این روزها، فرهنگ خریدهای افراطی و مصرف بیش از اندازه هر چیز به دلایل مختلفی مانند چشم و هم چشمی، تفاخر و پز دادن، لذت جویی های لحظه ای و.... به سبکی در زندگی بسیاری از خانواده ها تبدیل شده است که از آن با نام «فرهنگ مصرف گرایی» یاد می شود. آیا تا به حال با خود فکر کرده اید که شما هم جزو خانواده های مصرف گرا هستید یا خیر؟ و اگر پاسختان آری است، برای اصلاح آن چه باید بکنید؟
تاکید کارشناسان حوزه الگوهای رفتاری بر این است که همواره از خودمان شروع کنیم. چرا که فرزندانمان نیز از ما الگو می گیرند. بنابراین لازم است که هر یک از ما، روی شخصیت مان متمرکز شویم و مصرف گرایی خود را کنترل کنیم. باید از یک جا آغاز کرد، هر یک از ما باید تیشه ای بردارد و به ریشه باورهای غلط درباره «مصرف» بزند. پس چرا از همین حالا و از خودمان، در هر سنی که هستیم آغاز نکنیم؟ این وظیفه تک تک ما، برای مقابله با مصرف گرایی و بهبود سبک زندگی است.
«مصرف گرایی» یعنی چه؟
این واژه به معنی گرایش و علاقه بیش از اندازه به مصرف کردن است. به عبارت دیگر، فرد مدام نسخه ای از هر چیز را می خرد تا آن را داشته باشد. جامعه ای که در آن مصرف، مانند دونده ای از تولید جلو بزند، در میدان های مختلف شکست خواهد خورد و به خط پایان موفقیت نخواهد رسید. در جوامع پیشین نیز مصرف وجود داشته، ولی در حد رفع نیاز بوده است. اما امروزه مصرف، اهداف دیگری فراتر از حد نیاز دارد، به گونه ای که معادل خوشبختی شناخته می شود. در فرهنگ مصرف گرایی، اساسا کار و زندگی برای تامین هزینه های مصرفی صورت می گیرد و لذت و خوشی هدف نهایی زندگی است. اغلب افراد تصور اشتباهی از صرفه جویی دارند و گمان می کنند این به معنی زندگی کردن در تاریکی، حمام نرفتن، یخ زدن در شب های زمستان یا آب پز شدن در گرمای تابستان است. در حالی که منظور مصرف نکردن نیست، بلکه درست و به اندازه مصرف کردن است.
شاخصه ها و مصادیق مصرف گرایی
اگر نگاه کوتاهی به برخی مجالس عزاداری، عروسی و مهمانی های فامیلی بیندازیم، به عمق این فاجعه و نفوذ آن در خانواده ها پی خواهیم برد.
مراسم عزا و عروسی؛ از همان لحظات اول فوت که مرحوم در بهترین آمبولانس های خصوصی حمل می شود تا خانه ابدی اش در یکی از گران ترین و خوش آب و هوا ترین قسمت گورستان بگیرید تا انواع پارچه نوشته های کوچک و بزرگ برای عرض تسلیت اقوام و آشنایان یا تزیینات پذیرایی و.....
همچنین، مجالس عروسی که به نمایشگاهی برای ارائه آخرین مدهای روز لباس و زیورآلات تبدیل شده است. در کنار همه این ها، مناسبت ها و جشن های ساختگی برای عزیزدردانه های خانواده مثل «جشن اولین قدم»، «اولین دندان»، «اولین از پوشک گرفتن» و....همگی عرصه هایی است برای تفاخر و چشم و هم چشمی تا خدای نکرده کسی از قافله عقب نماند.
رفت و آمدهای فامیلی؛ منحصر شدن معاشرت ها به صرف غذا و پهن کردن سفره هایی که اگر کمتر از سه نوع غذا در آن باشد، مهمانی به سرانجام نخواهد رسید. موضوع گفت وگوهای مهمانی، به جای احوال پرسی و جویا شدن از مشکلات یکدیگر، حول محورهای دیگر می چرخد؛ از آخرین قیمت اجناس لوکس منزل تا آدرس آخرین پاساژهای تازه تاسیس.
توجه افراطی به ظاهر؛ آمار بالای مصرف مواد آرایشی و بهداشتی که علاوه بر بانوان به آقایان گرامی نیز سرایت کرده است تا انواع جراحی های زیبایی، از فرق سر تا نوک پا.... این ها نیز از جمله مظاهر مصرف گرایی در جامعه اند.
