باید ها، نبایدها و چگونگی تحقق "جهاد اقتصادی

مقدمه:   

نام گذاری سال 1390 از سوی مقام معظم رهبری به سال "جهاد اقتصادی" پیش از آنکه بازگوی منویات و نقطه نظرهای معظم له در سال جدید باشد نشانگر توجهی است که حضرت آیت الله العظمی خامنه ای به موضوع پیشرفت کشور و ارزیابی اقدامات صورت گرفته در سالیان گذشته داشته و دارند. چرا که پدیده مبارک و میمون نام گذاری سالها از سوی مقام معظم رهبری در سال های گذشته نشان از انتظاراتی داشته که حضرت ایشان از دستگاه ها و قوای حکومتی و در کنار آنان از مردم در سال جدید داشته اند و از سوی دیگر نمایانگر افقی بوده که با توجه به سیر پیشرفت و ترقی کشور مورد ارزیابی قرار گرفته و بنا بر جمع بندی های دقیق کارشناسی و تخصصی، اصلی ترین نیاز کشور در مقاطع شروع هر سال به عنوان اولویت اصلی برنامه های کشور با استفاده از پدیده نام گذاری سالیانه شکل واقعی و عملی به خود گرفته است. به گونه ای که در سال 1390 نیز با توجه به طرح عظیم و ملی هدفمندی یارانه ها، رهبر معظم انقلاب در اقدامی حکیمانه این سال را به عنوان سال "جهاد اقتصادی" نام گذاری کردند. توجه به این دقت نظر و توجه عمیق معظم له به نام‌های انتخاب شده برای هر سال از جمله سال 1390 از آن رو ضروری می نماید که بدانیم با توجه به آغاز طرح هدفمند کردن یارانه ها و تزریق آن به بخش های زیربنایی کشور، سال 1390 سالی خواهد بود سرشار از فراز و نشیب هایی که ادامه اجرای این طرح و عملیاتی کردن بخش اصلی آن یعنی وارد کردن یارانه های پرداختی به بخش های صنعتی و اشتغال زایی کشور در پی خواهد داشت.

همان گونه که ذکر شد اساسی ترین نیاز کشور در روزهای آغازین هر سال به همراه انتظاراتی که رهبری معظم انقلاب با توجه به شرایط کشور از دستگاه ها و مردم دارند از اسبابی است که موجب می شود معظم له در پیام ابتدایی هر سال، با نام گذاری حکیمانه، رهنمودهای خویش در آن سال را ابلاغ فرموده و دستگاه ها را با چشم اندازی روشن عازم کار و فعالیت در سال جدید نمایند. از سال 1373 تا کنون که سنت پیام های نوروزی رهبری با رهنمودهای ویژه ایشان نسبت به رخدادهای سال جدید همراه بوده است بررسی ها نشان از آن دارد که این تدبیر نقش به سزائی در یک پارچه کردن و ایجاد انسجام در میان دستگاه ها و جریان ها با هدف پیشبرد بهتر امور کشور داشته است. برهمین اساس می توان چند محور را به عنوان آثار و نتایج نام گذاری سال ها برشمرد:

1-  نام گذاری هر سال شروعی دوباره است برای ایجاد و تقویت وحدت کلمه در میان گروه ها، جریان ها و مردم و مسئولان کشور. چرا که وحدت نظر و افق مشترکی که در برابر تحولات کشور ترسیم می شود خواه ناخواه مسیر را برای اتخاذ وحدت رویه و رویکرد هموار می کند.

2-  علاوه بر وحدت رویه ای که عمدتا در میان مسئولان و دستگاه ها نمود پیدا می کند، نام گذاری هر سال افکار عمومی جامعه را نیز به سمت و سویی سوق می دهد که تا پایان سال متمرکز بر یک هدف و جهت باشند به گونه ای که حتی حرکت های کوچک مردمی و فعالیت های دسته جمعی و یا حتی انفرادی اقشار مختلف نیز با الهام از این نام گذاری، روشمند و جهت دار می شود.

3-  نام گذاری هر سال، نشان از مهمترین مسئله و دغدغه کشور دارد. بر همین اساس، توجه به این نام گذاری نقش به سزایی در نشان دادن اولویت های کشور و مسائل مهم و ضروری مملکت دارد.

4-  یکی از اقدامات کشورهای غربی و حتی رژیم وابسته پهلوی ایجاد مفاهیم و کلید واژه هایی بود که جامعه را با نوعی از خود بیگانگی مواجه کرده و به همین علت مردم را از توجه به رخدادهای اجتماع خویش و نیز عملکرد مدیران و دستگاه ها باز می داشت اما سنت حسنه نام گذاری سال ها به اسامی نیکو و دارای بار مفهومی بسیار مثبت، از جمله اموری است که سبب ایجاد بار مثبت در جامعه و نهادینگی ارزش های اولویت دار اجتماعی در کشور می شود. بر همین اساس، در جامعه ای که با عنوان مقدس جهاد اقتصادی سال آغاز می شود دیگر عناوین و نام هایی چون پسران برگزیده، دختران برتر، جشنواره انتخاب زیبارویان، سال انتخاب خودروی برتر و نام گذاری به سال حیوانات مختلف و در نتیجه ترویج خرافه های متعدد درجامعه شکل نمی گیرد و در مقابل،توجهات عمومی به حرکت در مسیر مجاهده و جهاد اقتصادی معطوف می شود.

باید در نظر داشت، در حالی سال 1390 به عنوان جهاد اقتصادی مزین شده است که از سال 1373 تا کنون مسئله نام گذاری و ایراد رهنمود در ابتدای سال و با موضوعی خاص مد نظر مقام معظم رهبری بوده است و مروری بر این اسامی و جملات و تطبیق آن با شرایط هر سال نشان از درایت ویژه و تدبیر حکیمانه رهبرفرزانه انقلاب دارد.

