تندباد عاد، تندباد خشم بود و تندباد حضرت محمد، تندباد رحمت

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب روز 7 خرداد به آیه 9 سوره احزاب پرداخته شده و در آن آمده است:

 

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ ريحاً وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَ كانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصيراً

سوره احزاب (33) آیه 9
1396/3/7

ترجمه
ای کسانی که ایمان آورده‌اند! یاد کنید نعمت خدا بر شما را، آن گاه که لشکریانی به سوی شما آمدند و ما بر آنها تندبادی و [نیز] لشکریانی که آنها را نمی‌دیدید فرستادیم و خداوند همواره به آنچه می‌کنید بیناست.

شأن نزول
در جنگ خندق وقتى كه محاصره مدينه شدت يافت و رسول خدا- صلّى اللَّه عليه و آله- ديد كه مردم از شدت سختی‌ها به حال نزار افتاده‌اند، از کوه فتح بالا رفت و در مسجد فتح دو ركعت نماز خواند، سپس دست به دعا برداشت:
«خدایا ! اگر اين گروه هلاك شوند، در روى زمين كسى نيست تو را بپرستد».
پس خداوند تندبادی فرستاد كه خیمه‌های مشرکین را بركَند و بارهايشان را زير و رو نمود و سرماى شديدى بر آنها مستولی ساخت و خاك و شن را روى آنها ريخت. و فرشتگان نزد پيش پيغمبر- صلّى اللَّه عليه و آله- آمدند و گفتند: يا رسول اللَّه! خداوند ما را به اطاعت تو امر فرموده است ، پس هر چه خواهى امر بفرما.
حضرت فرمود: «مشركين را برانید و آنها را بترسانيد و پشت سر آنها باشيد».
پس ملائكه نيز آنچه را كه حضرت به آنان امر فرموده بود انجام دادند و خداوند نازل فرمود: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! یاد کنید نعمت خدا بر شما را، آن گاه که لشکریانی به سوی شما آمدند» یعنی احزاب مشرکان «و ما بر آنها تندبادی و [نیز] لشکریانی که آنها را نمی‌دیدید فرستادیم و خداوند همواره به آنچه می‌کنید بیناست؛ هنگامی که از بالای شما می‌آمدند»‌یعنی احزاب عرب «و از سمت پایین شما» یعنی یهود بنی‌قریظه هنگامی که با رسول خدا ص عهدشکنی کردند و همراه با احزاب علیه مسلمانان شدند.
الخرائج و الجرائح، ج‏1، ص156

 

