لرستان سرزمین آبشارها، دریاچه، دشت، کوه و قلعه های فراوان

بولتن نیوز: استان لرستان در غرب ایران است، از شمال به استان های مرکزی و همدان از جنوب به استان خوزستان و از شرق و غرب به ترتیب به اصفهان و کرمانشاه و ایلام محدود است.

استان لرستان سرزمینی کوهستانی است که به جز تعدادی دره آبرفتی و چند دشت کوچک ناحیه هموار ندارد. این ناهمواریها که دارای دگرگونی است، در نتیجه مجاورت با گنبدهای خارایی (درونی) الوند و سربند ( شازند) پدید آمده اند.

استان لرستان دارای آب و هوای متنوع است، در زمستان هنگامی که شمال لرستان برف و کولاک و سرمای شدید جریان دارد، قسمت های جنوبی آن از هوای مطبوع و بارانی برخوردار است. بررسیهای اقلیمی نشان میدهند، خرم آباد دارای زمستانی معتدل و تابستانی گرم است و بروجرد زمستانی سرد و تابستانی معتد دارد. الیگودرز نیز زمستانی بسیار سرد و تابستانی معتدل دارد.

مردم لرستان به دو زبان لری و لکی صحبت می کنند، که اولی زبان اکثر شعبات قوم لر می باشد و دومی در بین برخی از طوایف لرستان بخصوص مناطق شمالی لرستان (مناطق الشتر، کوهدشت و نور آباد) رایج است. بر اساس مطالعات زبان شناسی، زبانهای لری و لکی جزو زبانهای هندو – اروپایی به شمار می آیند. زبانهای ایرانی شامل زبانهای ایرانی شرقی و زبانهای ایرانی غربی است. لکی و لری جزو زبانهای ایرانی غربی محسوب می شوند. بسیاری از واژه های لری اغلب ریشه های باستانی دارند و به احتمال تعداد زیادی از این واژه ها مربوط به زبانهای کاسی و عیلامی می باشد.

قلعه فلک الفلاک

بر بلندای تپه ای باستانی و طبیعی، در مرکز شهر خرم آباد واقع شده است. حریم این بنای باشکوه از سمت شرق و جنوب  غربی به رودخانه خرم آباد ، از غرب به خیابان دوازده برجی و از شمال به خیابان دوازده برجی و از شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می گردد .

از تاریخ ساخت بنا یا بانی آن ، آگاهی دقیقی در دست نیست . همین اندازه می دانیم که این بنا ، از یادگارهای شهر کهن "شاپور خواست" بوده و بنای اولیه آن را به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی نسبت می دهند .

احداث بنا بر فراز صخره های سنگی و اشراف کامل آن به دره تارخی خرم آباد و نیز جاری شدن چشمه پر آب گلستان از دامنه شمالی تپه از ویژگیهای اصلی بنا به شمار می آیند . از سوی دیگر نزدیکی بنا با غارهای پیش از تاریخ دره خرم آباد و دیگر آثار دوران تاریخی نظیر سنگ نبشته ، مناره آجری آسیاب گبری ، پل شکسته و گرداب سنگی ، بیانگر پیوستگی تاریخی قلعه با آثار یاد شده می باشد .

معماری کنونی بنا ، بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران های گوناگون به دان افزوده شده ، بیشترین این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار می باشد . بر اساس مدارک تصویری تا حدود یکصد سال پیش بارویی دوازده برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته ، که اکنون آثار این برج از آن در محوطه شمال غربی قلعه ، قابل مشاهده است . وسعت تقریبی بنا 5300 متر مربع ، شامل 8 برج دو صحن و 300 جان پناه می باشد . ارتفاع بلند ترین دیوار تا سطح تپه 23 متر و مصالح آن از سنگ آجر ، خشت و ملات گچ و آهک است . ورودی بنا به سمت شمال و در بدنه برج جنوب غربی تعبیه شده که پس از گذر از راهرو ورودی به حیاط اول وصل می گردد .

کاربری قلعه در گذشته بدان صورت بوده است که « خزانه حکومتی »  خاندان بدر در قرن چهارم ، «مقر حکومتی » اتابکان و والیان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام «پادگان نظامی » و «زندان سیاسی » در دوران پهلوی اول و دوم از آن استفاده می کرده اند.

قلعه زاغه (زاخه)

این دژ در شهرستان کوهدشت و در بخش رومشگان واقع شده و تماماً از سنگ ساخته شده است. سبک و نوع طاق آن با سیار آقثار موجود در استان متفاوت است سنگهای بکار گرفته شده در این بنا بصورت حجاری شده و قلوه سنگ می باشد. دمورگان این اثر را از آثار دوره ایلامی می داند اما بنا بیشتر خصوصیات معماری ساسانی را دارد. بیشتر قسمتهای آن در زیر خاک مدفون است.

قلعه مظفری

قلعه تاریخی مظفری در خیابان 24 متری در امتداد خیابان امام خمینی شهر الشتر واقع شده است. این بنای جنوبی دارای دو طبقه است که در ضلع شرقی آن یک برج دایره شکل متصل به بنا مشاهده می گردد. مربوط به دوران اجاریه می باشد.