 

 از 1373 تا کنون سال ها بدین ترتیب نام گذاری و یا موضوع بندی شده بودند:

 

سال       نام و يا رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب در ابتداي سال

1373     وجدان کاری، انضباط اجتماعی

1374     انضباط اقتصادی ومالی

1375     کار سازنده

1376     صرفه جویی

1377     پرهيز از اسراف و رعايت صرفه جويي

1378     سال امام خميني (ره)

1379     سال اميرالمومنين (عليه‌السلام)

1380     رفتار علوی

1381     سال عزت و افتخار حسيني(علیه السلام)

1382     نهضت خدمت‌گذاري

1383     سال پاسخگويي سه قوه به ملت ايران

1384     سال همبستگي و مشارکت عمومي

1385     سال پيامبر اعظم (صلّي الله عليه و آله و سلّم)

1386     سال اتحاد ملي و انسجام اسلامي

1387     سال نوآوري و شکوفايي

1388     سال اصلاح الگوي مصرف

1389     سال همت مضاعف - كار مضاعف

چرا جهاد ؟

اولين نكته متبادر به اذهان درباره جهاد، ديني بودن و فريضه اي الهي بودن است. اما در مورد جهاد اقتصادي بايد توجه داشت كه نوع نگاه اسلام به مسئله اقتصاد با نگاه غرب و غير اسلامي تفاوتي اساسي دارد. در نگاه غربي اصالت سود و سرمايه و به اصطلاح اقتصاد سرمايه داري حرف اول را مي زند اما در اقتصاد اسلامي عدالت اقتصادي و بهره مندي عمومي و بدون تبعيض اساس است.  بر همين اساس نبايد در چشم اندازهاي تعريف شده براي سال 90 صرفا با آمار و ارقام اقتصادي عجين شد و جهادي بودن موضوع را از ياد برد. تقدسي كه كلمه جهاد به فعاليت هاي اقتصادي در سال 90 مي دهد مانع از آنستكه اقتصاد به مفهوم رايج جهاني مدنظر قرار گيرد. در جايي مي توان منتظر تحقق جهاد اقتصادي بود كه عملكرد دستگاه ها و نهادهاي مسئول اقتصادي از انباشت بي رويه ثروت به نفع قشري خاص جلوگيري كرده و فرصت بهره وري عمومي از امكانات بيت المال و سرمايه هاي خدادادي كشور براي همه اقشار به اندازه تلاش و كوشش انجام شده و بدون در نظر گرفتن رانت هاي متداول فراهم شود. نبايد از نظر دور داشت كه گنجاندن واژه مقدسِ جهاد در كنار اقتصاد افكار را ناگزير از آن مي كند كه عنايت ويژه اي به موضوع عدالت اقتصادي داشته باشند. چرا كه اقتصادِ بر آمده از جهاد مقدس قطعا نتيجه اي جز عدالت اقتصادي را در پي نخواهد داشت. حضرت آيت الله العظمي خامنه اي خود در اين باره مي فرمايند: «مسئله‌ى ديگر، نگاه غيرمادى به اقتصاد است. بسيارى از اين مشكلاتى كه در دنيا پيش آمده، به خاطر نگاه مادى به مسئله‌ى اقتصاد و مسئله‌ى پول و مسئله‌ى ثروت است. همه‌ى اين چيزهائى كه دوستان از انحرافهاى غرب و مشكلات فراوان و مسئله‌ى استثمار و استعمار و اينها ذكر كردند، به خاطر اين است كه به پول و به ثروت نگاه ماده‌گرايانه وجود داشته. مي توان اين نگاه را تصحيح كرد. اسلام براى ثروت اهميت قائل است، اعتبار قائل است. توليد ثروت در اسلام مطلوب است؛ منتها با نگاه الهى و معنوى. نگاه الهى و معنوى اين است كه.» 

دومين نكته بر آمده از مفهوم جهاد نوع توزيع و تقسيم برنامه كلان كشور ميان آحاد مردم است. اولين معناي خطور يافته به ذهن از واژه جهاد ، مشاركت فراگير اقشار مختلف در كنار هماهنگي و همكاري دستگاه ها براي تحقق هدفي واحد است. كلمه جهاد نمايانگر آن است كه موضوع جهادي مد نظر ديگر مسئله خاص نخبگان يا يك قشر خاص نيست بلكه به مانند هشت سال دفاع مقدس، توجه عمومي و تلاش همه گير اصلي ترين شرط تحقق جهاد در همه عرصه هاست.

سومين نكته، جهاد يعني اينكه همه توان ها بسيج شوند تا امري محقق شود. بر همين اساس، امور غير مهم و فاقد اولويت از ليست برنامه ها و اهداف حذف و اولويت اصلي به يك هدف جهادي معطوف مي شود. در جهاد نظامي همه شرايط كشور تحت تاثير عمليات و اقدامات نظامي تعريف مي شود. در جهاد سازندگي اولويت اول و آخر كشور مبتني بر سازندگي و بازسازي كشور بود. در جهاد اقتصادي نيز بايستي تمامي حساسيت ها و اولويت ها متوجه اقتصاد كشور و در جهت پيشرفت و تعالي به كار گرفته شود.  قوانين با چنين زاويه حساسيتي تصويب شوند. برنامه هاي اجرايي با چنين اولويت و تراز بندي هايی پياده شوند. حضرت آيت‌الله العظمي خامنه‌اي چند سال پيش و در ديدار اعضاي جهاد دانشگاهي با اشاره به نام اين سازمان، تأكيد کردند:... از طرفي شما مشغول جهاد هستيد. جهاد يعني مبارزه براي يک هدف والا و مقدس. ميدان‌هايي دارد؛ يکي از ميدان‌هايش حضور در نبردهاي مسلحانه رايج جهاني است. ميدان سياست هم دارد؛ ميدان علم هم دارد؛ ميدان اخلاق هم دارد. ملاک در صدق جهاد اين است که اين حرکتي که انجام مي‏گيرد، جهت‌دار و مواجه با موانعي باشد که همت بر زدودن اين موانع گماشته مي‏شود؛ اين مي‏شود مبارزه. جهاد يعني يک چنين مبارزه‏اي، که وقتي داراي جهت و هدف الهي بود، آن‏وقت جنبه تقدس هم پيدا مي‏کند.

