سازه‌های سلجوقی به دادِ «تابران توس» رسیدند

به گزارش بولتن نیوز، سه روستای «اسلامیه»، «توس علیا» و «توس سفلی» در عرصه‌ی ۳۶۰ هکتاری شهر تاریخی تابران توس قرار گرفته‌اند، روستاهایی که برای رساندن برخی امکانات به آن‌ها مشکلات زیادی برای این ۳۶۰ هکتار عرصه تاریخی به وجود می‌آمد، در حالی که جایگزین‌هایی مانند انتقال روستاها به منطقه‌ی دیگری وجود داشت، اما...

با این وجود، احسان زهره‌وندی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی توس درباره‌ی عملیات انتقال اب به این سه روستا که نخست بدون استعلام از میراث فرهنگی در دست انجام بود، به خبرنگار ایسنا توضیح می‌دهد: حدود یک سال پیش سازمان آب شهری منطقه براساس برنامه‌ریزی انجام شده برای انتقال آب به چند روستای قرار گرفته در عرصه تاریخی ۳۶۰ هکتاری شهر تابران توس اعلام کرد، قصد انجام عملیات لوله‌کشی را به طور مستقیم از این شهر تاریخی دارد، پایگاه توس و میراث فرهنگی استان تلاش زیادی کرد تا با استفاده از اسناد و شواهد به آن‌ها ثابت کند این محوطه دارای آثار و سازه‌های معماری است، به همین دلیل باید قبل از انجام هر عملیاتی از میراث فرهنگی استعلام کنند.

مسئولان سازمان آب شهری منطقه بدون استعلام از میراث فرهنگی، عملیات انتقال لوله‌های آب را تا ابتدای شهر کشیدند و پس از آن اعلام کردند قصد ادامه کار را دارند، میراث فرهنگی چندین بار در جلسات مختلف تلاش کرد تا به آن‌ها ثابت کند عرصه تاریخی شهر توس با سازه و آثار زیادی مشخص شده است، اما موفق نشداو با اشاره به اینکه مسئولان سازمان آب شهری منطقه بدون استعلام از میراث فرهنگی عملیات انتقال لوله‌های آب را تا ابتدای شهر کشیدند و پس از آن به میراث فرهنگی اعلام کردند قصد ادامه کار را دارند، بیان می‌کند: چندین بار در جلسات مختلف تلاش کردیم تا به آن‌ها ثابت کنیم در گمانه‌زنی‌های انجام شده در گذشته عرصه تاریخی شهر توس با سازه و آثار زیادی مشخص شده است، حتی دو پیشنهاد برای ادامه کار به آن‌ها داده شد، اما باز هم قبول نکردند.

 وی درباره این دو پیشنهاد می‌گوید: استفاده از لوله ۱۶۰ که از دوره‌های گذشته در منطقه موجود بوده و گذشتگان از آن‌ها استفاده می‌کردند، بنابراین امروز هم می‌توانستند با وصل کردن شبکه آب به این لوله‌ها عملیات انتقال آب را انجام دهند. براساس پیشنهاد دوم نیز می‌توانستند شهر تاریخی را دور بزنند که به دلیل لزوم انجام برخی تملک‌ها حاضر به این کار نشدند، بنابراین میراث فرهنگی مجبور شد برای ثابت کردن حرف خود هشت گمانه ۱×۲ در ابتدای شهر ایجاد کند که در همان ابتدای کار به آثار و سازه‌های معماری برخورد کردیم.

او با بیان این‌که خوشبختانه پس از به دست آمدن این آثار در ابتدای کار قرار شد عملیات انتقال لوله آب به سه روستای منطقه یعنی «توس علیا»، «توس سفلی» و «اسلامیه» از طریق لوله‌های ۱۶۰ انجام شود که در حال حاضر نیز کارهای آن در دست انجام است.

زهره‌وندی تأکید می‌کند: میراث فرهنگی هیچ‌گاه مانع رفاه مردم نیست. تلاش می‌کند تا همه موانع را برای زندگی بهتر مردم برطرف کند.

