وقتی سپاه پاسداران، عمق توان دشمن را نشانه گرفت

گروه فرهنگ و هنر: این عملیات در تاریخ 19 و 20 مهر ماه سال 1365 در منطقه كركوك در جبهه شمال غرب با هدف وارد كردن خسارت در عمق و ممانعت از تمركز قوای عراق در جبهه ها انجام شد.

انهدام‌ مراكز نظامی‌- اقتصادی‌ كركوك‌

به گزارش بولتن نیوز، از آن‌ زمان‌ كه‌ همكاری‌ با معارضان‌ كرد عراقی، به‌ ویژه‌ «اتحادیه‌ میهنی‌ كردستان‌ عراق» به‌ رهبری‌ «جلال‌ طالبانی» مد نظر فرماندهان‌ عالی‌ جنگ‌ در ایران‌ قرار گرفت‌ و به‌ دنبال‌ آن‌ قرارگاه‌ برون‌ مرزی‌ سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌ به‌نام‌ قرارگاه‌ رمضان‌ بدین‌ منظور تقویت‌ شد، سلسله‌ عملیات‌های‌ «فتح» برای‌ نفوذ و ضربه‌ در عمق‌ جبهه‌ و خاك‌ دشمن‌ طراحی‌ گردید.
نخستین‌ قدم‌ عملی‌ در این‌ راه‌ با اجرای‌ عملیات‌ «فتح1» در منطقه‌ كركوك‌ كردستان‌ عراق‌ برداشته‌ شد.
شهر كركوك‌ در عمق‌150 كیلومتری‌ خاك‌ عراق، در محور شمالی‌ جبهه‌ دشمن‌ واقع‌ شده‌ است‌ و دسترسی‌ به‌ نقاط‌ حساس‌ آن‌ كاری‌ فوق‌العاده‌ سخت‌ و مستلزم‌ تدابیری‌ علمی‌ و نظامی‌ بود.

در این‌ عملیات‌ با توجه‌ به‌ خطرناك‌ و حساس‌ بودن‌ طرح، بزرگترین‌ بستر همیاری‌ نیروهای‌ ایرانی‌ و معارضان‌ عراقی‌ مهیا شد. بر این‌ اساس‌ دو یگان‌ از نیروهای‌ سپاه‌ پاسداران‌ به‌ شمال‌ و جنوب‌ كركوك‌ نفوذ كرده‌ و با استفاده‌ از تمهیدات‌ اتحادیه‌ میهنی‌ كردستان‌ عراق، خسارات‌ فراوانی‌ را به‌ تأسیسات‌ اقتصادی‌ و نظامی‌ دشمن‌ وارد ساختند.
زمان‌ نهایی‌ عملیات‌ كه‌ باید ضربه‌ اصلی‌ به‌ دشمن‌ وارد می‌شد، با رمز «یازینب(سلام‌ الله‌ علیها)» در روز19 مهرماه‌ سال‌65 آغاز شد. طی‌ دو روز تأسیسات‌ پالایشگاه‌ كركوك، واحد بهره‌برداری‌ نفت‌ شماره‌ یك، نیروگاه‌ حرارتی‌ برق‌ كركوك، سه‌ پایگاه‌ موشكی‌ زمین‌ به‌ هوا، تأسیسات‌ تفكیك‌ نفت‌ و گاز «حمبور» در جنوب‌ كركوك، «جبل‌ بور» و «شوار» منهدم‌ و همزمان‌ با آن‌ مراكز استراق‌ سمع‌ و جاسوسی‌ الكترونیكی‌ و پارازیت‌ دشمن‌ در منطقه‌ «سقزلی» از بین‌ برده‌ شد.

در جریان‌ این‌ عملیات‌ برق‌آسا و با اجرای‌ آتش‌ بر روی‌ قرارگاه‌های‌ سپاه‌ یكم‌ و لشكر هشتم‌ این‌ مراكز نظامی‌ خسارات‌ فراوانی‌ دیدند و پیامد آن‌ نیز پادگان‌ «دارامان» ارتش‌ عراق‌ بكلی‌ ویران‌ شد. از مهمترین‌ دستاوردهای‌ این‌ عملیات‌ نفوذی‌ و انهدامی، انهدام‌ مقر سازمان‌ امنیت‌ عراق‌ و عناصر ضد انقلاب‌ سازمان‌ منافقین‌ خلق‌ ایران‌ را می‌توان‌ نام‌ برد. همچنین‌ دو پایگاه‌ دشمن‌ بر بلندی‌های‌ «دوملان» به‌ همراه‌ تأسیسات‌ نفتی‌ «باباگرگر» در شمال‌ غربی‌ شهر كركوك، ایستگاه‌ راه‌آهن‌ «كوره» در جنوب‌ غربی‌ كركوك، مركز ذخیره‌ و پمپاژ نفت‌ «كیوان» و یك‌ فروند چرخبال‌ دشمن‌ منهدم، صدها تن‌ از نیروهای‌ رزمی‌ و حفاظتی‌ آنان‌ كشته‌ و زخمی‌ و ده‌ها تن‌ نیز به‌ اسارت‌ نیروهای‌ خودی‌ درآمدند.
از مدتها قبل سپاه با ایجاد پایگاه هایی در شمال عراق ، با گروههای ضد بعثی كردستان عراق همكاری می كرد . پیش از این عملیات های مشتركی انجام شده بود اما عملیات فتح 1 را می توان مهمترین همكاری دو طرف دانست . در این عملیات نیروهای ایرانی و كرد با طی مسیر 150 كیلومتری در عمق خاك عراق ، با بستن جاده های منتهی به شهر