چهارمين موضوع اينكه، نقطه مشترك در تمامي جهاد ها اعم از نظامي، غيرنظامي و ... وجود نقشه و سند اجرايي است. اين نقشه دربردارنده هدف گذاري و طرح ريزي بر پايه اهداف تعريف شده است. براي تبيين حدود و ثغور هر نقشه جهادي در گام اول بايد هدفي جامع و مانع براي آن تعريف كرد. در جهاد اقتصادي نيز بايد هدفي حاوي تمامي بايد ها و نبايدها پي ريزي و ارائه شود. پس از مرحله هدف گذاري بايستي براي اهداف مورد نظر برنامه هاي اجرايي و عملياتي نوشت. اين برنامه ها بايستي با رويكرد ظرفيت ها، آسيب ها، تهديدها و فرصت ها باشد. احصاي مشكلات و موانع با ريز كردن راه حل هاي برطرف كننده معضلات گامي بزرگ در تحقق يك امر جهادي است. بهترين نقشه براي جهاد اقتصادي سند چشم انداز بيست ساله نظام و رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب درباره دهه پيشرفت و عدالت است. همچنين، با توجه به جهاد اقتصاديِ مد نظر رهبري معظم، طرح تحول اقتصادي كه فاز اول آن با اجراي هدفمندي يارانه ها صورت عملي به خود گرفت مي تواند نقشه اي با جزئيات گام به گام براي سال 1390 باشد.

توجه به ديدگاه رهبر معظم انقلاب در 13 سال پيش درباره جهاد خواندني است: «عزيزان من! بعضى كسان از اسم جهاد مى‏رمند! خيال مى‏كنند كه تأسيس يك كشور، ايجاد يك تمدّن،نظم در زندگى، پيشرفت در زندگى مادّى و معنوى و رفاه مشروع براى انسانها، با جهادنمى‏سازد و جهاد ضدّ اين‏هاست! چه خطايى! چه غلطى! بدون جهاد، هيچ‏چيز به دست انسان نمى‏آيد؛ نه دنيا و نه آخرت. بدون جهاد، در مقابل گرگِ بى‏دست و پاى بيابان هم نمى‏شود ايستاد؛ چه رسد به گرگهاى بسيار بسيار خطرناك دنياى سياست و دنياى اقتصاد وسرپنجه‏هاى خونينى كه ميليونها انسان را دريدند و نابود كردند و خوردند وبردند! مگر يك ملت بدون جهاد مى‏تواند سرش را بالا بگيرد؟ مگر يك ملت بدون جهادمى‏تواند طعم عزّت را بچشد؟ مگر يك ملت بدون جهاد مى‏تواند در ميان ملتهاى دنيا شأن و موقعيتى پيدا كند؟»

 

چرا جهاد در عرصه اقتصاد؟

همان گونه كه در توضيح فلسفه نام گذاري سال ها از جانب مقام معظم رهبري بيان شد، مهمترين دغدغه ها و اصلي ترين رويكردهاي نظام در هر سال با پيام رهبري در ابتداي سال و در قالب نام انتخابي، متبلور شده و بر همين اساس انتظارات و خواسته هاي نظام با رويكردي اصولي و اساسي به دستگاه ها و مسئولان ابلاغ مي شود. سال 1390 و موضوع جهاد اقتصادي نيز از همين قاعده پيروي مي كند. اما اينكه چرا در اين برهه از زمان و با توجه به فتنه هاي پس از انتخابات دهم رياست جمهوري در كشور، تحولات و تغييرات گسترده در سطح منطقه، پرونده هسته اي كشور و تهديدات مختلف نظامي و امنيتي، معظم له بعد اقتصادي را شايان توجه و اهميت دانسته اند سوالي است كه بايد با تحليل هايي چند بدان پاسخ داد. از سوي ديگر، پس از پاسخ به سوال اول بايد اين نكته روشن گردد كه چرا حضرت آيت الله العظمي خامنه اي براي تحقق اهداف كلان اقتصادي مد نظر خويش مردم و مسئولان را به جهاد و مجاهده فراخوانده اند؟

تنوير مقام معظم رهبري  در اين باره راهگشاست:« آنچه كه در عرصه‌ی مجموعه‌ی مسائل كشور انسان مشاهده می كند، كه در سال 90 باید ماآن را وجهه‌ی همت خودمان قرار بدهیم، این است كه از جمله‌ی اساسی‌ترین كارهای دشمنان ملت ما و كشور ما در مقابله‌ی با كشور ما، مسائل اقتصادی است. البته درعرصه‌ی فرهنگی هم فعالند، در عرصه‌ی سیاسی هم فعالند، در عرصه‌ی انحصارات علمی هم فعالند، اما در عرصه‌ی اقتصادی فعالیت بسیار زیادی دارند. همین تحریمهائی كه دشمنان ملت ایران زمینه‌سازی كردند یا آن را بر علیه ملت ایران اعمال كردند، به قصد این بود كه یك ضربه‌ای بر پیشرفت كشور ما وارد كنند و آن را از این حركت شتابنده بازبدارند. البته خواسته‌ی آنها برآورده نشد و نتوانستند از تحریمها آن نتیجه‌ای را كه انتظار داشتند، بگیرند و تدابیر مسئولان و همراهی ملت بر ترفند دشمنان فائق آمد؛اما دنبال می كنند. لذا این سال جاری را كه از این لحظه آغاز می شود، ما بایستی متوجه كنیم به اساسی‌ترین مسائل كشور، و محور همه‌ی اینها به نظر من مسائل اقتصادی است. لذا من این سال را «سال جهاد اقتصادی» نامگذاری می كنم و از مسئولان كشور، چه دردولت، چه در مجلس، چه در بخشهای دیگری كه مربوط به مسائل اقتصادی می شوند و همچنین از ملت عزیزمان انتظار دارم كه در عرصه‌ی اقتصادی با حركتِ جهادگونه كار كنند، مجاهدت كنند. حركت طبیعی كافی نیست؛ باید در این میدان، حركت جهشی و مجاهدانه داشته باشیم.».

