ابراهیم سعیدی: جرقه اولیه فیلمنامه «ماندوو» از اردوگاه «آلتاش» عراق شکل گرفت/ سحر عصرآزاد: حرف «ماندوو» یک حرف جهانی است

گروه فرهنگ و هنر: «ابراهيم سعيدي» کارگردان «ماندوو» در نشست نقد و بررسی این فیلم در خانه هنرمندان ایران گفت: جرقه اولیه فیلمنامه «ماندوو» از اردوگاه «آلتاش» عراق شکل گرفت که 40 هزار نفر ایرانی در آن سکونت می‌کردند.

به گزارش بولتن نیوز، نشست نقد و بررسی فیلم سينمايی «ماندوو» (خسته) به کارگردانی «ابراهیم سعیدی» منتخب جشنواره‌های جهانی با فضا و ساختاری متفاوت در سینمای ایران، با حضور «ابراهيم سعيدي» ـ کارگردان، «بايرام فضلی» ـ مدير فيلمبرداري، «حسين قورچيان» ـ صدابردار، «علیرضا جوادپور» ـ طراح چهره‌پردازی، «سحر عصرآزاد» ـ منتقد سینما و همچنین تعدادی از علاقه‎مندان به سینمای «هنر و تجربه» بعد از اکران این فیلم در خانه هنرمندان ایران در تهران برگزار شد که «سحر عصرآزاد» نشست را با صحبت درباره اکران فیلم سینمایی «ماندوو» پس از هفت سال آغاز کرد: خوشحالم که برای نمایش و نقد و بررسی فیلمی آمده‌ایم که پس از زمانی طولانی در «هنر و تجربه» اکران شده است. در خوشبینانه‌ترین حالت‌ها نیز فرصت اکران چنین فیلم‌هایی در اکران عمومی وجود ندارد و محفل دوستانه‌ای ایجاد شده است که بنشینیم و نقطه نظراتمان را در مورد آن به اشتراک بگذاریم.   

حرف «ماندوو» یک حرف جهانی است

وی در ادامه افزود: فیلم «ماندوو» اثری خاص است. در واقع فیلم به یک موقعیت قومیتی می‌پردازد اما مهمترین چیزی که در درون آن وجود دارد و حرف که بیان می‌کند این است که یک حرف جهانی است و متعلق به جغرافیا، مرز یا زمان و مکان خاصی نیست و آن هم هویت بشری است و بازگشت به ریشه‌ها، هویت و دغدغه‌های انسانی موضوع مشترک دوران مدرن است، که بخصوص در عصر ما که عصر مدرنیته است مطرح است و همه ما دغدغه‌های کم و بیش مشترکی بین خودمان و اطرافیانمان داریم.  

از «هنر و تجربه» به خاطر فرصت‌دادن به من و دوستانم تشکر می‌کنم

در بخش دیگری از این نشست نقد و بررسی، «ابراهيم سعيدي» کارگردان فیلم سينمايی «ماندوو» در مورد دغدغه‌های ساخت این فیلم گفت: از «هنر و تجربه» به خاطر فرصت‌دادن به من و دوستانم تشکر می‌کنم که فیلمی که دغدغه گیشه را ندارد و جنس سینمایی متفاوتی را دنبال می‌کند و در شکل طبیعی آن چنین فیلم‌هایی یا رنگ پرده را نمی‌بینند یا پس از سختی‌های طولانی اکران می‌شوند و با مخاطبان خودشان ارتباط برقرار می‌کنند. ایده این فیلم، چهارده سال پیش و با سقوط صدام در سال 2003 شکل گرفت و یک تیتر خبری در خبرگزاری‌های دنیا به چشم می‌خورد و بخصوص برای ما ایرانی‌ها جلب توجه می‌کرد. اینکه بعد از سقوط صدام متوجه شدیم اردوگاه‌هایی در عراق وجود دارد که پناهندگان زیادی در آن جا ساکن هستند. 

چهل هزار پناهنده ایرانی در اردوگاه‌های صدام

وی همچنین گفت: با شنیدن و دیدن اخبار مربوط به اردوگاه‌های ایرانیانی که در کشور عراق به صورت پناهنده زندگی می‌کردند و با توجه به علاقه‌ام به مستندسازی پیگیر این ماجرا شدم. حدود چهل هزار پناهنده ایرانی که در این اردوگاه‌ها زندگی می‌کردند با سقوط صدام حسین به دنبال راهی برای خروج از اردوگاه بودند. بعضی به اروپا رفتند و بعضی با کمک اقلیم کردستان در آن جا ساکن شدند. من این اردوگاه‌ها را از نزدیک دیدم و با پناهندگان مصاحبه کردم. برای نمونه اردوگاه «آلتاش» محل سکونت بیش از 20 سال از ایرانی‌هایی بود که برای عراق رفته بودند و در همین اردوگاه به تنهایی بیش از 40 هزار نفر ایرانی در آن سکونت می‌کردند که بخش زیادی از آنها کُرد بودند وقتی‌که شناخت از این اردوگاه بوجود آمد، بخش زیادی از آن اردوگاه سعی کردند که یک راهی برای خروج از آن و یا حتی به نوعی خروج از کشور عراق پیدا کنند. که تعداد زیادی از آنها از طریق UN به اروپا پناهنده شدند و بخش دیگری از اینهایی که باقی مانده بودند به کمک حکومت اقلیم کردستان به مناطق کُردنشین کردستان منتقل شدند.  

