نبرد اخلاق و پول
گروه فرهنگ و هنر: اگر شخصی در ایران «نویسنده بودن» را به عنوان تنها شغلش انتخاب کند، تعجب برانگیز خواهد بود، چون یک نویسنده در کشور ما درآمد اندکی دارد، حتی اگر آن شخص، نویسنده مشهوری باشد، باز هم پولی که از این راه درمی آورد احتمالا کفاف زندگی‌اش را نخواهد داد. اما در کشورهای دیگر، نویسندگان از نوشتن کتاب، درآمد قابل توجهی به دست می‌آورند.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه ابتکار، درست است که تیراژ کتاب در کشور ما با دیگر کشورها قابل مقایسه نیست اما وجود کپی‌رایت در کشورهای دیگر و رعایت حق مولف یکی از عوامل موثر در امنیت مالی و معنوی نویسندگان است، مسئله‌ای که در کشور ما چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
سال 1304 قانونی با عنوان ثبت علائم تجاری در کشور تصویب شد، سال 1348 هم قانونی در حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان به عنوان حق تکثیر در کشور تصویب شد اما این قانون هرگز به درستی اجرا نشد. سال‌هاست که ما در پی پیوستن به «کنوانسیون برن» هستیم، کنوانسیونی که برای حمایت از آثار ادبی و هنری در جهان شکل گرفته است.
اوضاع کپی‌رایت در کشور ما بسیار نابه‌سامان است. در حوزه ادبیات و ترجمه کار به جایی رسیده که میشل کولمن، رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران جهان، که با دعوت انجمن ناشران دانشگاهی در غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، که هم‌اکنون در حال برگزاری است، درباره وضعیت کپی‌رایت در ایران گفته است: «برای من جالب است که برخی از دانشگاه‌های ایران به خوبی قوانین جهانی را در زمینه ترجمه و انتشار کتاب رعایت می‌کنند و در مقابل برخی دیگر نه. برای خود من این تناقض کمی عجیب است اما در نهایت برایم قابل قبول و پذیرفته نیست که وضعیت ترجمه غیرقانونی کتاب در ایران در وضعیت فعلی باشد.
آقایان وزیر در دیدارهایی که داشتیم به من قول مساعد داده بودند که این وضعیت تغییر می‌کند و ماجرای کپی رایت در ایران حل می‌شود اما هنوز شاهد دو رویکرد متفاوت در این زمینه در ایران هستیم. درست است که ایران عضو معاهده کپی‌رایت نیست اما این دلیل نمی‌شود که به این بهانه کتاب‌های ناشران جهان بدون اجازه ترجمه شود. من واقعا نمی‌فهمم چطور ممکن است که کتابی که روز دوشنبه در ایالات متحده منتشر شده روز چهارشنبه در ایران ترجمه غیرقانونی شده و روانه بازار می‌شود. من قبول دارم که این مساله در زمره قوانین داخلی ایران است اما اجرای آن در حال محقق شدن با تاخیر بسیار زیادی است».
تا عضو کنوانسیون برن نشدیم، ترجمه
مشمول کپی‌رایت نمی‌شود
چند روز پیش خبری مطرح شد مبنی بر شکایت اردلان سرفراز از سه خواننده که بدون اجازه او ترانه‌اش را خوانده بودند. اگر نگوییم این اتفاق بی‌سابقه بوده، حداقل کمتر دیده‌ایم که دادگاهی از حق مولف حمایت کند. با توجه به این مورد این سوال مطرح می‌شود که آیا راه برای شکایت نویسندگان خارجی در ایران برای دفاع از حق تالیف‌شان هم فراهم است؟ نعمت احمدی، حقوقدان، در پاسخ به این سوال به «ابتکار» می‌گوید: بین متنی به زبان دیگر و متنی به زبان فارسی تفاوت وجود دارد. بحثی به نام کپی‌رایت وجود دارد که مجوزی از یک نویسنده که کتابش به زبان دیگری منتشر شده می‌گیرند و آن را ترجمه و منتشر می‌کنند.