قلعه کوهزاد (وزنیار)

 این بنا در شهرستان کوهدشت و در بخش رومشگان واقع شده است. تمامی قسمتهای بر جای مانده بنا از سنگ و ملاط است و قسمت شمالی آن سالم تر از سایر قسمت هاست سبک طاق این قلعه شباهتهایی با قلعه زاخه در همین منطقه دارد. موقعیت قلعه بصورتی است که چشم انداز بسیار زیبایی از دره سیمره و منطقه طرهان و رومشکان را در بر می گیرد. این اثر منسوب به آیین مهر پرستی و مربوط به دوره اشکانی (پارتی) می باشد.

قلعه منگره

این قلعه یکی از دژهای مهم و تاریخی خرم آباد است که روی قله ای به نام "دز" در باختر روستای گرداب شاخته شده و به نیمه دوم قرن پنجم مربوط است. مساحت قلعه نزیک به 2000 متر مربع و سطح اختصاصی ان شامل 12 اتاق است. این قلعه تا سال 795 هجری قمیری، یعنی تا هنگام حمله امیر تیمور به لرستانف اهمیت نظامی خود را حفظ کرده بود. اکنون از قلعه منگره تنها دیوار تاق های فرو ریخته آن به جای مانده است.

دریاچه گهر (گل گهر)

علاوه بر همه زیبایی های اشتران کوه دریاچه گهر، گوهر دیگری است که در زمره دریاچه های کوهستانی و مرتفع این منطقه به شمار می آید. این دریاچه در منطقه حفاظت شده اشترانکوه بین بخش زز و ماهرو الیگودرز و بخش مرکزی دورود قرار دارد. درازای گهر حدود 2100 متر و میانگین پهنای آن 355 متر و مساحت آن حدود 75/0 کیلومترمربع است.

لفظ گهر به زبان محلی یعنی محلی که آب در آن جمع میشود به صورت آبگیر یا تالاب.

اصلی  ‎ترین گستره حوضه آبریز دریاچه، پهلوی جنوبی اشتران  ‎کوه یعنی «برآفتاب» با حدود 45 کیلومترمربع وسعت است. آب دریاچه محدود به آب  ‎های سطحی نیست و به نظر می  ‎رسد که بخشی از آب دریاچه، از چشمه  ‎های کف تأمین می  ‎شود.

این دریاچه به سبب نداشتن راه ماشین رو تا حد زیادی از خرابی و آلودگی به دست انسان به دور مانده‌است. سالانه در حدود ۷۰٬۰۰۰ گردشگر اقدام به بازدید از این منطقه می‌نمایند.

اغلب اروپائیان و سیاحان این دریاچه را به نام دریاچه ایران می شناسند که این شناخت حاصل معرفی یک زن انگلیسی بنام ایزابلا لوسی بیشوپ است که در سال 1890 میلادی توانست مدت 3ماه در این منطقه تحقیق کرده و هزار کیلومتر راهپیمایی کند ولی باتوجه به اسناد معتبر تاریخی اولین کسی که موفق به کشف دریاچه گهر شد یک زمین شناس اتریشی به نام (آ-رودلر) بود که در سال 1888 میلادی موفق شد نام خود را به عنوان کاشف دریاچه گهر در تاریخ ماندگار کند. اولین و قدیمی ترین تصویر مستند تهیه شده از این دریاچه نیز در سال 1891 میلادی گرفته شده است که به یک سیاح فرانسوی بنام ژان ژاک دومرگان تعلق دارد.

ساحل این دریاچه به جز قسمت مدخل دریاچه (ضلع غربی) و قسمت مقابلش (ضلع شرقی) که ساحلی ماسه‌ای دارد و برای شنا مناسب است در سایر نقاط دارای ساحلی صخره‌ای است که برای شنا مناسب نیست. در قسمت پایین دریاچه، جنگلی انبوه وجود دارد که در شرف نابودی است. در قسمت بالای آن نیز جنگلی انبوه وجود دارد که این جنگل هم در معرض خطر نابودی است. از قسمت بالا، جوی آبی به دریاچه می‌ریزد که ادامه آن به دریاچه‌ای دیگر منتهی می‌شود. با حدود ۴۰ دقیقه پیاده روی می‌شود به این دریاچه (گهر دوم یا گهر پایین) رسید. عمق آن کم است و ماهیان کف دریاچه را با کمی دقت می‌شود به خوبی دید. جریان ورودی آب دریاچه ۱۰ فوت مکعب بر ثانیه و جریان خروجی آن حدود ۲۰ فوت مکعب بر ثانیه می‌باشد. علت افزایش حجم آب خروجی دریاچه وجود چشمه‌هایی در قسمت تحتانی آن است. آب اصلی تامین کننده دریاچه از طریق رودخانه ورودی آن یعنی رودخانه تاپله است که دارای آبی بسیار خنک و رنگی شفاف و بلورین با بستری مملو از سنگ ریزه یا قلوه سنگ است که بدون افت و با کمی شتاب وارد دریاچه کوچک می‌شود و پس از طی مسافتی کوتاه وارد دریاچه گهر می‌شود.

