کتیبه‌های نوین با نقش‌های سنتی

به گزارش بولتن نیوز، دانشجویانی که هم هیاتی هستند و هم هنرمند. این دو مولفه‌ را دانشجویان هیات محبین اهل‌بیت(ع) با نام اختصاری "هیات هنر" توامان دارند. چند روز پیش مهدی دهقان، مهدی شیخ‌صراف و خانم‌ها نوروزی و اخوان از مسئولان این هیئت به تسنیم آمده و از اقدامات و برنامه‌هایِ چند ساله‌ی این هیات سخن گفتند. فعالیت‌هایی که در قالب کارگروه هنری "موکب" صورت می‌گیرد و در روزهای اولیه آن، محدود و محصور به مخاطبان هیات بود امّا با تلاش بی‌وقفه و بی‌ادعای هنرمندان ایرانی، محصولاتشان در محافل، مجالس مذهبی و حتی در خانه‌ها و ادرارت مورد استفاده قرار گرفت.

در ادامه بخش دوم این گفت‌و‌گو را می‌خوانید:

*** موکب فقط در حوزه طراحی و تولید کتیبه و پارچه فعالیت می‌کند؟

دهقان: اغلب محصولاتی که در موکب طراحی و تولید می‌شود، محصولاتی است که مورد نیاز هیات‌ها و محافل مذهبی است. این محصولات حتی در منازل، محل‌کار و غیره هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. ما کارگروه‌های زیادی در "موکب" داریم که در بخش‌ها و رشته‌های مختلف فعالیت می‌کنند امّا برای اینکه در قدم اول به نقطه مطلوبی برسیم، تولید محصولات و فعالیت‌های سه ساله موکب را به تولید محصولات پارچه‌ای و مشتقات آن اختصاص دادیم که شامل کتیبه‌‌، لباس و غیره می‌شود. در حال حاضر، ظرفیت‌های دیگری نیز در بخش‌هایی همچون سفال، چرم و غیره وجود دارد که در افق‌چشم‌اندازی که در این مسیر ترسیم شده است، از وجود آنها بهره‌مند خواهیم شد.

*** شما در تولید محصولات برای تبلیغات محیطی و فضاسازی‌های خیابانی نیز ورود کرده‌اید؟

دهقان: تبلیغات محیطی و فضاسازی‌های خیابانی بیشتر جنبه خدماتی دارند و از بخش تولید محصولات خارج می‌شوند. گرچه خدمات دیزاین و کارهای گرافیکی داریم. فراخوان‌هایی در این خصوص زده می‌شود و دوستانِ هیات، طرح‌هایی را برای استفاده در فضاسازی‌های محیطی در اختیار نهادها قرار می‌دهند.

موکب، برندِ محصولات هنری و آیینی است

*** نماد‌های اسلامی در طرح‌‌ها و حتی معماری منازل و بناها‌ در گذشته بیش از امروز مورد توجه قرار داده می‌گرفت. نمادهایی که علاوه بر ظاهری زیبا، باطنی عمیق و انسانی و با صفا داشت. امّا امروزه تاحدودی این نگاه هنری از زندگی ما فاصله گرفته است. آیا در موکب، فکر و ایده‌ای درباره اینکه محصولات تولید‌شده به سبک زندگی اسلامی – ایرانی تولید شود، انجام شده است؟

شیخ صراف: آنچه امروز در بازار به عنوان محصول مذهبی عرضه می‌شود مربوط به حسینیه‌ها، هیات‌ها و نهایتاً مساجد است؛ حتی اندازه و قیمت‌گذاری آن‌ها نشانگر این است که هیچ‌کَس درباره بکارگیری آن محصولات در خانه‌‌‌‌‌ها برنامه‌ریزی نکرده است امّا این اتفاق در موکب افتاد.

نوروزی: آنچه در تعریف موکب آمده این است که موکب، برندِ محصولات هنری و آیینی است. اینکه هر خانه می‌تواند یک هیات و حسینیه باشد. خانواده‌ها برای اینکه بتوانند فضا و محیط خانه را به یک محیط ایرانی اسلامی تبدیل کنند، لازمه‌اش این است که نیازسنجی و ایده‌پردازی کنند. ما در تیم ایده‌پردازی موکب دراین باره اتاق فکر تشکیل دادیم که چطور می‌توانیم فضای خانه و منازل را با متراژ‌های متفاوت و با دیزاین ایرانی اسلامی تزیین کنیم. در بخش تولید کتیبه‌، به این نتیجه رسیدیم که کتیبه‌هایی را انتخاب کنیم که با فضای خانه هم‌خوانی داشته باشد و از جهت زیبایی، جلوه‌گری و جنبه تزئیناتی مورد پسند باشد.