ایران به کنوانسیون برن نپیوسته است و کپی‌رایت در آن رعایت نمی‌شود. کشور ما وضعیت کتاب آن‌قدر نابه‌سامان است که تیراژ کتاب به رقمی زیر 1500 عدد رسیده است. بسیاری از مولفان و مترجمان برای دل‌شان کار می‌کنند. گذشت زمانی که افراد بزرگی مثل نجف دریابندی و .. از طریق ترجمه زندگی می‌کردند. اگر نویسنده خارجی متوجه شود که کتابش در کشوری ترجمه می‌شود که تیراژ کتابش انقدر پایین است، حق‌التالیفی نخواهد گرفت اما تا زمانی که به کپی‌رایت در کشور نپیوسته‌ایم، ترجمه آثار دیگران از نظر کلی مشمول کپی‌رایت نمی‌شود.
این وکیل پایه یک دادگستری در مورد آثاری که در ایران یا دیگر کشورها به زبان فارسی تولید می‌شود، می‌گوید: در کشور ما قانونی تحت عنوان قانون حمایت از مولفان و مصنفان وجود دارد که البته بسیار قدیمی است. البته اصلاحات بعدی هم دارد که با همان دیدگاه به موضوع نگاه کرده است. تالیف و تصنیف اثر صاحبی دارد که تا زمانی که زنده است حق تالیفش در اختیار خودش است و زمانی هم که فوت کرد تا 35 سال این حق تالیف به عنوان ماترک به وراثش تعلق می‌گیرد. افرادی که در خارج از کشور هستند با مراجعه به سفارتخانه ایران در آن کشور، به وکیل دادگستری یا وکیل حقوق مدنی وکالت می‌دهند و آن وکیل در ایران کارهای نویسنده را پیگیری می‌کند.
مالکیت اثر باید حفظ شود
در مورد پیوستن یا نپیوستن ایران به کنوانسیون برن نظرات متناقضی در کشور وجود دارد اما مسئولان در کشور سال‌هاست که در تلاش هستند تا عضو این کنوانسیون شوند، یا حداقل چنین شعاری را جزو اهداف‌شان بیان می‌کنند، در صورتی که ما کپی‌رایت را به رسمیت بشناسیم، چه اتفاقی در وضعیت کشور رخ خواهد داد و پیوستن به این کنوانسیون چه عواقبی را برای ایران به دنبال خواهد داشت؟ احمدی در این خصوص می‌گوید: وقتی تیراژ زیر 1000 است، با همین وضعیت که حق تالیفی به نویسنده پرداخت نمی‌شود، کتابی خوانده نمی‌شود، فکر نمی‌کنم پیوستن به کپی‌رایت برای ما امتیازی در پی داشته باشد، چون تیراژ کتاب از همین هم کمتر خواهد شد. این را در نظر داشته باشید که دنیای امروز، دنیای دیجیتال است، کاغذ کم‌کم حاکمیت خود را از دست می‌دهد. ما به سمت پی‌دی‌اف و کتاب‌های الکترونیکی می‌رویم. دسترسی به کتاب‌ها در سراسر دنیا بسیار ساده شده است. قوانین باید در کشور ما به روز شود. تا ما بخواهیم مقدمات پیوستن به کپی‌رایت را طی کنیم مدت طولانی خواهد گذشت. اما با این وجود باید مالکیت اثر حفظ شود، چون درآمد صاحب اثر از فروش اثرش تامین خواهد شد.
این حقوقدان درباره تاثیرات رعایت کپی‌رایت می‌گوید: در صورتی که قرار باشد به صاحب اثر پولی بدهید، این مبلغ در قیمت تمام شده کتاب موثر خواهد بود و قیمت آن را بسیار بالا خواهد برد. اما اتفاق خوبی هم در پی خواهد داشت. نبود کپی‌رایت باعث تعدد ترجمه می‌شود و کیفیت این ترجمه‌ها با هم بسیار متفاوت خواهد بود. اما در صورتی که کپی‌رایت رعایت شود، بازار ترجمه نظم می‌گیرد.