درباره اینکه چرا با جهاد باید به سوی حل مسائل اقتصادی در سال 1390 حرکت کرد چند نکته را می توان مورد اشاره قرار داد:

اول اينكه، دشمنان نظام در سي و سه سال گذشته به خصوص ده سال اخير تمامي راه هاي پيش رو را براي توقف حركت قطار تند پيشرفت و توسعه انقلاب اسلامي به كار گرفتند اما هيچ يك از اين حربه ها براي خاموش كردن آتش شعله ور انقلاب اسلامي ايران كارگر نيفتاد. نخستين حربه، استفاده از حربه نفاق و تزوير و ترورهای کور گروهک منافقین بود كه در همان سال هاي آغازين انقلاب با پاسخ تند مردم و مسئولان و بيشتر از همه امام راحل (ره) مواجه شد. ترفند ديگر، به كارگيري نيروي نظامي عليه كشور تازه نُضج يافته ايران بود كه از قيد و بند نظام سلطنتي پهلوي رهايي يافته بود. هشت سال جنگ تحميلي تاوان ايستادگي مردم در برابر اهداف و درخواست هاي استعمارگران بود كه در نهايت با سربلندي ملت بزرگ كشورمان خاتمه يافت. پس از جنگ، تهديدهاي مختلف سياسي و بايكوت ايران در مجامع مختلف بين المللي و جهاني بود كه تا همين امروز نيز دنبال شده اما نتيجه اي براي دشمنان در بر نداشته است. پرونده هسته اي ايران نمونه بارزي از اين گونه شيطنت هاي دشمنان نظام اسلامي است. حمايت از فتنه گران و ايجاد مشكلات امنيتي در كشور از ديگر پرده هاي سناريوي زمين گير كردن انقلاب نوپاي اسلامي در ايران بود كه از ابتداي پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي در سال 57 و با غائله هاي اكراد و تركمن صحرا و خلق عرب و پان تركيست شروع شده و با خنثي شدن اين جريانات و گروهك هايي چون منافقين و سلطنت طلبان و اين اواخر گروهك تروريستي جندالشيطان ادامه پيدا كرد. اما اقتدار نظام در مديريت اين قبيل مانع تراشي ها از جمله در فتنه هاي پس از انتخابات رياست جمهوري دهم و نيز دستگيري و اعدام شرور عبدالمالك ريگي نشان داد كه توان امنيتي كشور به مراتب قدرتمندتر از توان سياسي و بين المللي است. در تمامی سه دهه ای که از عمر انقلاب می گذرد فشارهای اقتصادی یکی از اهرم های همیشگی فشار علیه جمهوری اسلامی بوده است. اما به دلیل ناکامی جدی دشمنان در دیگر عرصه ها، استكبار جهاني از چند سال پیش به این سو، دست به تحريم هاي گسترده و بستن شاهراه هاي اقتصادي دنيا بر روي اقتصاد کشورمان در جهت مختل كردن اوضاع معيشتي و توان توليد و تجارت ایران زدند.  به گونه اي كه در اظهار نظرهايي صريح، تحريم اقتصادي را برنامه اي قطعي و جدي براي فلج كردن برنامه هاي جمهوري اسلامي ايران برشمردند. از همين رو، با توجه به اجراي اولين گام از طرح تحول اقتصادي يعني هدفمندي يارانه ها و نیز نقشه دشمنان در اِعمال تحریم های گسترده اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران، مقام معظم رهبری با درايتي بي نظير و با نام گذاري سال 1390 به نام جهاد اقتصادي عملا دشمنان را در موضع انفعال قرار داده و تمامي امكانات كشور و هم ّ و غمّ عمومي را براي مجاهده اي اقتصادي بسيج كردند.

دوم؛ تلقي فعاليت هاي اقتصادي در سال 1390 به عنوان امري جهادي و مقدس است. همان گونه كه معظم له به صراحت تاكيد فرمودند منظور از جهاد تنها معناي لغوي آن كه مترادف تلاش و كوشش است نمي باشد بلكه منظور اصلي همان جهاد مقدسي است كه در برابر دشمنان انجام مي شود. جهادي كه در قالب مبارزه و براي رسيدن به هدفي مقدس صورت مي گيرد.  يعني در امر جهادي مورد نظر، ما با دشمني دشمناني مواجهيم كه تمامي توان خود را براي از پاي در آوردن ما بسيج كرده اند و ما نيز بايد تمامي قواي خود را براي ناكامي و مبارزه با آنها به كارگيريم.

سوم؛ اینکه، تجربیات به دست آمده در سی و سه سال گذشته حاکی از آنستکه هر گاه کارشکنی دشمنان و فشارهای بیرونی به حد طاقت فرسایی رسیده است ملت ایران با جهادی بی سابقه ضمن بسیج تمامی امکانات خود از گردنه های پر فراز و نشیب مشکلات به سلامت عبور کرده است. از همین رو، در کنار موفقیت های متعدد سیاسی، امنیتی و نظامی، بُعد توجه به مشکلات اقتصادی نتوانسته است دوشادوش دیگر عرصه ها به پیش رفته و به مانن آنها موفقیت آمیز باشد. از همین رو، اعلام جهاد برای حل و فصل مشکلات اقتصادی از سوی مقام معظم رهبری می تواند نقش موثری در بسیج یک پارچه تمامی امکانات و توان کشور جهت بهبود اوضاع اقتصادی و ناکام گذاشتن دشمنان در مسئله تحریم ها داشته باشد.

