بحران صنعت نشر؛ روزهایی سخت برای ناشران و کتابفروشان

به گزارش بولتن نیوز، «محمود آموزگار»، رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در نشست خبری اخیرش درباره وضعیت قاچاق کتاب در کشور، بار دیگر نگاه ناظران را به سمت آشفته بازار وضعیت نشر کتاب در کشور جلب کرد.
آموزگار از کشف کتاب های قاچاقی به حجم 90 دستگاه وانت بار و خاور خبر داد و گفت که باندهای قاچاق کتاب، حدود 900 دستفروشی در سطح کشور را پوشش داده و کتاب قاچاق آنان را تامین می کنند. اعدادی که بطور حتم ذهن هر شنونده ای را به خود مشغول می کند. جالب آنجا است که کسانی که به تولید چنین کتابهایی اقدام می کنند، علاوه بر آن که روند نظارت می گریزند، هیچ هزینه ای نیز برای ترجمه، ویرایش، اخذ مجوز، طراحی صفحات و مانند آن پرداخت نمی کنند. آنان کتاب را با کیفیتی نازل چاپ کرده و در سطح شهر و اغلب با پیشوند «کتاب بدون سانسور» یا «ممنوع» در اختیار متقاضیان قرار می دهند.

** بازاری که پنهان نیست
این روزها، قاچاقچیان و فروشندگان غیرمجاز کتاب، روزهای سختی در پیش ندارند. تنها کافی است هر ناظری در خیابان انقلاب قدم بزند تا با ده ها دستفروشی مواجه شود که بساط خود را دقیقا مقابل کتابفروشی ها پهن می کنند و در خورجینشان هر کتابی پیدا می شود؛ از کتابهای ممنوعه تا کتابهای قاچاق.
آنها نه مالیاتی پرداخت می کنند و نه کسی مزاحم بساط آنان می شود. این فروشندگان حتی مجهز به دستگاه کارتخوان هم هستند و در بسیاری از مواقع کتابهایی را به صورت قاچاق می فروشند که یک انتشاراتی به زحمت و با صرف هزینه بسیار، برای کسب میزان اندکی سود، همین چند روز قبل به زیور طبع آراسته است.
بساطی های کتابفروش خیابان انقلاب یا برخی نقاط دیگر شهر، نه توجهی به ازدحام مردم و تنگی مسیر دارند و نه به اعتراض کتابفروشان این راسته اهمیتی می دهند. آنان برای جلب توجه و داغ کردن بازار خود، تاکید می کنند که کتابهایشان بدون سانسور است و نایاب. این بساطها، در روزهای جمعه عصر و با تعطیلی کتابفروشی های راسته انقلاب، گسترشی بیش از پیش می یابند و اغلب تمام کوچه های متصل به خیابان انقلاب، پاساژها و محوطه های این محدوده، جولانگاه آنان می شود.