در بهار سال 1365 شورای عالی دفاع، همکاری سپاه با کردهای معارض عراقی را تصویب کرد و از آن پس هم کاری قرارگاه رمضان با آن ها تقویت شد. عملیات فتح 1 بزرگترین بستر همکاری قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی کردستان عراق – تا آن روز – بود. در این عملیات که سپاه آن را طراحی و اجرا کرد، دو یگان تکاور سپاه به عمق 150 کیلومتری در شمال و جنوب کرکوک نفوذ کردند و درحالیکه ازتمهیدات اتحادیه میهنی کردستان عراق برخوردار بودند، این خسارت ها را به دشمن وارد آوردند.

- انهدام تاسیسات پالایشگاه کرکوک
- انهدام واحد بهره برداری شماره 1
- انهدام نیروگاه حرارتی برق کرکوک
- انهدام سه پایگاه موشکی زمین به هوا
- انهدام تاسیسات تفکیک نفت و گاز جمبور و جبل پور و شوارو
- انهدام مرکز استراق سمع و جاسوسی الکترونیکی و پارازیت عراق در منطقه سقزلی
- اجرای آتش روی قرارگاه های سپاه یکم و لشکر هشتم
- انهدام پادگان دارامان
- انهدام مقر سازمان امنیت عراق و مقر عناصر سازمان منافقین

چرا کرکوک؟

با بررسی جایگاه کرکوک در ساختار سیاسی و اقتصادی عراق، اهمیت حیاتی و نقش مهم این منطقه‌ی استراتژیک مشخص می‌شود و صحت نظر تصمیم‌گیرندگان و مسئولان وقت نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و قرارگاه رمضان در تعیین این هدف مهم برای اجرای عملیات فتح1 به اثبات می‌رسد.

شهر "کرکوک" بعد از بغداد و بصره، سومین شهر مهم عراق به شمار می‌آید و در نقطه‌ی تقاطع سه استان یا سه منطقه‌ی استراتژیک عراق شامل بغداد، اربیل و سلیمانیه قرار دارد. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی‌اش، با توجه به کم‌رنگ شدن نقش بصره در طول جنگ و قرار گرفتن زیر آتش مستقیم حتی به عنوان پایتخت دوم عراق نیز برای حکومت صدام نقش‌آفرینی کرد. ترکیب جمعیتی شهر کرکوک متشکل از قومیت‌های مختلف اعم از کُرد، تُرک، عرب‌های مهاجر و شیعه و سنی بود که حکومت بعث عراق با توجه به آرامش حاکم بر ساکنان این شهر می‌پنداشت، به آسانی می‌تواند با استفاده از نیروی نظامی اندک و سیاست‌های دیکتاتور مآبانه‌یی همچون تخریب اماکن و کشتار اقشار بی‌گناه و همچنین کوچ اجباری برخی اقوام و طوایف، بر این شهر تسلط یابد.

منطقه‌ی کرکوک از نظر نظامی، به دلیل قرار گرفتن بین نقاط استراتژیک نظامی همچون ارتفاعات منتهی به سده دوکان و ارتفاعات پیرمگرون، بن‌زرد و کسرت از یک سو و ارتفاعات قره‌داغ و به ویژه جبال حمرین، از سوی دیگر، اهمیت ویژه‌یی دارد.

گفتنی است که پس از کرکوک، اولین خط دفاع استراتژیک بغداد، ارتفاعات جبال حمرین می‌باشد.

کرکوک در طول دوران مبارزات گروه‌های معارض عراقی و در طول جنگ تحمیلی همواره مرز میان مبارزان کُرد و حکوت عراق بود و به لحاظ "نفت‌خیر بودن" ‌اهمیت اقتصادی بسیاری داشت، طوری که دولت‌مردان ترکیه، گه‌گاهی بی‌محابا اشتیاق خود را برای تعرض نظامی به عراق و تصرف کرکوک از طریق رسانه‌های خارجی بین‌المللی ابراز می‌کردند.