مصرف به عنوان سبک زندگی
مصرف گرایی از دیرباز تا کنون دوره های مختلفی را از سر گذرانده است؛ دوران مصرف برای تفاخر، دوران مصرف برای هم خوانی با طبقه «ازمابهتران» ِ جامعه، دوران ساخت هویت جدید پوشالی و اکنون دورانی به عنوان سبک زندگی؛ یعنی دقیقا آن چه را که سبک زندگی فرد در جامعه شکل می دهد، مصرف اوست. دلیل اصلی این نگاه، افراط در اهمیت دادن به وجوه مادی زندگی است که شادی و خوشبختی بیشتر را در گرو مصرف بیشتر می بیند. متاسفانه در جامعه، فرهنگ غلطی جا افتاده است: هر چه بیشتر بی حساب و کتاب مصرف کنیم، نشانه تمول، بلندی طبع و بی اهمیتی ما به مادیات است. از آن جا که پایه رفتارهای آدمی باورهای او هستند، باورهای غلط منجر به رفتارهای غلط نیز می شود. برای مثال، باورهای ذهنی یک فرد مصرف گرا می تواند چنین باشد:
«اگه الان اینا رو نخرم جلو بقیه کم میارم.... حالا که پولش هست، چرا نخرم....خرید حالمو خوب می کنه...» فرهنگ مصرفی می تواند تا بدان جا پیش رود که اشخاص را به افراد بی هدفی تبدیل کند. کسانی که غیر از خرید و مصرف دغدغه دیگری ندارند. در نتیجه، تا زمانی که باورهای پایه ای درست نشوند رفتارها نیز درست نمی شوند.
متهمین مصرف گرایی
متهم ردیف اول: عوامل داخلی و فردی
. نکوداشت ظاهر: به نحوی که از دید دیگران جذاب، شیک و به قولی از شاخ های روزگار خود باشم.
متهم ردیف دوم: عوامل خارجی
راهکارهای اصلاحی
حال که مصرف گرایی تبدیل به معضلی در سبک زندگی خانواده های ایرانی شده است شاید دیگر کار از پیشگیری گذشته باشد. اما راهکارهایی هم وجود دارد که می تواند از گسترش دامنه آن و سرایت به زندگی فرزندانمان جلوگیری کند:
کودک و مصرف گرایی
این روزها بیشتر از هر زمانی تجمل گرایی و ابراز وجود با امکانات مادی بر زندگی کودکان سایه انداخته است. در مهمانی ها معمولا کودکان سرگرم بازی با موبایل و تبلت های خود هستند و تنها در صورتی از لاک تنهایی خود بیرون می آیند که توجه شان به چیزی جلب شود، آن هم زمانی است که کودک دیگر چیزی بالاتر از او دارد. درست همان موقع است که به جان پدر و مادر می افتند و تا به آن چیزی که دیده اند، نرسند دست از سر آنان بر نمی دارند و خانواده نفس راحتی نمی کشد. کودکی که در خردسالی اسباب بازی های متنوعی دارد و در مدرسه از پر زرق و برق ترین کالاها استفاده می کند، در واقع در حال یادگیری مصرف گرایی است. صرفه جویی یاد گرفتنی است و کودک شیوه مصرفش را از محیط و از همه مهم تر از خانواده یاد می گیرد. حال این یادگیری به دو صورت است:
در شکل اول، کودک یک رفتار مصرف گرایانه مثلا خرید سه بسته بیسکویت در روز یا برعکس یک رفتار صرفه جویانه مثلا نگه داشتن نیمی از یک بسته بیسکویت برای روز بعد را انجام می دهد. تشویق ها و تنبیه های خانواده برای هر کدام از این رفتارها می تواند الگوی مصرفی کودک را شکل دهد.
شکل دوم، قضیه «یادگیری جانشینی» است؛ لازم نیست حتما کودک یک رفتار مصرف گرایانه یا صرفه جویانه داشته باشد و تشویق یا تنبیه شود. همین که اعضای خانواده الگوهای مصرفی غلط یا درستی داشته باشند، کودک نیز از آن ها الگوبرداری خواهد کرد.
وقتی قلک ها می شکنند
وقتی توجه والدین به پس انداز و آموزش آن به کودکان کم می شود، همزمان مصرف گرایی در خانواده پررنگ تر است. مثلا همان قلک های کوچکی که پیشترها در هر خانه ای به یک کودک اختصاص داشت، خود یکی از روش های آموزش پس انداز به آنان بود. در حالی که رفته رفته نو به بازار آمد؛ کارت های بانکی که خود یکی از عوامل ترغیب کننده مصرف گرایی هستند، به میدان آمدند و جای قلک های پس انداز نشستند. در واقع این کارت ها فقط یک پیام دارند و آن خرج کردن است. در حالی که قلک، روشی برای حفظ دارایی است، هرچند در مقیاس و مدلی کوچک.
منبع: روزنامه خراسان
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com