چهارم، قرار گرفتن کشور در دهه پیشرفت و عدالت که از سوی مقام معظم رهبری نام گذاری شده است نیاز مند لوازم و ابزارهایی است تا بر پایه آن نشانه های بارزی از همه گیر شدن پیشرفت و تحقق عدالت در کشور مشاهده شود. سال همت مضاعف و کار مضاعف تاثیر به سزائی در حرکت به سوی پیشرفت کشور داشت و همگان شاهد آن بودند که در همین سال طرح عظیم هدفمندی یارانه ها و بسیاری دیگر از طرح های مقدماتی در جهت پیشرفت کشور به تصویب رسید. اما نهادینه کردن عدالت امریست که با پیشرفت صِرف به دست نمی آید. بررسی ها و شواهد موجود نشان از آن دارد که در اغلب کشورهای توسعه يافته به تناسب پيشرفت هاي اقتصادي، موج بی عدالتی نيز فراگير شده است از همین رو، تعبیر مقدس و مذهبی جهاد برای فعالیت های اقتصادی از سوی مقام معظم رهبري حلقه گمشده رسیدن به عدالت در دهه پیشرفت بود که بایستی با مجاهده گسترده در عرصه های اقتصادی و معیشتی مسیر تحقق عدالت فراگیر هموارتر شود.

راهكارها و پیشنهادهای تحقق "جهاد اقتصادي"

هر چند جهاد اقتصادی با توجه به گستره معنایی وسیعی که دارد تمامی جوانب مرتبط با فعالیت های اقتصادی را شامل می شود اما با این حال با توجه به نام گذاری سال 1390 به عنوان سال نهادینه کردن جهاد اقتصادی به نظر می رسد احصاء برخی مصادیق و راهکارهای عملی جهت برداشتن گام هاي اوليه در عرصه جهاد اقتصادی لازم و ضروری باشد که به برخی از آنها اشاره می شود:

1- نظر به پژوهش ها وتالیفات بی شمار محققان و اقتصاد دانان داخلی، خارج کردن طرح ها وپژوهش ها از حالت تئوری و آکادمیکِ صرف و تزریق آن به بخش های صنعتی، تجاری واقتصادی ازضروریات وبدیهیات حرکت جهادی درمسیر اصلاح وترمیم اقتصاد کشور است.

2- تجدید نظر در آئین نامه ها و تغییرات در شیوه اجرایی اصل 44 قانون اساسی. آن چیزی که مد نظر قانون گذار در اصل مهم 44 از اصول قانون اساسی کشور و اموری که مورد توجه رهبر معظم انقلاب در ابلاغ سیاست های کلی این اصل بود همگی بر کاهش تصدی گری های دولتی و افزایش مشارکت بخش خصوصی در ابعاد و فعالیت های خرد و کلان اقتصادی کشور اشاره دارد اما وجود برخی آئین نامه ها و دستور العمل های اجرایی نشانگر آنستکه دولت وظیفه خود را در کاهش تصدی گری به خوبی انجام داده اما به دلیل نقص در قوانین، عملا با آزاد سازی اقتصاد و صنعت عرصه برای فعالیت شبه دولتی ها و به وجود آمدن پدیده ای به نام شبه خصوصی سازی فراخ و هموار شده است. این در حالی است که نهادهای قانون گذار چون مجلس شورای اسلامی بایستی با تصویب قوانینی در این رابطه عملا دست دولت را در خصوصی سازیِ به معنی واقعی باز گذاشته و راه رانت خواری و استفاده از حفره های قانونی را بر برخی افراد و جریانات ببندند. از سوی دیگر، تقویت فضای رقابتی بین شرکت ها و موسسات اقتصادی خصوصی می تواند نقش موثری در بهبود کیفیت کالاها و خدمات داشته باشد.

3- حرکت در مسیر قطع وابستگی بودجه کشور به درآمدهای نفتی و توجه عملی به صادرات غیر نفتی.

4- با توجه به سرمایه هنگفت ایرانیان مقیم خارج از کشور و عدم آشنایی آنان با ظرفیت ها و فضای سیاسی و اقتصادی کشور، جذب این سرمایه ها و حمایت از تزریق آن به شبکه اقتصادی کشور می تواند موجی عظیم در جهت کارآفرینی و در نهایت تاسیس نهادهای مولد اقتصادی در جهت رسیدن به جهاد اقتصادی ایجاد کند.

5- تصویب قوانین مورد نیاز برای پر کردن خلأهای حقوقی جهت انجام جهاد اقتصادی. همچنین، اصلاح و تجدید نظر در قوانین قضایی و کیفریِ رسیدگی ومجازات اخلال گران اقتصادی برای سالم سازی و عادی سازی فضای اقتصادی کشور.

6- ابداع روشی نو و کاربردی در تهیه و تدوین لایحه بودجه کل کشور و نیز اصلاح قوانین و آئین نامه های مربوط به تفریغ بودجه در دیوان محاسبات کل کشور.

7-  اصلاح قوانین دست و پاگیر در عرصه اقتصاد و تصویب و اجرای قانون های جدید. در حال حاضر بسیاري از آئین نامه ها و قوانین مرتبط با فعالیت های اقتصادی به دلیل پیچیدگی های غیر ضرور یکی از موانع اصلی بر سر توسعه فعالیت های اقتصای به شمار می روند. قوانین بیمه، گمرک، بانکداری و سرمایه گذاری از این قبیل هستند که نیاز به بازنگری و اصلاح جدی دارند. همچنین، تقویت برنامه دولت الکترونیک و حذف بوروکراسی های متداول می تواند نقشی کیفی دربالا بردن سطح توسعه فعالیت های اقتصادی کشور داشته باشد.

8- استفاده حداکثری از توان و ظرفیت های صندوق توسعه ملی در کنار به کارگیری سرمایه بانک های خصوصی و دولتی جهت مشارکت در پروژه ها و برنامه های کلان اقتصادی.

9-  وضع آئین نامه ها و قوانین اجرایی جهت مبارزه با اسراف و مصرف گرایی و تشویق و ترویج فرهنگ اصلاح الگوی مصرف و حمایت از برنامه های تولیدی و نه مصرفی.