دهقان: یکی از ویژگی‌هایی که فرم‌های کتیبه دارد این است که قابل تنظیم و تغییر اندازه است.

نوروزی: پس از اینکه کتیبه را طراحی کردیم به این فکر افتادیم که حالا چطور می‌توانیم آن را بر روی دیوار نصب کنیم تا دیزاین آن بهم نریزد و شکل ظاهری آن از بین نرود. به همین دلیل از متریال و ابزار خاصی برای زیبابخشی به محصول استفاده شد. برای اینکه به طراحی کتیبه‌ها روح بیشتری بخشیده شود از طرح‌های سنتی و قالب گل‌دوزی و یا چاپ-گل‌دوزی استفاده کردیم. هنرهایی که به واسطه طرح‌های مدرن از زندگی ما دور شده‌اند. در بخش دیگر، از پیکسل‌های مذهبی استفاده کردیم و عبارات ائمه طاهرین(ع) را بر روی آنها حک کردیم.

نقش‌ها دارای فلسفه و اصول هستند

اخوان: یک نکته‌ای را به سخنان سرکار خانم نوروزی اضافه کنم. چیزی که در فضای صنایع دستی و هنرهای ایرانی و اسلامی وجود دارد این است که علاوه بر کاربرد، نقش نیز مورد توجه است؛ نقش‌هایی که اغلب دارای فلسفه و اصول است. مثلاً ما نقوش خطایی را به‌خاطر ظرافت آن و نزدیکی آن به حوزه زنانه استفاده می‌کنیم یا مثلاً در کتیبه‌هایی که در حرم امیرالمومنین(ع) نصب شده و از نقش انگور استفاده شده است، فلسفه‌ای دارد و ایده‌ای در برِ آن وجود داشته است. این فضاها در فرم‌ها هم دیده می‌شود و در مبانی جدید هم این فرم‌ها وجود دارد. مثلاً فرم‌های منهنی به یک فضا نزدیک‌تر هستند و فرم‌های خشک و شکسته در خوش‌نویسی کاربرد بیشتری دارند. این فضا در کارها و طراحی دقت و توجه می‌شود. به طور نمونه در فضای فاطمیه و طرح‌هایی که درباره ایام ولادت و شهادت حضرت زهرا(س) به‌کار می‌رود باید از طرح‌هایی استفاده شود که با شخصیت این بانوی بزرگوار همخوانی داشته باشد.

طرح‌هایی که واکنش هیاتی‌ها را به دنبال داشت

*** برای طراحی محصولاتی که نقش و نگار آیینی و مذهبی دارند، از نظرات کارشناسان مذهبی هم بهره‌مند می‌شوید؟

اخوان: اغلب طراحان و ایده‌پردازانی که با ما همکاری می‌کنند، تحصیلات آکادمیک دارند و رشته طراحی و معماری اسلامی را گذرانده‌اند و بعضاً نسبت به آموزه‌های دینی و اسلامی اشرافیت دارند. بچه‌های هیات، فلسفه‌ طرح‌ها و تاثیر وضعی که نقش می‌تواند در اثر داشته باشد و جنبه‌های دیگر را موضوع مورد بررسی قرار می‌دهند. به همین دلیل است که جنس متریالی که مثلاً برای طرح‌های مخصوص به حضرت زهرا(س) بکارگیری می‌شود با رنگ و فرم‌های دیگر متفاوت است. هر کدام از دوستان از ابعاد مختلف به اثر نگاه می‌کنند مثلاً دوستان گرافیک از جنبه‌های تجسمی، دوستان پارچه و لباس از نگاه متریال و دوستان پژوهش و هنر به ابعاد هنری آن می‌پردازند.