حدیث
1) از امام صادق ع روایت شده است: رسول خدا ص در غزوه احزاب در شبی ظلمانی و سرد بر تپه‌ای که روی مسجد فتح بود ایستاد و فرمود: چه کسی می‌رود و خبر آنها (لشکر دشمن) را برایمان بیارد تا بهشت از آن او باشد؟ هیچکس بلند نشد؛ دوباره تکرار کرد؛ باز هیچکس بلند نشد.
امام صادق ع در اینجا دستش را تکان داد و فرمود: و این مردم چه می‌خواستند؟ آیا چیزی بهتر از بهشت می‌خواستند؟
سپس [یک نفر بلند شد، پیامبر ص] فرمود: کیستی؟
گفت: حذیفه.
فرمود: آیا از ابتدای شب صدای مرا نمی‌شنیدی که چیزی نمی‌گفتی؟ نزدیک بیا!
حذیفه گفت:  فدایت شوم. سرما و بی‌حالی مانع می‌شد که جواب دهم.
رسول الله ص فرمود:  برو تا جایی که صدایشان را بشنوی و خبرشان را برایم بیاوری.
هنگامی که رفت رسول الله ص فرمود: خدایا او را از پیش و پس و چپ و راستش حفظ کن تا او را برگردانی.
 و رسول الله ص به او گفت: حذیفه! تا وقتی نزد من برنگشتی کاری انجام نده!
پس حذیفه شمشیر و کمان و زرهش را برداشت و به راه افتاد. خود حذیفه تعریف کرده است که به راه افتادم در حالی که دیگر احساس سرما و بی‌حالی نمی‌کردم. پس از معبر خندق عبور کردم در حالی که مومنان و کافران در حوالی آن بودند.
چون حذیفه به راه افتاد رسول الله ص بلند شد و ندا داد: ای فریادرسِ به سختی‌افتادگان، و ای اجابت‌کننده مضطران، همّ و غمّ و سختی مرا رفع نما که حال مرا می‌بینی.
پس جبرئیل نازل شد و گفت: یا رسول الله! همانا خداوند – عز ذکره – سخنت و درخواستت را شنیدو اجابتت کرد و بیم دشمنت را کفایت نمود؛ آنگاه رسول الله ص بر زانویش نشست و دستانش را گشود و اشکهایش جاری شد و گفت: سپاس! سپاس! که بر من و اصحابم رحم آوردی.
سپس رسول الله ص فرمود: خداوند عز و جل تندبادی از آسمان دنیا فرستاد که در آن سنگریزه بود و تندبادی از آسمان چهارم که در آن جندل [سنگی که در فلاخن می‌گذارند و پرتاب می‌کنند] بود.
حذیفه تعریف کرده است که من نزدیک آتشی که آنها برافروخته بودند شدم که لشکریان اول خداوند آمد: بادی که در آن سنگریزه بود. هیچ آتش باقی نماند مگر اینکه خاموش شد؛ و هیچ خیمه‌ای، مگر اینکه فروافتاد؛ و هیچ نیزه‌ای، مگر اینکه به این سو و آن سو پرتاب شد؛ تا حدی که با سپرهایشان خود را از سنگریزه‌ها می‌پوشاندند و صدای برخورد سنگریزه‌ها با سپرها را می‌شنیدیم.
حذیفه [وارد اتاق فرماندهی شد و] بین دو نفر از مشرکین نشست و ابوسفیان –  که شیطانی بود در قالب یکی از روسای مشرکان – گفت: ای مردم! شما در میدان جادوگر دروغگویی مستقر شده‌اید و او از دست شما بیرون نمی‌رود؛ اما دیگر جای ماندن نیست که چارپایان‌مان هلاک شدند. دقت کنید و هرکس بببیند چه کسی کنار او نشسته، [مبادا (حضرت) محمد ص جاسوسی در میان ما فرستاده باشد].
حذیفه می‌گوید من سریعا با دست بر روی نفر سمت راستم زدم و گفتم: کیستی؟ گفت: معاویه. به سمت چپی‌ام گفتم: کیستی؟ گفت:‌سهیل بن عمرو.
حذیفه گفت: اینجا بود که لشکر اعظم خداوند روی آورد و ابوسفیان سوار بر مرکبش شد و در قریش فریاد زد: خودتان را نجات دهید! خودتان را نجات دهید!
طلحه ازدی هم بلند شد و گفت: [حضرت] محمد ص بد بلایی بر سرتان آورد؛ و سوار مرکبش شد و در میان قبیله بنی‌اشجع فریاد زد: خودتان را نجات دهید! خودتان را نجات دهید!
عیینه‌بن حصین و حارث بن‌عوف مزنی و اقرع بن‌حابس هم همین کار را کردند و احزاب پراکنده شدند و حذیفه به نزد رسول الله ص بازگشت و به ایشان اوضاع را خبر داد.
و امام صادق ع فرمود: همانا آن وضعیت نزدیک بود که شبیه روز قیامت شود!
الكافي، ج‏8، ص278-279؛  إعلام الورى بأعلام الهدى، ص194؛ قصص الأنبياء عليهم السلام (للراوندي)، ص345