ماه‌های تیر و مرداد بهترین زمان سفر به این دریاچه‌است. یکی از دره‌های بسیار زیبا اطراف دریاچه گهر به دره نی‌گاه (نگار) معروف است که پوشیده از شقایق‌های رنگی و لاله واژگون است. منطقه حفاظت شده اشترانکوه در محدودهٔ شهرستان‌های الیگودرز و ازنا و دورود واقع شده‌است.

درختان بلوط، بید، بادام، پسته وحشی، گلابی وحشی، چنار، نارون، بلوط مازو، گردو، انجیر، زبان گنجشک، سیب، زالزالک، ارژن، کنار کهور، انار، گز، و موی وحشی می‌باشد. گل‌های لاله واژگون، شقایق، زنبق و لاله وحشی تاج خروسی و اختر از جمله پوشش گیاهی منطقه می‌باشند.

دریاچهٔ گهر زیستگاه مناسبی برای آبزیان و دیگر حیوانات وحشی است. منطقه حفاظت شده اشترانکوه با حیات وحش متنوع شامل حیواناتی است از قبیل بز، قوچ، آهو، کل، پلنگ، گرگ، گراز، خرس قهوه‌ای، کفتار، روباه، شغال، خرگوش و انواع پرندگان مانند عقاب، کبک، شاهین، تیهو و آبزیان مانند مارماهی، لاک پشت، قورباغه و ماهی قزل آلای رنگین کمان و خال قرمز در این دریاچه زیست می‌کنند.

 در سال 1340 سرپرست وقت اداره محیط بانی و شکاربانی لرستان مرحوم سرهنگ جشنیان تعدادی ماهی سیاه بومی را از رودخانه های اطراف صید و در دریاچه گهر بزرگ رها کردند و متعاقبا ایشان در سال 1352 حدود بیست هزار قطعه ماهی قزل آلای رنگین کمان و خال قرمز به وسیله هواپیما در دریاچه ریخته شد که ازدیاد نسل کردند و ظاهرا اینگونه تا دریاچه کوچک و چم چید نیز رفته اند.

 دسترسی به این دریاچه به وسیله خودرو از طریق شهرهای دورود و الیگودرز امکان‌پذیر است. نزدیک ترین راه برای دسترسی به این دریاچه از مسیر شهرستان الیگودرز است. مسیر دورود به دریاچه شمال یک ساعت با خودرو و چهار ساعت و نیم پیاده روی است و مسیر الیگودرز شامل دو ساعت با خودرو و یک ساعت و نیم پیاده روی است. کوهنوردانی که به قله‌های اشترانکوه صعود می‌کنند معمولاً برای رسیدن به گهر از مسیر روستای تیان حرکت می‌کنند. برای رفتن از مسیر تیان می‌توان از راه‌آهن تهران - اندیمشک استفاده کرد و در ایستگاه دربند بعد از ایستگاه ازنا از قطار پیاده شد. راه رسیدن به دریاچه گهر از شهرستان الیگودرز، تقریبا ۷۰ کیلومتر است که هشت کیلومتر آن، مسیری با شیب ملایم به صورت مالروست، حال آنکه مسیر دسترسی به دریاچه از مسیر دورود تا چشمه خیه، نزدیک ۱۷ کیلومتر جاده آسفالته است و از چشمه خیه تا دریاچه گهر، ۱۸ کیلومتر مسافت مال‌روست و همین سبب شده است که بیشتر گردشگران، مسیر شهرستان الیگودرز را برای رسیدن به دریاچه انتخاب نمایند.

دیدنی های شهرستان های لرستان

خرم آباد: قلعه فلک الافلاک _ موزه های مردم شناسی و باستان شناسی . معرفی پیشینه تارخی شهر خرم آباد. گرداب سنگی . سنگ نبشته. مناره آجری . پل شکسته. پارک و دریاچه کیو. مجموعه چهارده معصوم. آبشار نوژیان. آبشار بیشه آبشار گریت. خانه جهانگرد. پارک جنگلی مخملکوه. پارک جنگلی شوراب.

بروجرد: موزه شهرداری بروجرد. خانه های افتخار الاسلام و مغیث الاسلام. مسجد امام (ره). مسجد جامع. منطقه نمونه گردشگری ونایی. سراب کرتول، گلدشت. تپه شهدای گمنام (تپه چغا)

الیگودرز: آبشار آب سفید. موزه مردم شناسی

ازنا: تونل برفی. امام زاده قاسم.

پلدختر: تالاب های پلدختر. زندگی عشایری. غار کوگان. کاروانسرای چشمک. آبشار آفرینه.

دوره چگنی: پل تاریخی کشکان

دورود: دریاچه گهر

نورآباد: مقبره بابابزرگ. موزه مردم شناسی.

کوهدشت: موزه مردم شناسی. تنگه شیرز. امام زاده محمد. پناهگاههای صخره ای هومیان. پناهگاههای صخره ای میرملاس.

منبع: ویژه نامه گردشگری روزنامه جوان