دهقان: یکی از ویژگی‌های این محصولات، کیفیت آن است. کیفیتی که شاید در قیمت تمام‌شده محصول هم اثرگذار باشد. ما از متریال و مواد اولیه باکیفیت در تولید محصولات استفاده می‌کنیم و  این موضوع در عرضه رقابتی، کارِ ما را تا حدودی دشوار کرده است. مثلاً ما در نمایشگاه عطر سیب سال گذشته که ویژه محصولات مذهبی است شرکت کردیم در حالی که غرفه مقابل موکب، محصولات مشابه ما را عرضه می‌کرد که از نظر ظاهری مشابه محصولات موکب بود اما با قیمتی ارزان‌تر. وقتی به نوع متریال و مواد اولیه آن توجه می‌کردید، تفاوت را متوجه می‌شدید.

ما در مجموعه‌ کتیبه‌ای که سال گذشته طراحی و تولید کردیم به این نکته رسیدیم که باید اجناس را به‌صورت متنوع عرضه کنیم بر همین اساس نیز مجموعه رنگ‌ها را به تعداد اصحاب سید‌الشهدا(ع) در پارچه‌ها مورد استفاده قرار دادیم. مثلاً برای حضرت علی اصغر(ع) از رنگ پارچه سفید استفاده ‌کردیم. البته در ابتدا با واکنش‌های متفاوت از سوی برخی از هیاتی‌ها روبرو شد امّا به مرور زمان جذابیت‌هایی که این رنگ‌ها در خود داشت، باعث شد تا خیلی به‌سرعت مورد پسند و استقبال مردم قرار گیرد.

نوروزی: یکی از اهداف ما این بود که ذهن مخاطب را پرورش دهیم و آنها را یک گام به سمت جلو حرکت دهیم.

*** این روش شاید می‌توانست بازخورد مثبتی از سوی مخاطبان نداشته باشد و حتی در روند فرآیند تولید اشکال بوجود آورد. چطور این احتمال خطر را به جان خریدید؟

نوروزی: بله این اقدام، کاملاً ریسک بود امّا به‌جهت زحماتی که برای طراحی و تولید این محصول کشیده شده بود، اطمینان داشتیم که مورد رضایت مخاطب قرار گیرد.

صراحتاً می‌توانم بگویم، برای طراحی کارهای محرم، حداقل دو یا سه ماه تلاش بی وقفه صورت می‌گیرد و افراد مختلف و نظرات مختلف برای به ثمر نشستن یک طرح مشارکت می‌کنند. 

*** کمی درباره فرآیند تولید محصولات توضیح دهید.

اخوان: محصول در ابتدا، نیازسنجی می‌شود. دوستان ادیب، سخنور و ایده‌پرداز از جهت زیبایی‌شناسی و محتوایی طرح را مورد بررسی قرار می‌دهند. در مرحله دوم، گروه گرافیک و نقش‌زن وارد عمل می‌شوند. در این بخش، گروه گرافیک فرم اصلی قاب‌ها را بررسی می‌کنند و بر اساس فرم زیبایی‌شناسی و فرم محتوا‌شناسی و علم تجسمی به ابعاد آن می‌پردازند و نهایتاً فرمی را به گروه نقش‌زن ارائه می‌دهند و گروه‌های خوشنویسی فضای نقش را تکمیل می‌کنند. همه این مراحل تا اینجا به صورت دستی انجام می‌شود. دوباره کار به گروه گرافیک فرستاده می‌شود و پس از اینکه طرح در قالب نرم‌افزار مورد بررسی قرار می‌گیرد، فرآیند گل‌دوزی و چاپ انجام می‌شود.

*** مجموعاً چه تعداد هنرمند، درگیر فرآیند تولید هستند؟

اخوان: بستگی به شرایط و نوع کار دارد. برخی اوقات، طراحی یک محصول را در کارهایمان داریم که نهایتاً سه یا چهار نفر درباره محصول نظر می‌دهند. امّا مثلاً برای تولید لباس، حداقل 10 نفر درگیر هستند.

*** نحوه عرضه محصولات چگونه است؟ آیا فروش به صورت اینترنتی است یا متقاضیان باید به فروشگاه خاصی برای خرید محصولات مراجعه کنند؟

دهقان: درباره فروش؛ تقریباً کار متمرکز انجام می‌شود یعنی محصولات از طریق درگاه‌های اینترنتی اطلاع‌رسانی می‌شود و از طریق وب‌سایت موکب به نشانی moukebart.com مورد عرضه قرار می‌گیرد.