خروج دانشگاهیان از دایره صنعت

گروه اقتصادی: رابطه صنعت و دانشگاه رابطه دیرهنگامی است که آینه‌وار بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. میان این دو موضوع اما هر چند فاصله‌ای غیرمنطقی و جدی ایجاد شده است اما آمار و ارقام منتشر شده درباره قهر و آشتی این دو نگران‌کننده است. با وجود اینکه رتبه کشور در سطح دانش و آموزش عالی قابل قبول است اما ایران از میان 138 کشور جهان از نظر قدرت جذب فناوری‌ها در شرکت‌ها رتبه 116 را دارد.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه صنع جهان، حضور ایران در آخرین پله‌های رابطه صنعت و دانشگاه موضوع قابل تاملی است. گروهی از کارشناسان عامل اصلی فاصله ایجاد شده را شکل مدیریت از سوی دانشگاهیان می‌دانند. این در حالی است که دانشگاهیان بی‌توجهی به مدیریت علم و دانش را در کشور عاملی بر عمیق‌تر شدن این فاصله می‌دانند.
این در حالی است که جمال رزاقی، رییس اتاق بازرگانی شیراز در یادداشتی بیان کرده است: «در ایران دانشگاه‌ها عموما ماموریت‌ها و اهداف عمومی و یکسانی را دنبال می‌کنند و کمتر به دنبال برنامه‌ریزی ماموریت‌گرا هستند. ماموریت‌گرایی در برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی می‌تواند دانشگاه را به سمت صنایع خاص متمایل کند و این امر موجب می‌شود دانشگاه با تمرکز بر امکانات و منابع خود در حوزه‌های خاص بهتر پاسخگوی نیازها و انتظارات صنعت باشد.»
اقشار مصرف‌کننده تبدیل به قهرمانان جامعه شده‌اند
اما دانشگاهیان خود دلیل این فاصله عمیق را چه می‌دانند؟ آیا شرایط برای نقش‌آفرینی دانشگاهیان به‌طور همه‌جانبه فراهم است و آنها ماموریت‌گرایی را در دستور کار خود قرار نمی‌دهند؟ حاصل این فاصله عمیق در نهایت جریان اقتصادی کشور را دچار اختلال می‌کند. از همین رو است که دانشگاه به عنوان خانه علم و دانش کشور می‌تواند نسخه‌ای مناسب برای رابطه علم و صنعت ارائه دهد.
مهندس خیرالله سلیمیان، استاد دانشگاه صنعتی اصفهان درباره دلایل فاصله ایجاد شده بین صنعت و دانشگاه به «جهان‌صنعت» گفت: در درجه اول فرهنگ کل کشور نسبت به کار و حوزه‌های کارورزی مشکل عمقی دارد. سیستم‌های آموزشی به نوعی تبدیل به بنگاه‌های اقتصادی شده که نگاهی اقتصادی به آموزش دارند. همچنین نگاه به مقوله کار جدی نیست. کار به مثابه یک علم مورد توجه نیست و از نگاه دلال‌معابانه مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرد.
همچنین سلیمیان در توضیح نگاه به مقوله کار ادامه داد: منظور از تغییر زاویه‌دید به مقوله کار این است که اقشار مصرف‌کننده که هیچ نقشی در نظام تولید جامعه ندارند، تبدیل به قهرمانان جامعه شده‌اند. از آنجا که هیچ مشوقی در پاسخ به کار تولیدی وجود ندارد، الگوهای کار نیز در کشور تغییر شکل پیدا کرده‌اند. متاسفانه افرادی که در حال حاضر اهل تولید هستند، باید به جد توبیخ شوند و در مقابل عملکرد خود توضیحاتی ارائه دهند.

موقعیت فارغ‌التحصیلان رشته‌های صنعتی نگران‌کننده است
حال در شرایطی که از سال 92 تفاهمنامه‌ای بین وزارت علوم و وزارت صنایع در جهت تقویت رابطه بین صنعت و دانشگاه به امضا رسیده است، چرایی نادیده گرفتن فارغ‌التحصیلان حوزه صنعت را در کجا باید جست‌وجو کرد؟ این تفاهمنامه در اولین قدم کارآموزی دانشجویان کارشناسی در صنعت و در قدم دوم بهره‌بردن از پایان‌نامه دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا و همچنین در قدم سوم به‌کارگیری دانشجویان در داخل کشور به‌جای اعزام به خارج را مطرح کرده بود.
با وجود برنامه‌های مطرح‌شده از چهار سال قبل تاکنون سلیمیان با ابراز نگرانی از موقعیت فعلی فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی و نخبگان این حوزه معتقد است: متاسفانه تا امروز هر فردی که در کسوت دانشجوی حوزه‌های صنعتی قرار دارد، زندگی‌اش به دو‌گونه رقم می‌خورد. این افراد یا با عنوان فرار مغزها از کشور خارج می‌شوند یا با مشکلات شدید مالی و بدتر از آن بلاتکلیفی در روند هدف‌گذاری زندگی خود مواجه می‌شوند.