در بیان اهمیت نظامی کرکوک به هنگام شناسایی آن منطقه برای اجرای عملیات نظامی، باید به وجود پایگاه هوایی، پایگاه موشکی تاو، مقر اصلی سپاه یکم و هشتم و پادگان مجهز منافقین نیز اشاره کرد.

در واقع اهمیت اقتصادی این منطقه از سایر ابعاد آن بیش‌تر بود و پالایشگاه کرکوک تأمین کننده‌ی هزینه‌های ماشین جنگی صدام به شمار می‌رفت. میزان بهره‌برداری از حوزه‌های نفتی کرکوک در زمان اجرای عملیات فتح1 در مهر 1365، بالغ بر 2،700،000 بشکه نفت در روز و بیش از 100 میلیون فوت مکعب گاز بود. این پالایشگاه اصلی‌ترین تأمین ‌کننده‌ی بودجه‌ی حکومت عراق به شمار می‌آمد که خسارت به آن، علاوه بر اقتصاد عراق، بر اقتصاد منطقه و بازارهای بین‌المللی نیز تأثیر می‌گذاشت.

شناسایی دقیق اهداف عملیات:

از آن‌جا که نیروهای اتحادیه‌ی میهنی کُردستان عراق نقش راهنما را در این عملیات ایفا می‌کردند و بخشی از پیش‌مرگان این گروه معارض عراقی وظیفه‌ی همراهی نیروهای اطلاعات و عملیات قرارگاه رمضان را برای شناسایی اهداف مورد نظر در منطقه‌ی کرکوک بر عهده داشتند، به دلیل معلوم نبودن سازمان یگان عمل کننده به ناچار از نیروهای مستقر در قرارگاه مقدم رمضان در یاغسمر- که برای مشاهده‌ی وضعیت عمومی منطقه در این قرارگاه حضور داشتند - بهره‌گیری شد. برادر مسعود سرمدی راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در عملیات فتح1 در یادداشت‌های خود در این باره نوشته است:

« به دلیل این‌که در ابتدا نیروی مشخصی برای این کار معین نگردیده بود از نیروهای متفرقه‌یی که به منطقه آمده بودند استفاده شد و چند نفر از بچه‌های تخریب، چند نفر از بچه‌های مریوان و چند نفر از بچه‌های تهران به محورهای مختلف برای شناسایی اهداف مورد نظر رفتند.»

به دلیل همین بی‌سازمانی، حتی چند نفر از نیروهایی که برای شناسایی اهداف به عمق رفته بودند، بعد از شناسایی به ایران بازگشتند و گفتند که ما برای دیدن منطقه آمده بودیم. برادر مصلح در این‌باره می‌گوید:

« ما حتی کارمان با این افراد به جایی رسید که به این‌ها التماس کردیم، گفتیم تو را به خدا بمانید. رضای خدا در این کار است بمانیم. شما اطلاعات کسب کرده‌اید ما بعد از شما نمی‌توانیم کسانی را برای شناسایی بفرستیم. به هر حال چند نفر از این‌ها نماندند و الباقی که ماندند، آمدند و اطلاعات‌شان را آوردند.»

در حالی که فرمانده قرارگاه رمضان برای انهدام اهداف تعیین شده در کرکوک یگان عمل‌ ‌کننده‌یی مشخص نکرده بود، اتحادیه‌ی میهنی کُردستان عراق 2000 پیش‌مرگ عضو این اتحادیه را برای این اقدام سازمان‌دهی و حتی فرمانده عملیات و فرماندهان محورها (مالبندها)ی گوناگون را نیز مشخص کرده و نام "عملیات وحدت" را برای آن برگزیده بود. اقدامات نیروهای اعزامی به منطقه‌ی کرکوک و شناسایی مواضع و پایگاه‌ها و نحوه‌ی دست‌یابی به تأسیسات برای حمله‌ی نظامی به آن‌ها، به شکل مطلوبی انجام شد.

اما نکته‌ی مهم و ظریف در عملیات فتح1، توانایی تحسین‌ برانگیز فرماندهان قرارگاه رمضان و رهبران اتحادیه‌ی میهنی کُردستان عراق در تلفیق دو نیرو با ساز و کارهای متفاوت بود که برای انهدام هدفی واحد در عملیاتی مشترک در نظر گرفته شده بودند.

یگان‌های عمل کننده در عملیات فتح 1:

از قرارگاه رمضان یگان‌های زیر وارد عملیات شدند:

• تیپ ویژه‌ی هوابرد به فرماندهی برادر شفق.

• تیپ ویژه‌ی پاسداران به استعداد 7 دسته و 20 تخریب‌چی (230 نفر)که قرار بود به فرماندهی برادر صادق محصولی عمل کنند.