10- دخالت و مشاركت واقعي و نه شعاري مردم در مسائل اقتصادي كشور به گونه اي كه سرمايه گذاري هاي مردمي و نيز طرح ها و ابداعات بخش خصوصي به سهولت با مراجع مربوطه و مسئولان و نهادهاي اقتصادي در ميان گذارده شده و هر چه سريعتر خاصيت عملي به خود بگيرد. « مشاركت مستقيم مردم در امر اقتصاد، لازم است. اين نيازمند توانمند شدن است، نيازمند اطلاعات لازم است؛ كه اينها را بايد مسئولين در اختيار مردم بگذارند و اميدواريم ان‌شاءاللَّه اين روند روزبه‌روز توسعه پيدا كند. البته رسانه‌ها نقش دارند، راديو و تلويزيون نقش دارند، مي توانند مردم را آگاه كنند؛ دولت هم بايد فعال برخورد كند و بتوانند ان‌شاءاللَّه مسئله‌ى اقتصادى را پيش ببرند.»

بایدها و نبایدها (الزامات) "جهاد اقتصادی"

نباید نخست: برای رسیدن به جهاد اقتصادی نباید از الگوهای اقتصادی کشورهای دیگر دنیا به خصوص کشورهایی که فاصله معتنابهی از لحاظ پیشرفت و توسعه اقتصادی با ایران دارند كپي برداري کرد. این كپي برداري حتی نباید از کشورهای دارای شرایط مشابه ایران انجام گيرد. چرا که در صورت تقلید، عنصر جهادی در پیشرفت اقتصاد کشور خدشه دار می شود. بهترین راه، مجاهده برای ساخت و پرورش اقتصاد ایران بر پایه الگوی ایرانی – اسلامی است. با پیگیری چنین الگوییست که شرایط اقلیمی و جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی و اقتصادی کشورمان با طرح جهاد اقتصادی سازگار بوده و نتیجه مثبت عاید کشورمان خواهد کرد. اين مطلب جداي استفاده از تجربياتي است كه بايد از تفكرات و دستآوردهاي نوين اقتصادي در ديگر كشور ها استفاده كرد. آنچه مذموم است كپي برداري بدون تطبيق شرايط است.

نباید دوم: در جهاد اقتصادی آنچه مهم است نداشتن نگاه کمّی به پیشرفت اقتصادی کشور است. تجربه نشان داده است که نگاه کمّی بدون شک منتهی به تقویت و ترویج بیش از پیش فرهنگ مصرف گرایی و تباه کردن توان تولید و تجارت داخلی و ملّی می شود. آنچه اساسی است زاویه دید کیفی و زیربنایی به پیشرفت و تحول اقتصادی کشور است که ممکن است در سال 1390 آغاز شده و اثرات خود را نه در سال مذکور بلکه به عنوان مثال از سال 1392 به بعد به منصه ظهور برساند.

نباید سوم: همان گونه که رهبر معظم انقلاب در بیانات روزهای آغازین سال 1390 فرمودند نباید موضوع جهاد اقتصادی عاملی برای پر کردن برنامه های تبلیغی و صرفا شعاری دستگاه ها باشد بلکه آنچه مد نظر معظم له بوده پرداخت ویژه و عملی به مسئله جهاد در عرصه فعالیت ها و پیشرفت های اقتصادی کشور بوده است. « گاهى اوقات اين شعارى كه ما براى سال اعلام مي كنيم، بعد ناگهان مى‌بينيم همه‌ى در و ديوارهاى تهران و شهرهاى ديگر پر شده از تابلو، كه اين شعار رويش نوشته شده. اين فايده‌اى ندارد. گاهى كارهاى پرهزينه‌اى انجام ميگيرد؛ چه لزومى دارد؟ آنچه كه من از مسئولين و از مردم عزيزمان توقع دارم، اين است كه اين شعار را بشنوند، باور كنند و دنبال كنند. تابلو كردن و در و ديوار را پر كردن و عكس زدن و اينها هيچ لزومى ندارد. اگر هزينه‌اى نداشته باشد، لزومى ندارد؛ اگر هزينه داشته باشد، اشكال هم دارد. هيچ لزومى ندارد كارهاى پرهزينه را انجام بدهند.»

نبايد چهارم: نبايست از موانع و مشكلات موجود بر سر راه جهاد اقتصادي نا اميد شده و در نتيجه به تغييرات و اصلاحات ظاهري و نه عمقي دل خوش كرد.

نبايد پنجم: توجه و تمركز ويژه به مسائل اقتصادي نبايد سبب آن گردد كه ديگر عرصه هاي ضروري كشور از كانون توجه و تلاش خارج شوند. بسيج اصلي امكانات و اولويت ها بايستي متوقف بر مسائل اقتصادي باشد اما روند رشد در ديگر عرصه ها نيز بايد روند طبيعي خود را پشت سر گذارد.« البته محوريت اقتصاد كه من عرض كردم، به معناى غفلت از عرصه‌هاى ديگر تلقى نشود. در عرصه‌هاى ديگر، مخصوصاً در همان عرصه‌ى علم و فناورى، بايد به اين دانشمندان جوان كمك شود، به آنها اعتماد شود تا بتوانند كارهاى بزرگ را انجام دهند.»

باید اول: داشتن راهبرد و استراتژی برای جهاد اقتصادی. قدم گذاشتن در مسیر جهاد اقتصادی بدون داشتن نقشه راه امری غیر ممکن و در خوش بینانه ترین حالت، بسیار دشوار است.