او درباره برنامه‌ریزی برای سازه‌ها و آثار به دست آمده در هشت گمانه انجام شده در شهر توس اظهار کرد:  در حال حاضر آن گمانه‌ها را پوشانده‌ایم، معتقدیم مهمتر از کاوش و پیدا کردن آثار، برنامه‌ریزی برای نگه داشتن آن‌هاست، با توجه به این‌که پس از کاوش شرایط محیطی برای هر اثر و سازه‌ای متفاوت می‌شود، همچنین بارش باران، برف و آسیب‌های محیطی می‌توانند به آن‌ها آسیب بزنند، بنابراین تا زمانی که برنامه‌ریزی همراه با بودجه مشخصی برای این پروژه نباشد، هیچ کاری در این منطقه انجام نمی‌شود.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی توس در ادامه و با بیان این‌که در حال  حاضر این هشت گمانه به طور کامل پوشانده شده‌اند، تاکید می‌کند: در شرایطی که اینکه یک بودجه بسیار زیاد برای این کار پیش‌بینی و طرحی برای منطقه تهیه شود تا در آینده بتوانیم حفاظت فیزیکی کامل و کافی از منطقه داشته باشیم، می‌توانیم به بررسی مطالعاتی روی این منطقه فکر کرده و برای ان برنامه‌ریزی کنیم.

او با بیان اینکه براساس مطالعات موجود احتمال دارد در این منطقه شهر سلجوقی توس قرار گرفته باشد، ادامه می‌دهد: شاید این شهر نزدیک به مسجد مدرسه هارونیه باشد، باستان‌شناسانی مانند آقایان طغرایی و لباف خانیکی پیش از این در این منطقه مطالعات و کاوش‌هایی را انجام داده‌اند که این احتمالات را مطرح می‌کنند.

گمانه‌ها را پوشانده‌ایم و تا زمانی که برنامه‌ریزی همراه با بودجه مشخصی برای این پروژه نباشد، هیچ کاری در این منطقه انجام نمی‌شود.

آن‌چه از توس امروز باقی مانده

اگر توس در قرون چهار و پنجم هجری بسیار پررونق و مامن اصلی اندیشمندان ایرانی و اسلامی بود - تا آنجا که ۴۵۰ نفر از بزرگان علم و ادب قرون اولیه اسلامی تا قرن ششم و هفتم هجری از اهالی توس بودند و چهار شارع دین اسلام هم در دل این شهر نشر و نمو یافتند - در حال حاضر آن شهر، پهنه‌ای تاریخی است که نامش به نام فردوسی، بزرگترین سراینده پارسی‌گو گره خورده است.

حتی بر اساس شواهد و عکس‌های هوایی سال ۱۳۳۸، در پهنه تاریخی توس سال ۱۳۴۰ به جز آرامگاه فردوسی محوطه باغ- آرامگاه و یک حلقه چاه در بخش شرقی آن اثری از ساخت‌وساز و سکونت وجود نداشته است. مجموعه تاریخی توس پهنه‌ای دایره‌ای شکل به وسعت حدود ۳۶۰ هکتار است که در درون آن بر اساس کاوش‌های انجام شده تا این زمان، مجموعه ارگ « کهن‌دژ» و زندان تاریخی آن، بازار، مسجد و مدرسه اصلی شهر بیرون آمده است.

حصار کهن‌دژ تابران توس دیوار بزرگی است از خشت و گل که به طول ۶ کیلومتر بر گِرد شهر تابران کشیده شده و امروزه در ۲۴ کیلومتری شمال شهر مشهد واقع است. می‌گویند زمانی باروی توس ۹ دروازه و ۱۰۶ برج داشته که امروزه تنها ۴ دروازه آن قابل تشخیص است. از سویی گفته می‌شود بخش اعظم توس در دل خاک نهان است.

امروز این پهنه ارزشمند تاریخی در هزار پیچ تصمیم‌گیری‌های اداری و مدیریتی به جولانگاه حضور دستگاه‌های مختلف دولتی و از سوی دیگر دلالی زمین تبدیل شده که هر روز این بافت تاریخی گسترده و ارزشمند را به نابودی نزدیک‌تر می‌کند و عرصه بر ۳۶۰ هکتار بافت تاریخی تابران توس تنگ‌تر می شود.