تسهیلات بانکی رکود صنعت را تقویت کرده است
اما این عدم توانایی در حضور بازار صنعت از کدام سرچشمه تغذیه می‌شود. به اعتقاد این صنعتگر حوزه بازیافت فلزات، حوزه صنعت باید مشوق‌های مناسبی داشته باشد و تا امروز باید مشوق را پیدا کنیم که چه کسی است. همکاری با کارآفرین‌های صنعتی اهمیت ویژه‌ای دارد. یک نکته اساسی در رشد علمی و صنعتی کشور وجود دارد و آن هم وجود دانش و امید در جامعه است؛ اینکه دانش‌آموخته حوزه صنعت، بعد از برداشتن اولین قدم دچار آسیب و چالش نشود.
این استاد دانشگاه در ادامه همچنین افزود: به عنوان صنعتگر در حوزه بازیافت فلزات با توجه به تجربیاتی که در سالیان اخیر اندوخته‌ام، دانشجویان خود را به مقاومت در برابر بی‌توجهی نسبت به عملکرد خود تشویق می‌کنم و تنها آینده روشنی که برای آنها متصور می‌شوم، در گرو فعالیت‌های خودشان است. اگر چنین روندی را در پیش نگیرند، بی‌شک از گردونه صنعت و تولید کشور خارج خواهند شد.
آسیب جدی بعدی که از منظر سلیمیان مطرح می‌شود، مساله تسهیلات بانکی است که موجب رکود تولید و صنعت می‌شود. همچنین حالا در چنین شرایط دشواری حوزه صنعت مساله مالیات و تبعیض مالیاتی دانشگاهیان این حوزه را بیش از پیش دچار مشکل می‌کند. در حالی که دشواری جریان تولید باید به کاهش یا حتی بخشودگی مالیات منجر شود، تا امروز چنین برنامه‌ای از سوی مدیران اجرایی نشده است. نتیجه آن نیز درهم‌گسیختگی بیشتر مالی صنعتگران دانشگاهی خواهد بود.
وجود مشوق برای ارتقای صنعت کافی نیست
مدتی است در جشنواره‌های دانش‌بنیان شاهد حمایت از برخی طرح‌های دانشگاهی در حوزه صنعت هستیم. سلیمیان در این‌باره معتقد است: این‌گونه جشنواره‌ها به واقع روزنه‌های امید در راه حمایت از صنعت دانشگاهی هستند اما باید این موضوع را باور کنیم که صنعت دانشگاهی با تفکر و حمایت دولتی هیچ‌وقت نمی‌تواند مجموعه‌ای که حاصل آن بهره‌وری مثبت باشد را ایجاد کند.
به اعتقاد این استاد دانشگاه تنها وجود مشوق برای ارتقای صنعت کافی نیست. صنعتگر نیازمند دستیابی به یک برنامه هدفمند اقتصادی از سوی دولت است. تنها در این صورت صنعتگران این امکان را دارند که به طور جدی با توجه به آموزش‌های دانشگاهی در راستای حرکت صنعت کشور تلاش کنند.
کمیته‌ای که پیش از این نبود و هنوز هم ناکارآمد است
داریوش اسماعیلی، نایب‌رییس کمیسیون معدن و صنایع معدنی مجلس شورای اسلامی درباره فاصله‌ای که میان صنعت و دانشگاه ایجاد شده است و همچنین تشکیل کارگروه برقراری ارتباط میان دانشگاه و صنعت در مجلس به «جهان‌صنعت» گفت: آشتی میان صنعت و دانشگاه از دیرباز مورد توجه بوده است و برای صنعت و دانشگاه به یک اندازه اهمیت دارد. از همین رو کمیته‌ای در مجلس تشکیل شد که نتیجه اولیه آن ایجاد معاونت پژوهشی صنعت بود که پیش از این چنین معاونتی در مجلس وجود نداشت.
همچنین نایب‌رییس کمیسیون معدن معتقد است: تعریف حوزه‌های نفتی و سپردن این حوزه‌ها به برخی دانشگاه‌های بزرگ مرتبط یکی از اولین اقدامات در راستای نزدیکی به دانشگاه بود. هرچند چنین ارتباطی هم به معنی ارتباط کمال و تمام بین دانشگاه و صنعت نخواهد بود اما به هر روی پیش از این روند تشکیل کمیته برای پیشبرد اهداف دانشگاه و صنعت به طور همزمان وجود نداشته است.
داریوش اسماعیلی: حل شدن رابطه صنعت و دانشگاه ضرب‌الاجل نیست
از سویی دیگر این نماینده مجلس درباره اهمیت تعیین ضرب‌الاجل در ایجاد ارتباطی مثبت بین صنعت و دانشگاه معتقد است: چنین موضوعی قابلیت ضرب‌الاجل ندارد و باید طی روندی تدریجی دولت، مجلس و دانشگاه به دنبال حل کردن این موضوع باشند.
اینکه نمایندگان مجلس نزدیک شدن رابطه صنعت و دانشگاه را مساله‌ای ضرب‌الاجلی نمی‌دانند خود جای سوال دارد اما به هر روی در طول گذشت چندین سال از نگاهی تازه به صنعت و دانشگاه حتی اگر ضرب‌الاجلی هم مطرح نکنیم و با حرکتی لاکپشت‌وار طی طریق بر ریل صنعت کشور ادامه پیدا می‌کرد، صنعت کشور تا امروز باید به یکی از ایستگاه‌های موفقیت می‌رسید.
شرایط کنونی نه تنها برای صنعتگران بلکه برای فارغ‌التحصیلان نیز نگران‌کننده است. ادامه این راه نه‌تنها صنعت را به مقصد نمی‌رساند بلکه هر روز امکان خروج سرمایه‌های ریالی و انسانی را فزونی می‌بخشد.