کپی‌رایت، عطف به ما سبق نمی‌شود
احمدی درباره این سوال که پس از پیوستن به کنوانسیون برن نویسندگانی که در گذشته آثارشان بدون پرداخت حق مولف به فارسی ترجمه شده باشد، می‌توانند از ناشران شکایت کنند، می‌گوید: اگر این قانون تصویب شود و ما آن را قبول کنیم، عطف به ما سبق نمی‌شود و آثار گذشته مشمول این قانون نمی‌شوند.
اگر ناشران خارجی تیراژ را بدانند، اصلا پول نمی‌گیرند!
فرید قدمی، مترجم، معتقد است رعایت نکردن کپی‌رایت، باعث تخریب وجهه ادبیات ایران در دنیا شده است. او در این‌باره یه «ابتکار» می‌گوید: وقتی ناشران خارجی می‌خواهند با نویسندگان ایرانی کار کنند، حس منفی‌ای دارند. ما حتی در مورد کارهای خودمان هم کپی‌رایت نداریم و به نوعی دزدی می‌کنیم و این اصلا وجهه خوبی برای ایران به دنبال نخواهد داشت. اما نکته‌ای که نویسندگان و ناشران خارجی نمی‌دانند، تیراژ پایین کتاب در ایران است. آن‌ها اگر این موضوع را بدانند، خیلی راحت‌تر با ما کار می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: من با ناشرانی که صحبت می‌کنم تا اجازه ترجمه کارهای‌شان را بگیرم، وقتی از تیراژ کتاب در ایران مطلع می‌شوند، مبلغی به عنوان حق کپی‌رایت نمی‌گیرند، یا مبلغ بسیار کمی می‌خواهند. بیشتر مسئله احترام مطرح است و حق هم دارند. الان که قانونی در این زمینه وجود ندارد، وظیفه ناشران است که در این زمنیه اقدام کنند. ناشران خودشان می‌توانند در این باره مکاتباتی با ناشر اصلی داشته باشند و در این مورد توضیح بدهند. البته خیلی از ناشران هم در این زمینه اقداماتی می‌کنند.
کپی رایت به نفع ترجمه است
به اعتقاد قدمی ما باید عضو کنوانسیون برن شویم و فواید رعایت کپی‌رایت بیش از نبود آن است. او می‌افزاید: به نظر من در مورد تاثیرات رعایت کپی‌رایت خیلی غلو می‌شود. مبلغی که ناشر به عنوان حق انتشار به ناشر یا مولف خارجی می‌پردازد، اگر بر تعداد کتاب‌های چاپ شده تقسیم شود، رقم قابل توجهی نخواهد شد و تاثیر چندانی نخواهد داشت اما در عوض این بلبشوی ترجمه در ایران تا حدی سر و سامان خواهد گرفت. مثلا در مورد کتاب «شازده کوچولو» ناشری چندین ترجمه را با هم ادغام کرده بود و آن را به عنوان ترجمه جدید از گروه ترجمه همان انتشارات منتشر کرده بود.
وقتی کپی‌رایت وجود داشته باشد چنین اتفاقی نمی‌افتد و جلوی شیادی‌های عرصه ترجمه گرفته خواهد شد. ترجمه‌های مطلوب‌تری ارائه خواهد شد و ناشری که حق انتشار را پرداخته، ترجمه را به مترجمی می‌سپارد که کارش را درست انجام می‌دهد و کارهایی با کیفیت پایین منتشر نخواهند شد.
این که پیوستن به کنوانسیون برن و رعایت کپی‌رایت بر بازار کتاب کشور چه تاثیری خواهد داشت، بحث مهمی است. اما از آن مهم‌تر رعایت اخلاق و احترام به حقوق مادی و معنوی مولفان و مصنفان است و این نکته‌ای است که نباید نادیده گرفته شود.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
