*صرفه جويي 8ميليارد دلاري از سهميه بندي بنزين
فارس: با اين سهميه بندي در سال چقدر صرفه جويي شد؟
نعمت زاده: صرفه جويي صورت گرفته ناشي از سهميه بندي در سال 4 ميليارد دلار است. رقم پيش بيني ما براي واردات بنزين در ابتداي سال با توجه به افزايش قيمتهاي نفت در سطح جهاني 8 ميليارد دلار بود كه اكنون با افت قيمت كمتر شده. من در حال حاضر رقمي ندارم .
فارس:يكي از اهداف سهميه بندي جلوگيري از قاچاق سوخت بود،چقدر در اين زمينه موفق بود؟
نعمت زاده : بسيار موثر بود .ما گزارشهايي از پاكستان داشتيم كه نشان مي داد چقدر بنزين ما به اين كشور قاچاق مي شود.جايگاه داران پاكستان از دست قاچاق بنزين ايران به اين كشور شديدا ناراحت بودند .بعد از سهميه بندي اولين كساني كه خوش حال شدند جايگاه داران پاكستاني بودند چون ديگر با قاچاق سوخت از ايران كار انها از سكه نمي افتاد .ما كه سهميه بندي كرديم جايگاه داران پاكستاني كارشنا رونق گرفت.
فارس: به افغانستان چطور؟
نعمت زاده: به دليل مصرف كم سوخت ايران كمتر به افغانستان قاچاق مي شود. عمده قاچاق سوخت از كشور ما به پاكستان بود.درجنوب به دليل مصرف لنج ها قاچاق گازوئيل بيشتر صورت مي گيرد.
فارس:با همه اين نتايج شما از مخالفان سرسخت سهميه بندي هستيد. چرا؟
نعمت زاده: من از اول انقلاب گفتم. امروز هم مي گويم تنها و بهترين راه كنترل قيمت كنترل بازار و تعديل عرضه و تقاضا است. جمع بندي كساني كه حتي مختصري با اقتصاد آشنايي دارند اين است كه عرضه و تقاضا بايد تعديل شود. من معتقدم بايد 10تا 15 درصد بيشتر باشد تا رقابت ايجاد شود . مثلا در مورد خودرو قبلا بازار سياه ايجاد شد اما وقتي بازار كنترل شد و ميزان عرضه متعادل شد وضع بهتر شد.
عرضه و تقاضاي سوخت ما به گونه اي شده بود كه مجلس بي جهت بر اصلاح قيمت اصرار داشت. از طرفي هم تقاضاي بازار پاسخ داده نشده بود . لازم بود كه مراقبتي صورت بگيرد تا وضعيت بهبود پيدا كند. من اميدوارم سهميه بندي حذف شود البته تا اجراي هدفمند كردن يارانه ها بايد يكي دوسال صبر كرد.
فارس:با چه معياري قيمت 400 تومان براي بنزين آزاد تعيين شد؟
نعمت زاده :معياري نبود .بيشتر ملاك چانه زني بود . موقعي كه اين قيمت براي بنزين آزاد انتخاب شد هر تن بنزين 800 دلار وارد مي شد. در آخرين جلسه اي كه ستاد تبصره 13 با رييس جمهور داشت نظر رييس جمهور اين بود كه قيمت بنزين آزاد 400 تومان تعيين شود تا اثر تورمي زيادي نداشته باشد.
*پيشنهاد قيمت 500 توماني براي بنزين آزاد و مخالفت رييس جمهور
فارس :نظر ستاد چه قيمتي بود؟
نعمت زاده: ستاد قيمت 500 تومان را تعيين كرده بود. اما رييس جمهور اصلاح كردند و روي 400 تومان نظر دادند.
فارس: حالا كه قيمت بنزين از قيمت فوب خليج فارس كمتر است نبايد اصلاح شود؟
نعمت زاده: به نظر من بايد اصلاح شود.
فارس: دادستان كل كشور پيشنهادش شناور شدن قيمت نفت بود، اين امكان پذير هست؟
نعمت زاده : شناور كردن يعني با قيمت بازار بين المللي تعيين شود. اگر هدفمند كردن يارانه ها تصويب و اجرا شود به همين معنا است. البته در قانون يارانه ها 90 درصد بايد به قيمت خليج فارس باشد و مابقي يارانه اي ارائه شود.اصولا نفت از كالاهايي است كه قيمت متغير دارد.
*سهميه بندي بنزين تا سه سال آينده
فارس :تا چه زمان سهميه بندي بنزين ادامه پيدا مي كند؟
نعمت زاده : اگر قانوني كه دولت ارائه كرده اجرا شود ،طي سه سال آينده بنزين با قيمت آزاد ارائه مي شود . هرچند با توجه به كاهش قيمت فرآورده ها در سطح جهاني من معتقدم مي توانيم زودتر برنامه خود را اجرا كنيم.
فارس :ولي كاهش قيمت پايدار نيست؟
نعمت زاده : به هرحال بحران جهاني تا دو سه سال آينده وجود خواهد داشت.به همين دليل تقاضا براي نفت رو به كاهش است.قيمت به زودي افزايش سابق را نخواهد داشت.
فارس : يكي از بحث هايي كه موقع سهميه بندي مطرح شد جعل كارت سوخت و صدور كارتهاي ويژه بود.صحت داشت؟
نعمت زاده :تا به امروز موردي را پيدا نكرديم كه كسي بتواند از اين كارت كپي كند يا بتواند مشابه آن را بسازد. اين از افتخارات اين سيستم است .ولي مواردي بوده كه به دليل اشتباه در اطلاعات دريافتي كارت سوخت صادر شده اين موضوع هم اصلاح شد. اما تقلبي صورت نگرفته است.