2) یهودی‌ای بعد از رحلت پیامبر ص بر اصحاب پیامبر ص وارد شد و اعتراض کرد که چرا شما همه فضیلتها را به پیامبر خودتان نسبت می‌دهید و امیرالمومنین ع به او پاسخ داد.
یهودی گفت: این هود است که خداوند او را با تندبادی بر دشمنانش پیروز کرد. آیا برای [حضرت] محمد ص چنین کاری کرده است؟
امیرالمومنین ع فرمود: بله و به حضرت محمد ص بالاتر از این را داد. همانا خداوند عز و جل در جنگ خندق او را در برابر دشمنانش با تندبادی یاری کرد هنگامی که تندبادی فرستاد که سنگریزه‌ها را بر سر آنان می‌ریخت و نیز لشکریانی که نمی‌دیدندش؛ پس خداوند متعال حضرت محمد ص را با هشت هزار فرشته یاری کرد و از این جهت او را بر حضرت هود ع برتری داد، که تندباد عاد، تندباد خشم بود؛ و تندباد حضرت محمد ص، تندباد رحمت؛ خداوند متعال می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! یاد کنید نعمت خدا بر شما را، آن گاه که لشکریانی به سوی شما آمدند و ما بر آنها تندبادی و [نیز] لشکریانی که آنها را نمی‌دیدید فرستادیم»
الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)، ج‏1، ص212

تدبر
1️⃣ در سوره احزاب، خداوند متعال ابتدا به پیامبرش دستور داد از کافر و منافق اطاعت مکن (و چند مورد از رسوم بی‌اعتبار اجتماعی را که باید با آن مخالفت شود، برشمرد) و از وحی اطاعت کن (و چند مورد از رسوم دینی را که باید برقرار شود، برشمرد)؛ و تاکید شد که در این راه از چیزی نترس که اگر بر خدا توکل کنی خدا تو را کفایت می‌کند.
از این آیه تا آیه 27 سراغ داستان جنگ احزاب می‌رود که نمونه‌ای عینی است از وضعیت دشوار مسلمانان و امداد الهی (یعنی همان که باید از کفار و منافقان اطاعت نکنند؛ و قبول کنند که خدا برایشان کافی است)، که چه‌بسا بتوان گفت آنچه در آیات قبل، در قالب یک بیانات کلی مطرح شد، در این آیات به نحو انضمامی و با گزارشی از واقعه‌ای عینی، ارائه می‌شود تا امکان فهم عینی‌تر آن دستورالعمل کلی بهتر مهیا شود.

2️⃣ خدا حکایت جنگ احزاب را، که از دشوارترین وضعیت‌های مسلمانان، پس از تشکیل جامعه دینی بوده، با تعبیر «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به یاد آرید نعمت خدا بر شما را» یاد می‌کند.
پس، شخص باید ایمان داشته باشد تا نعمت خدا را در اوج سختی‌ها ببیند.

3️⃣ شرط دریافت امداد الهی، ایمان و تلاش است. (قرائتی، تفسیر نور، ج9، ص335)

4️⃣ خدا حکایت جنگ احزاب را، که از دشوارترین وضعیت‌های مسلمانان، پس از تشکیل جامعه دینی بوده، با تعبیر «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به یاد آرید نعمت خدا بر شما را» یاد می‌کند.
چرا؟
الف. معمولا وقتی حال مومنان چنان است که پرداختن به مسائل جنبی و درگیری با مشکلات گوناگون آنها را از آرمان‌های اصلی زندگی‌شان دور می‌کند، این جمله که «اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ» به کار می‌رود. (ایستاده در باد، ص167)
ب. در منطق دینی، در دل هر سختی‌ای نعمت و گشایشی هست (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً؛ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً؛ انشراح/5-6) گاه وضعیت‌ دشوار به گونه‌ای است که یادمان می‌رود غرق بودن در نعمت‌ الهی را؛ و این هشداری است برای چنین مواقعی.
ج. توجه به وقایع دشواری مانند جنگ احزاب، که مسلمانان در محاصره کامل بودند و بر اساس شواهد مادی، هیچ عامل نجاتی نداشتند و خداوند چگونه آنها را در این جنگ پیروز کرد، تذکر به نعمتی است که اگر جدی گرفته شود، جامعه دینی از مشکلات پیش رو نخواهد ترسید و استقامت به خرج خواهد داد.
تاملی در وضعیت اجتماعی خویش
اگر گاه جامعه ما در برابر سختی‌ها کم می‌آورد، و تسلیم منطق کافران و منافقان می‌شود، چه اندازه ما آنها را با این منطق قرآنی آشنا کرده‌ایم؟
و چه اندازه برای نشستن این منطق در عمق جان انسانها تلاش نموده‌ایم؟
چه اندازه خودمان این منطق را باور داریم؟
و در جان‌مان نشسته است؟