بايد دوم: دارا بودن روحيه جهادي براي مجاهدت در جهاد اقتصادي، نظامي و سازندگي از شروط لازم و ضروري است. و بديهي است كه چنين روحيه اي بايد برخوردار از اخلاص، جديت و استحكام معنويت و ايمان باشد. « اگر ما بخواهيم اين حركت عظيم اقتصادى در كشور در سال 90 انجام بگيرد، يك الزاماتى هم دارد. اين الزامات را هم من فهرست وار عرض بكنم. اولاً روحيه‌ى جهادى لازم است. ملت ما از اول انقلاب تا امروز در هر جائى كه با روحيه‌ى جهادى وارد ميدان شده، پيش رفته؛ اين را ما در دفاع مقدس ديديم، در جهاد سازندگى ديديم، در حركت علمى داريم مشاهده مي كنيم. اگر ما در بخشهاى گوناگون، روحيه‌ى جهادى داشته باشيم؛ يعنى كار را براى خدا، با جديت و به صورت خستگى‌ناپذير انجام دهيم - نه فقط به عنوان اسقاط تكليف - بلاشك اين حركت پيش خواهد رفت. دوم، استحكام معنويت و روح ايمان و تدين در جامعه است. عزيزان من! اين را همه بدانند؛ تدين جامعه، تدين جوانان ما، در امور دنيائى هم به ملت و به جامعه كمك مي كند. خيال نكنند كه متدين شدن جوانان، اثرش فقط در روزهاى اعتكاف در مساجد يا در شبهاى جمعه در دعاى كميل است. اگر يك ملت جوانانش متدين باشند، از هرزگى دور خواهند شد؛ از اعتياد دور خواهند شد؛ از چيزهائى كه جوان را زمينگير مي كند، دور خواهند شد؛ استعداد آنها به كار مى‌افتد، كار مي كنند، تلاش مي كنند؛ در زمينه‌ى علم، در زمينه‌ى فعاليتهاى اجتماعى، در زمينه‌ى فعاليتهاى سياسى، كشور پيشرفت مي كند. در اقتصاد هم همين جور است. روحيه‌ى معنويت و تدين، نقش بسيار مهمى دارد.»

باید سوم: وحدت مسئولان و دستگاه ها. تجربه نشان داده است که هر گاه انرژی و نیروی دستگاه ها و قوای مختلف حکومتی به همراه مسئولان و مدیران کشور برای موضوعاتی چون دفاع مقدس، زلزله بم، هدفمندی یارانه ها و ... یک صدا و یک پارچه شده است نتیجه به دست آمده بسیار چشمگیرتر و فراتر از حد تصور بوده است. در سال جهاد اقتصادی وحدت و انسجام مسئولان و دستگاه ها جایگاهی ویژه در جهت نهادینه کردن این امر بزرگ دارد . همان گونه که اختلاف و تفرقه میان مسئولان می تواند هدر دهنده انرژی و توان کشور و نیز بازدارنده اصلاحات اقتصادی و مانع از مجاهده ملی باشد. « يك شرط ديگر، حفظ اتحاد و انسجام ملى است.  اين اتحادى كه امروز در ميان مردم و در بين مردم و مسئولين وجود دارد، مردم به مسئولينِ خودشان علاقه‌مندند، به آنها اعتماد دارند، به آنها كمك مي كنند، با آنها همراهى مي كنند، بين خود مردم اتحاد و وحدت وجود دارد، بايستى باقى بماند و روزبه‌روز تقويت شود. يكى از نقشه‌هاى بزرگ دشمنان ملت ايران، ايجاد تفرقه و شكاف در داخل بوده است؛ به بهانه‌ى قوميت، به بهانه‌ى مذهب، به بهانه‌ى گرايشهاى سياسى، به بهانه‌ى جناح‌بندى‌ها، به بهانه‌هاى گوناگون. اتحاد را بايد حفظ كرد. خوشبختانه ملت ما آگاهند. همه‌ى كسانى كه به كشورشان علاقه‌مندند، به نظام مردم‌سالارى دينى - كه مايه‌ى افتخار امروز ملت ايران است - علاقه‌مندند، بايد با هم هماهنگى داشته باشند. مسئولين كشور هم همين جور؛ آنها هم بايد سعى كنند اگر گله‌اى از هم دارند - كه گاهى ممكن است اين گله‌ها بحق هم باشد - اين گله را در معرض افكار عمومى مطرح نكنند؛ اين ضربه‌ى به اتحاد ملى است؛ اين را همه توجه داشته باشند. من به مسئولين كشور به طور جد اين را تذكر و هشدار مي دهم. ممكن است مسئولين از هم گله داشته باشند - كه هميشه بوده؛ از اول انقلاب كه ما دست‌اندركار مسائل بوديم، ديديم؛ گاهى قوه‌ى مجريه از قوه‌ى مقننه، گاهى قوه‌ى مقننه از قوه‌ى قضائيه، گاهى قوه‌ى قضائيه از قوه‌ى مجريه گله‌هائى داشتند؛ طبيعت كار هم همين است، گله به وجود مى‌آيد - ممكن است گله‌ها بحق هم باشد؛ اما اين را نبايد در عرصه‌ى افكار عمومى بياورند، ذهن مردم و دل مردم را ناراحت كنند، مردم را مأيوس كنند؛ بين خودشان حل كنند. مهمترين مسائل دنيا با مذاكره قابل حل است؛ اين مسائل جزئى اهميتى ندارد. پس انسجام قوا با يكديگر، هماهنگى قوا با يكديگر هم مهم است.»

باید چهارم: تشکیل اتاق مدیریت  جهاد اقتصادی برای جلوگیری از موازی کاری و هدر رفت انرژی در دستگاه های مسئول و غیر مسئول. با توجه به نقش تقنینی مجلس، بازدارندگی و پیشگیری قوه قضائیه و اجرایی دولت ، تشکیل اتاق فکری با حضور عالی ترین مسئولان این سه قوه با دایر کردن دبیرخانه دائمی به همراه ارائه گزارش مستمر به مردم، عامل اصلی در پیشبرد هر چه بهتر برنامه های جهاد اقتصادی و جلوگیری از موازی کاری و حتی کارشکنی های احتمالی در برخی دستگاه ها می باشد.

باید پنجم: توجه به جهاد اقتصادی بدون در نظر گرفتن راه حلی موثر برای دور زدن و حل مشکل تحریم ها امکان پذیر نیست. باید تمام توان بین المللی و دیپلماسی کشور در این سال برای مقابله با تحریم ها بسیج شوند.