جرقه اولیه فیلمنامه از اردوگاه «آلتاش» شکل گرفت

سعیدی در ادامه اظهار داشت: از نزدیک اردوگاه آنها را دیدم و با تعداد زیادی از کسانی که سالها در اردوگاه «آلتاش» سکونت داشتند مصاحبه کردم و به نوعی جرقه اولیه فیلمنامه و شناخت این آدمها و همچنین طرح اولیه داستان  از این نشستها شکل گرفت. تلاش ما بر این بود که شکل کلاسیک داستان‌پردازی را متفاوت کنیم. که برای شکل گرفتن فیلمنامه اصلی آقای «حسین مرتضاییان آبکنار» خیلی به ما کمک کردند و آقای «بایرام فضلی» هم در جریان کامل شکل گرفتن فیلمنامه بودند و در طی ماحل مختلف با همدیگر مشورت می‌کردیم و در نهایت فیلمنامه کلی شکل گرفت.

برای هر پلان «ماندوو» یک روز تمرین می‌کردیم

در ادامه این نشست، «بايرام فضلی» ـ مدير فيلمبرداري فیلم سينمايی «ماندوو» گفت: از ابتدای نگارش فیلم‌نامه در جریان کار بودم و در جلساتی که سعیدی و حسین مرتضائیان آبکنار با هم داشتند شرکت می‌کردم و گاهی هم نظر می‌دادم. از ابتدا قرار بر این بود که به یک فرم ویژه برسیم که برای خودمان گویا باشد و خمودگی آن پیرمرد را نشان بدهیم که خود به خود دستمان بسته می‌شد. در نهایت فیلم را بر اساس پی او وی POV کاراکتر پیرمرد پیش بردیم. فرم فیلم بسیار سخت بود و برای هر پلان یک روز تمرین می‌کردیم و معمولا آخرین لحظه‌های نور به فیلم‌برداری می‌رسیدیم که رسیدن به آن واقعاً سخت بود بخصوص که ما در این فیلم با نگاتیو کار کردیم.

دیده‌شدن «ماندوو» در جشنواره تخصصی «کمرا ایمیج» لهستان

وی افزود: نگاتیو محدودیتهای خاص خودش را دارد، ما با نگاتیو کداک کار می‌کردیم که دامنه کنتراست آن حداکثر ۴ یا ۵ درجه دیافراگم بود اما دوربین‌های جدید و دیجیتال تا ۱۶ درجه دیافراگم است. و ما بایستی که به آن نور برسیم چقدر باید سختی می‌کشیدیم. زمانی‌که این فیلم فیلم‌برداری می‌شد مشکلات و مسائل دوربین ۳۵ هنوز وجود داشت آن هم با محدودیت لوکیشن و تنگی ماشین که بخش زیادی از داستان در آن می‌گذرد. فیلم در کردستان عراق فیلم‌برداری می‌شد. خوشبختانه به خاطر این فرمی که اتنخاب کرده بودیم این تلاش در جشنواره «کمرا ایمیج» لهستان که تنها جشنواره تخصصی در حوزه فیلم‌برداری است دیده شد و در جشنواره‌های مختلف چندین جایزه گرفت. ما با دوربین ۳۵ میلی‌متری تصویرها را گرفتیم.

جزو اولین کسانی بودیم که از وسائل دیجیتال ضبط صدا بهره گرفتیم

«حسین قورچیان» درباره تجربه صدابرداری و صداگذاری در فیلم سینمایی «ماندوو» گفت: در زمان فیلم‌برداری من جوان‌ترین عضو گروه بودم و خوشحالم که آقای سعیدی و آقای فضلی به من اعتماد کردند. این فیلم سکانس پلان بود و از آن جایی که ساختار تصویری آن با دوربین ۳۵ میلی‌متری پیش می‌رفت کار صدابردار را سخت می‌کرد اما از آنجا که صدا زودتر از دوربین در ایران دیجیتال شد ما جزو اولین کسانی بودیم که از وسائل دیجیتال ضبط صدا بهره گرفتیم.