فارس : قيمت بنزين براي سال آينده پيشنهاد شده ؟
نعمت زاده : خير. به نظرم دولت منتظر است مجلس طرح تحول را تصويب كند تا بعد تصميم گيري كند.
*سهميه بنزين نمايندگان مجلس
فارس: موضوع سهميه ويژه بنزين نمايندگان مجلس چه بود؟
نعمت زاده : سهميه ويژه اي نبود. به خاطر نوع كار نمايندگان و تردد زياد در حوزه هاي انتخابيه مي گفتند ميزان سهميه كفايت كار آنها را نمي كند. بر اين اساس يك كارت موقت كه به نظرم 300 ليتر موجودي داشت در اختيار آنها آنهم براي يك بار قرار گرفت.
فارس :چرا سهميه بنزين عيد منتفي شد؟
نعمت زاده : به خدا اين گناه است كه بخواهند سهميه اضافي اختصاص بدهند. سهيمه اضافه عيد سال گذشته 900 ميليون دلار براي كشور هزينه داشت. ما گفتيم مي توانيم اين پول را براي اجراي طرح ها اختصاص بدهيم .قطعا مردم هم راضي نيستند كه 900 ميليون دلار بسوزد.
فارس : چرا اينقدركيفيت بنزين توليد داخل در مقايسه با بنزين وارداتي پايين است؟
نعمت زاده : كيفيت توليد بنزين داخلي برابر با استاندارد موجود صنعت نفت است. پالايشگاهها براي اين كيفيت ساخته شده . در دنيا سطح پالايشگاهها سال به سال ارتقا پيدا مي كند . ما چون در ده سال گذشته پالايشگاه جديد نساختيم و يا سطح پالايشگاههاي موجود را ارتقا نداديم كيفيت بنزين مان متفاوت است.دو دليل وجود دارد كه استاندارد بر آن توجه دارد يكي ميزان آروماتيك ها است كه اين را استانداردهاي جديد تعيين كرده و ديگري ناخالصي سولفور است. ما تا چند سال پيش بنزين سرب دار مصرف مي كرديم ولي همتي صورت گرفت همكاران توانستند سرب را از بين ببرند و از MTBE براي روان سوزي بنزين استفاده كردند.
وقتي من به پالايش و پخش آمدم قرار بود بهينه سازي پالايشگاهها انجام شود . شروع به برگزاري مناقصات كرديم .الان در تمام پالايشگاهها به جز شيراز كه قرار است همزمان با طرح توسعه اجرا شود در حال اجراي طرح بهينه سازي و ارتقاي كيفيت محصول هستند كه با استاندارد يورو 5 مطابقت دارد .
*ماجراي تست خودروي سوزوكي و كيفيت پايين بنزين داخلي
فارس :تست خودروي سوزوكي در ايران به دليل كيفيت پايين بنزين با مشكل مواجه شد .وقتي اين خودرو بين بزرگراه تهران كرج داشت تست مي شد به دليل كيفيت پايين بنزين خاموش شد. به همين دليل ژاپني ها مجبور شدند اين خودرو را با سيستم سوخت رساني متفاوت و با درجه حساسيت كمتر به ايران صادر كنند.
نعمت زاده : بله همين طور است آن خودرو براي بنزين توليد ژاپن طراحي شده . بايد اين طرحها در كشور اجرا شود تابه آن سطح برسيم . براي همين گفتم 900 ميليون دلاري كه براي بنزين عيد اختصاص پيدا كرد را بدهيد تا طرح هاي بهينه سازي را اجرا كنيم .
فارس : ظرفيت فعلي توليد بنزين پالايشگاههاي كشور چقدر است؟
نعمت زاده : تا طرحهاي ما اجرا نشود ظرفيت افزايش پيدا نمي كند. با اجراي طرحهاي جديد 60 ميليون ليتر به ظرفيت توليد بنزين كشور اضافه مي شود. بايد دولت و مجلس اعبتارات آن را تامين كنند تا اجراي آنها سرعت پيدا كند . ما خواستيم حتي از حساب ذخيره ارزي قرض بدهند تا پالايشگاههاي جديد هم اجرا شود.
فارس : چه زماني عرضه و تقاضاي بنزين در داخل به تعادل مي رسد؟
نعمت زاده : بستگي دارد كه اين طرحها چه زماني تكميل مي شود يا ميزان مصرف با قيمت و سهميه بندي كنترل شود.
فارس: طرح توليد بنزين در شرايط اضطرار به كجا رسيد؟
نعمت زاده : اگر جزييات آن را بگوييم از معما بودن در مي آيد. دوستان در پتروشيمي و پالايش و پخش آن را دنبال كردند. اما شرايط اضطرار تعريف خاص خود را دارد.ما بررسي كرديم ديديم مي شود از ظرفيت بعضي از واحدهاي پتروشيمي براي توليد بنزين و نفت گاز استفاده كرد . آمادگي آن ايجاد شده و زمستان سال گذشته با يك نوع خاص در حد محدودي نفت گاز گرفتيم و به نفت گاز توليدي خود اضافه كرديم كه كيفيت نفت گاز از استاندارد خارج نشود اما بنزين هنوز نشده است.
من معتقدم اجراي اين كار به صرفه نيست اما در شرايط اضطرار مي توان از آن استفاده كرد.
فارس: خوراك آن گاز است؟
نعمت زاده : خير. ميعانات گازي است.
فارس:از وقتي كه در اختيار ما گذاشتيد متشكريم
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