• گروه ادوات به فرماندهی برادر غلام پاک‌روح.

• گروه پدافند به فرماندهی برادر بویاقچی.

• گروه تخریب مهندسی به فرماندهی برادر محمد عاصمی‌پور.

• گروه بهداری به فرماندهی برادر نادری.

• گروه مخابرات به فرماندهی برادر بیفان.

البته در جریان انتقال نیرو و تجهیزات نظامی به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها چند نفر از فرماندهان مذکور، از جمله برادر محصولی، موفق به حضور در منطقه‌ی عملیاتی فتح1 نشدند و در نهایت، 130تن از رزمندگان در قالب یگان‌های گوناگون قرارگاه رمضان به منطقه‌ی عملیاتی وارد شدند.

از اتحادیه‌ی میهنی کُردستان عراق نیز 2000 پیش‌مرگه در قالب یگان‌های پارتیزانی زیر وارد عملیات شدند:

• تیپ21 کرکوک به فرماندهی کاک سیروان.

• تیپ25 خلفان به فرماندهی کاک ملا ارس.

• تیپ93 کوی سنجق به فرماندهی کاک ملا ابراهیم.

• تیپ23 یورداش به فرماندهی کاک نبغه.

• تیپ78 قره‌چرخ به فرماندهی کاک صفین.

• تیپ68 دشت هوله به فرماندهی کاک مام غفور.

• تیپ برانتی به فرماندهی کاک هیمن.

• تیپ51 گرمیان به فرماندهی کاک محمود لنگاوی.

• تیپ53 تیروانه به فرماندهی کاک عادل.

• تیپ57 سیگرمه به فرماندهی کاک آزاد.

• تیپ55 قره‌داغ به فرماندهی کاک آوات.

و دو تیپ حفاظتی مالبند (منطقه‌ی) 1و2 اتحادیه.

با مشخص شدن نام و تعداد نیروهای عمل‌ کننده، هماهنگی‌های لازم برای اجرای عملیات مشترک و تقسیم وظایف انجام شد و به دلایل مختلف هماهنگی مقتضی به شکل زیر صورت گرفت:

« از آن‌جا که واگذاری اهداف مشترک به نیروها امکان‌پذیر نبود؛ اولاً- نیروها به دلیل مدت کوتاه هم‌زیستی مشترک و اختلاف فرهنگی و زبان نمی‌توانستند با یک‌دیگر کار کنند و حتی به دلیل عدم شناخت هم‌دیگر ممکن بود در عملیات یک‌‌دیگر را بزنند و ثانیاً به دلیل عدم امکان تعیین یک فرمانده مشترک، چگونه می‌توانستند برای تعیین زمان عملیات به توافق برسند. واگذاری اهداف مستقل هم امکان‌پذیر نبود چرا که هر یگانی جناح یگان دیگر بود و لذا عدم موفقیت هر گروهی می‌توانست سبب عدم موفقیت گروه دیگر شود و در آن صورت مشخص نمی‌شد که مسئول موفقیت یا عدم موفقیت کیست. به علاوه، کار با ادوات بر عهده‌ی نیروهای سپاه و تصرف پایگاه‌ها بر روی کانی دوملان بر عهده‌ی نیروهای اتحادیه گذاشته شد. ...»

خلاصه گزارش عملیات:

نام‌ عملیات: فتح‌ 1 (نفوذی‌ - انهدامی)
زمان‌ اجرا: 19/7/1365
مدت‌ اجرا: 2 روز
تلفات‌ دشمن‌ (كشته، زخمی‌ و اسیر): صدها تن‌
رمز عملیات: یا زینب(سلام‌ الله‌ علیها)
مكان‌ اجرا: منطقه‌ كركوك‌ عراق‌ - در عمق‌150 كیلومتری‌ جبهه‌ شمالی‌ دشمن‌
ارگان‌های‌ عمل‌كننده: نیروی‌ زمینی‌ سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌ با همكاری‌ معارضان‌ كرد عراق‌
اهداف‌ عملیات: دسترسی‌ و ضربه‌ به‌ مراكز اقتصادی‌ و نظامی‌ دشمن‌ و انهدام‌ آن،وارد كردن خسارت در عمق و ممانعت از تمركز قوای عراق در جبهه ها
جبهه : شمال غرب موقعیت : كركوك
نوع تك : نامنظم
فرماندهی : سپاه
استعداد نیروهای درگیر :
ایران : 2 گردان نیروی ویژه ، 1 گردان ادوات و 2 گردان از نیروهای اتحادیه میهنی كردستان عراق
عراق : نامشخص
تلفات انسانی عراق : 600 نفر

منابع:

http://www.negineiran.ir
http://www.fatehan.ir