تجربه‌کردن در سینما را دوست دارم

وی همچنین گفت: ما در سقف ماشین یک سوراخ برای صدا تعبیه کردیم اما چون شخصیت‌ها طبق میزانسن به اطراف می‌رفتند با حرکات ژیمناستیک سعی می‌کردیم طوری که در قاب دوربین نباشیم، وضوح صدا را داشته باشیم. اساسا تجربه‌کردن در سینما را دوست دارم. در این فیلم در هرسکانس با یک تجربه جدید مواجه بودیم. در این شرایط و باوجود کارکردن در یک کشور غریبه شرایط تولید ما سخت بود. اما امروز که کار را نگاه می‌کنم خروجی صدای آن قابل قبول است.

پیرمرد «ماندوو» ناظر جریاناتی است که در طول سفر برای خانواده رخ می‌دهد

سعیدی در ادامه این نشست در مورد ساختار روایی «ماندوو» گفت: در فیلم «ماندوو» شخصیت محوری قصه پیرمردی بی‌تحرک است که حتی قابلیت تکلم را از دست داده و نمی‌تواند حرکت کند. سعی کردیم به لحاظ بصری او را در مرکز قرار داده و دوربین را نقطه نظر این شخص بگذاریم. در واقع او ناظر جریاناتی است که در طول سفر برای خانواده رخ می‌دهد. ما در طراحی فیلم به این سمت متمایل شدیم که کنش‌های درون فریمی در جذب مخاطب قابلیت بالایی داشته باشد، چرا که شخصیت اصلی بی‌تحرک است. برای همین اتفاقات خارج از ماشین، اکثرا تنش‌زا است اگرچه شخصیت‌ها خودشان درگیر این تنش‌ها نیستند.

کاراکتر پیرمرد تا انتهای فیلم نشان داده‌ نمی‌شود

وی درباره نشان دادن پیرمرد در آینه و در انتهای فیلم توضیح داد: «در طراحی فیلم از ابتدا تا نزدیک انتهای فیلم، این آدم  را مثل یک جسم بی‌جان، از جایی به جای دیگری حرکت می‌دهند. در طول فیلم این اشتیاق در مخاطب ایجاد می‌شود که این مرد چه کسی است؟ ما تصور کردیم در جایی باید جواب این سوال را به ببینده خودمان بدهیم. اگر این کار را نمی‌کردیم، ذهن بیننده را به یک سمت آزاردهنده هدایت می‌کردیم. به همین دلیل کاراکتر پیرمرد تا انتهای فیلم نشان داده‌ نمی‌شود و فقط در پایان فیلم تماشاگر یک لحظه او را در آینه می‌بینید تا بفهمد، آدمی که در ذهن خود تصور کرده تا چه اندازه با واقعیت او نزدیک است.

در کردستان و ایران موسیقی بسیار مهم است

کارگردان «ماندوو» درباره موسیقی این فیلم گفت: موسیقی در نسخه اولیه یکی از ویژگی‌های اصلی و بارز زندگی کاراکترها بود اما بعد از بازنویسی نقش موسیقی کم شد و ته مانده‌اش در فضا و شخصیت شاهو در فیلم که پیش‌تر خواننده بود دیده می‌شود. به همین دلیل به گونه‌ای اشاره شده که موسیقی در زندگی آن‌ها مهم است. در کردستان و ایران موسیقی بسیار مهم است و در هر جمعی تقریبا یکی هست که صدای خوشی دارد.

«ابراهیم سعیدی» درباره چهره‌پردازی خوب فیلم «ماندوو» افزود: یکی از راننده‌ها روزی به من گفت ما شب یک خانمی‌ را در محل اسکان داریم که روز سرصحنه نمی‌آید. به او گفتم فردا او را به من نشان بده و او خانم امیری را نشان داد. می‌خواهم بگویم آقای جوادپور واقعا کارش خیلی خوب انجام داد و گریم او به فیلم کمک کرد.

«ماندوو» فیلم شریفی است

در ادامه «علیرضا جوادپور» درباره طراحی چهره‌پردازی فیلم «ماندوو» گفت: «ماندوو» فیلم شریفی است، هسته اولیه این سناریو بسیار زیبا بود اما طراحی گریم آن خیلی سخت بود چون ما می‌خواستیم فیلم رئال باشد و گریم فیلم دیده نشود. ضمن آنکه باید خصوصیات بومی افراد را در نظر می گرفتیم. سختی کار من در طراحی گریم بود. چون ما بازیگرها را در کنار نابازیگرها داشتیم و نباید معلوم می‌شد کدام بازیگرهستند و گریم همه باید طبیعی درمی‌آمد. چون داستان واقعی بود و فضای مستند در فیلم وجود داشت سعی کردم گریم‌ها به چشم نیاید.

اکران فیلم سینمایی «ماندوو» نخستین ساخته «ابراهیم سعیدی» این روزها در سینماهای کشور ادامه دارد، این فیلم کُردی که با زیرنویس فارسی برای مخاطبان پخش می‌شود در ساعت 19 امروز جمعه 30 تیر ماه جاری در موزه سینما در تهران به نمایش درمی‌آید.

عکس‌ها: منصور جهانی