5️⃣  در مورد امداد الهی، که شامل حال مومنان شد، علاوه بر تعبیر «تندباد»، تعبیر «جنود»‌ را هم به کار برد.
مقصود از این «جنود» چیست؟
و چرا چنین تعبیری به کار برد؟
الف. آنچه از جانب دشمن آمد، «جنود: لشکریان»‌ بود. «پاسخ جنود را بايد با جنود داد.» (قرائتی، تفسیر نور، ج9، ص335)
ب. می‌خواهد اشاره کند که این تندباد، لشکر خداست؛ نه صرفا یک واقعه طبیعی که به طور تصادفی رخ داده است. یعنی  «با اراده خداوند بادها هم سرباز مى‏شوند» (تفسیر نور، ج9، ص335)
ج. در کنار این تندباد، لشکریانی از فرشتگان هم در کار بودند.
نکته تخصصی جهان‌شناسی
در عالم، یک نظام طولی در کار است و یک نظام عرضی. نظام عرضی همان سلسله اسباب و علل مادی‌ای است که یکی در مقابل دیگری مطرح می‌شود. مثلا یک اتاق را، ممکن است نور خورشید گرم کند، یا بخاری، یا شوفاژ و ... . در اینجا علتها در عرض همدیگر هستند؛ و هیچکدام اثر خود را از دیگری نمی‌گیرد. اما نظام طولی، آنجایی است که علتها در طول همدیگرند، یعنی یکی کاملا تحت‌الشعاع دیگری کار می‌کند و استقلالی از آن ندارد. مثلا اینکه مطلبی می‌نویسم هم دستم در کار است و هم اراده من؛ اما دست من در طول اراده من کاری انجام می‌دهد.
آن گونه که از معارف دینی برمی‌آید امداد فرشتگان، از جنس نظام طولی است؛ یعنی این گونه نیست که کار آنها جایگزین کار ما بشود؛ بلکه ایمان و تلاش و کوشش ماست که امداد آنها را فرامی‌خواند.
در واقع، تفاوت مومن و کافر در این است که کافر فقط روی اسباب و علل عرضی عالم حساب می‌کند، اما مومن می‌داند که تمام این نظام عرضی، در طول نظام دیگری قرار دارد که آنجا تدبیر اینجا را برعهده دارد (فَالْمُدَبِّراتِ أَمْرا؛ نازعات/5) و اگر وظیفه خود را درست انجام دهد، به ثمر رسیدن کار وی صرفا بر اساس محاسبات مادی نمی‌باشد؛ از جای دیگری کار او پیش می‌رود، که آنجا، هم بر وضعیت او، و هم بر وضعیت دشمنان او مسلط است. (برای تفصیل بحث از نصرت در نظام طولی و عرضی، ر.ک: ایستاده در باد، ص150-161)
د. تعبیر «جنود» در جایی است که نفرات جنگی و مبارزه و جنگ در کار باشد. خداوند با این تعبیر می‌خواهد اشاره کند که جنگ حق و باطل، یک جنگ واقعی و تمام عیار است که در تمام زندگی بشر کشیده شده است. اصرار قرآن بر استفاده از این کلمه و اینکه تمام آسمان و زمین را «جنود» خداوند می‌خواند «و لِلَّهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض‏» (فتح/4 و7) «ما يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلاَّ هُو» (مدثر/31) و بر مساله «دشمن» (چه دشمنی شیطان و چه دشمنان بیرونی) ‌بسیار تاکید می‌کند  [چنانکه ماده «عدو: دشمن» و مشتقات آن 106 بار در قرآن کریم آمده است] نشان‌دهنده جدی بودن این مساله در زندگی ماست و کسی که این این منطق قرآنی را در محاسبات خود جدی نگیرد و نسبت به وجود دشمن آسوده‌خاطر باشد، دچار یک ساده‌اندیشی خطرناک است. (ایستاده در باد، ص163-166)
انتهای پیام/