** قیمت دیوانه وار کتاب و بحران کتابفروشی ها
افزایش قیمت کاغذ و گرانی کتاب هم در این میان بی تاثیر نیست. در حالی که یارانه محدودی به انتشاراتی ها برای خرید کاغذ اعطا می شود، انتشاراتی های معروف و باسابقه نیز امروز ناچارند از بهترین کتاب های خود تنها 200 یا 300 نسخه چاپ کنند و حتی از فروش این تعداد کتاب هم اطمینان ندارند.
یکی از کتابفروشان در مصاحبه با پژوهشگر ایرنا عنوان می کند: امروزه اغلب کتاب فروشی ها ناچارند در کنار فروش کتاب، به فروش لوازم التحریر یا کالاهای تزیینی نیز مشغول شوند؛ بلکه بتوانند حساب دخل و خرج خود را تراز کنند.
این کتابفروش که اطلاعیه هایی برای کسب حمایت مردم از کتابفروشی های محلی را بر درب مغازه خود نصب کرده است، می گوید: این روزها اغلب کتابفروشی ها، بیش از نیمی از درآمد خود را از طریق فروش کالاهای تزئینی در مغازه های خود به دست می آورند و این برای کتابفروشی ها یک فاجعه است.
یک چاپخانه دار هم از وضعیت آشفته بازار کاغذ می گوید: این روزها قیمت کاغذ و کمبود آن باعث شده عملا سفارش های چاپخانه، در حال به صفر رسیدن باشد تا جایی که من نیز ناچارم همچون سایر همکاران این بخش، به مسافرکشی یا تعمیرات دستگاه های چاپ روی بیاورم و منتظر باشم؛ بلکه وضعیت بهتر شود.
کتابفروش دیگری هم به خبرنگار ایرنا گفت: در گذشته سازمان ها و ادارات دولتی و مدارس و دانشگاه ها بن های خرید کتاب را به صورت گسترده میان کارمندان، دانشجویان و دانش آموزان توزیع می کردند و این خود کمکی بود به مردم برای خرید بیشتر کتاب؛ اما این روزها دیگر چندان خبری از بن های کتاب نیست یا آنقدر اندک و محدودند که با آن ها حتی نمی توان به تعداد انگشتان یکدست هم کتاب خرید.
این کتابفروش که خواست نامش فاش نشود، تاکید کرد: زمانی که تورم ایجاد می شود، متاسفانه اغلب مردم قبل از هر چیز، هزینه سبد فرهنگی خود را کاهش می دهند و این مساله، باعث می شود تا خرید کتاب و مجلات به شدت کاهش یابد.
این کتابفروش در پاسخ به این سوال که آیا قیمت کتاب بالا نیست؟ گفت: قیمت یک کتاب خوب، حدود قیمت یک غذای خوب در یک رستوران معمولی است. چطور مردم حاضرند به راحتی در یک رستوران غذا بخورند و با کمال میل هزینه آن را پرداخت کنند؛ اما کسی به غذای روح خود توجه ندارد؟
وی افزود: مشکل از عدم تبلیغ برای خرید و مطالعه کتاب در کشور است. در حالی که صدا و سیما یک شبکه تلویزیونی و یک شبکه رادیویی خود را به صورت کامل به ورزش اختصاص داده است و ده ها مسابقه ورزشی را پوشش می دهد، در طول هفته تنها چند برنامه کوتاه را به معرفی یا نقد و بررسی کتابها اختصاص می دهد. در صورتی که اگر برنامه های بیشتری در این رابطه پخش شود، مردم بیش از پیش به خرید کتاب راغب خواهند شد. نمونه این برنامه ها، معرفی کتاب در برنامه «خندوانه» بود که با اقبال مردم مواجه شد. این کتابفروش اشاره می کند: دولت می تواند حداقل کتاب های خوب و ارزشمند را به صورت رایگان تبلیغ کند تا نظر مردم به این کتاب ها جلب شود و راغب شوند این کتاب ها را بخرند.

** انتشار و خرید کتاب در دنیای مجازی، ضربه دیگر به کتاب فروشی ها
در طی چند سال گذشته، گسترش خرید و فروش کتاب در فضای مجازی و فروشگاه های اینترنتی هم باعث شده است تا کتابفروشی ها، با کاهش فروش کتاب مواجه شوند. این در حالی است که اغلب فروشگاه های مجازی، طیف گسترده ای از کالاها را عرضه می کنند و بد نیست اگر بگذارند کتابفروشی ها، حداقل این عرصه را در اختیار داشته باشند و از میزان فروش آنان کاسته نشود. در عین حال بسیاری از کتابفروشان و بنگاه های نشر، از تکثیر غیرقانونی کتاب در فضای مجازی و به اشتراک گذاشتن آن ها گلایه مند هستند.
یک کتاب فروش در همین رابطه می گوید: سازوکارهای قانونی مشخصی برای مقابله با نشر غیرقانونی کتاب چندان محکم نیست و مراحل شکایت و تعقیب قضایی کتاب، به ویژه در فضای مجازی آنقدر پیچیده و دشوار است که اغلب ناشران عطای آن را به لقایش می بخشند. در عین حال برخی نیز به صورت غیرقانونی اقدام به تولید و بازنشر یک کتاب به صورت صوتی می کنند. این مساله نیز به نوعی نادیده گرفتن حقوق ناشران است.

** راه دشوار ناشران و کتابفروشان برای غلبه بر بحران
کتابفروشان و ناشران این روزها، با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کنند. افزایش شدید قیمت کاغذ، وجود بازار بزرگ قاچاق کتاب، مشکلات رقابت با فروشگاه های مجازی کتاب، کاهش قدرت خرید مردم و افزایش نرخ اجاره بهای فروشگاه ها، تنها گوشه از مشکلات آنان هستند و باید دید آیا تلاش های کارگروه صیانت از حقوق ناشران، مؤلفان و مترجمان اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران می تواند بخشی از این مشکلات را کاهش داده و موجب همدلی و تلاش های بیشتر برای کمک نجات این صنعت فرهنگی گردد؟ و آیا دولت در این روزهای سخت به یاری این صنف فرهنگی کشور خواهد آمد یا خیر؟