بايد ششم: بايستي تمامي دستگاه ها، افراد و جريان هاي تاثير گذار در سال منظور نظر رهبر معظم انقلاب كه معنون به عنوان جهاد اقتصادي گرديده است آرايش جهادي به خود بگيرند به گونه اي كه همگان در راستاي آرايش تعريف شده و با وحدت سياق و روش سال را پشت سر گذارند. رسيدن به چنين رويكردي مستلزم داشتن نگاه متمركز و بي توجهي به مسائل حاشيه اي و فرعي است. «  يك شرط ديگر اين است كه كشور به مسائل حاشيه‌اى مبتلا نشود. ببينيد، در بسيارى از اوقات يك مسئله‌ى اصلى در كشور وجود دارد كه همه بايد همت كنند و به سراغ اين مسئله‌ى اصلى بروند؛ بايد مسئله‌ى كانونى كشور اين باشد؛ اما ناگهان مى‌بينيم از يك گوشه‌اى يك صدائى بلند مي شود، يك مسئله‌ى حاشيه‌اى درست مي كنند، ذهنها متوجه آن مي شود. اين مثل اين مي ماند كه در يك مسافرت مهمى، كاروانى، قطارى دارد حركت مي كند، هدفش رسيدن به يك نقطه‌ى خاص است؛ ناگهان ذهنها را مشغول كنند به يك چيز حاشيه‌اى در بيابان، از راه باز بمانند، احياناً امكان ادامه‌ى حركت هم از آنها گرفته شود. مسائل حاشيه‌اى نبايد به ميان بيايد. مردم ما خوشبختانه قدرت تحليل دارند، هوشمندند، هوشيارند؛ مي توانند مسائل فرعى و حاشيه‌اى را از مسائل اصلى جدا كنند. توجه شود مسائل حاشيه‌اى كانون توجه افكار عمومى قرار نگيرد.»

بايد هفتم: همان گونه كه در زمان جنگ و عرصه جهاد با دشمنان مشاهده شد آموزش و آماده سازي نيروها و امكانات نقش اساسي را در پيروزي هاي رزمندگان اسلام بر عهده داشت بر همين اساس بايد در نظر داشت كه جهاد اقتصادي بدون آموزش و توانمند سازي نيروها و ابزار و امكانات عملا قدم نهادن در مسير شعارگرايي است به همين علت آموزش و توجيه و يك پارچه كردن منابع انساني و قدرت نرم افزاري و سخت افزاري دستگاه ها و قوا بايستي در روزها و هفته هاي آغازين سال 1390 مد نظر قرار گيرد. « اين نيازمند توانمند شدن است،نيازمند اطلاعات لازم است؛ كه اينها را بايد مسئولين در اختيار مردم بگذارند واميدواريم ان‌شاءاللَّه اين روند روزبه‌روز توسعه پيدا كند. البته رسانه‌ها نقش دارند، راديو و تلويزيون نقش دارند، مي توانند مردم را آگاه كنند؛ دولت هم بايد فعال برخورد كند و بتوانند ان‌شاءاللَّه مسئله‌ى اقتصادى را پيش ببرند». 

باید هشتم: رسیدن به جهاد اقتصادی مستلزم اینستکه تمامی برنامه ها و نقشه های ما دانش بنیان باشد. یعنی با رصد کامل تمامی توان و ظرفیت و نیز وضعیت فعلی کشور و افقی که رو به آن در حرکت هستیم برنامه ها و اهداف را طرح و پیگیری کنیم . در نتیجه برای رسیدن به جهاد اقتصادی، در اولین گام باید تلاش خود را معطوف بر جهاد علمی و تکنولوژیک با هدف رسیدن به جهاد اقتصادی بکنیم.

 

چشم اندازها و پيآمدهاي رسيدن به جهاد اقتصادي

1- رشد پرشتاب كشور براي رسيدن به رشد هشت درصدي در عرصه اقتصاد.

2- كاهش فاصله درآمدي دهك هاي بالا و پائين جامعه ( افزایش سطح رضایتمندی عمومی در طبقات مختلف اجتماعی و بالا رفتن خودباوری و خودآگاهی ).

3- كاهش نرخ بيكارى و افزايش اشتغال در كشور.

4- افزايش سرمايه‌گذارى بخش خصوصى و كمك به بخش خصوصى با ايجاد و حمايت ويژه از تعاوني ها.

5- بهره برداري بهينه از منابع خدادادي براي اقتصاد كشور مانند آب ، انرژي  و صنایع معدني.

6-   تقویت زیرساخت های اقتصادی کشور با دوری از فرهنگ مصرف گراییِ صِرف، حمایت از فعالیت های مولّد اقتصادی و حاکم شدن تجربه های موفق و نوین اقتصادی.

7- مايوس شدن دشمنان از ضربه زدن و زمين گير كردن نظام اسلامي. در حال حاضر تنها حربه اي كه مايه اميدواري دشمنان براي مقابله و زمين گير كردن انقلاب اسلامي ايران شده است مسائل اقتصادي است كه با تحقق جهاد اقتصادي اين اميد ها مبدل به نااميدي شده و تشتت شديدي نيز بر جبهه مقابل نظام اسلامي سايه خواهد افكند.

8- ارائه يك الگوي عملي به ملت هاي مسلمان در زمينه پايداري و استقلال و رسيدن به قله خودكفايي در عرصه اقتصاد كه خود منشا اميد سازي، روشنگري و اعتماد به نفس براي ديگر كشورها و گروه هاي مسلمان خواهد شد. « ما بايد بتوانيم قدرت نظام اسلامى را در زمينه‌ى حل مشكلات اقتصادى به همه‌ى دنيا نشان دهيم؛ الگو را بر سر دست بگيريم تا ملتها بتوانند ببينند كه يك ملت در سايه‌ى اسلام و با تعاليم اسلام چگونه مي تواند پيشرفت كند.»