حدیث یا شکر است آن که در دهان داری

گروه ادبیات، نشر و رسانه: ترنم گوش نواز و دل انگیز غزل سعدی، بی شک رهاوردی یک شبه نیست؛ پالایش واژگان و قابل‌مند ساختن زبان برای خلق آثار گران‌سنگ و هنری تا روزگار سعدی، حاصل تلاش جمعی بوده است نه دستاورد فردی؛ اما در این میان سعدی بهترین میراث داری بود که از این زبان بالغ شده که نشان تربیت سخنوران بسیاری را در ناصیت خویش داشت، توانست آثار فاخری در حوزه نثر و نظم برای ایرانیان و جهانیان خلق نماید و با استادی در هر دو حوزه‌ نثر و نظم، به حق استاد سخن لقب گیرد.

 

 

به گزارش بولتن نیوز به نقل از موسسه فرهنگی هنری خراسان، لقبی که در میان بزرگان سخن فارسی فقط شایسته‌ اوست زیرا شاعران کمتر به نثر می‌پرداختند و نثرنویسان نیز گاهی به تکلف شعری می‌سرودند و یا اگر بودند کسانی همچون خاقانی و عطار و قائم مقام که قدم در دو عرصه نظم و نثر می‌نهادند، شعر و نثرشان در یک پایه قرار نداشت یا مانند خاقانی شعری زیباتر از نثر داشتند یا چون قائم مقام نثرشان را باید از شعر برتر نهاد.

 

مشروعیت شعر با حوزهاقبال مخاطبان و کاربرد آن شعر در میان مردم – به شرط رعایت جلوه‌های شاعرانه - در ارتباط است و این ارتباط نشان از تأثیرگذاری شعر دارد و در این خصوص سعدی قافله سالاری بی‌بدیل است. جدا از فرشی ایرانی آویخته بر سازمان ملل که آراسته به شعر اوست:

بنی آدم اعضــای یک پیکرند              

که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار    

دگــر عضوها را نماند قــرار

 

صحیفه دل کدام ایرانی است که مزیّن نشده باشد «به نام خدای عزوجل که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت» و یا کدام فارسی زبان است که نداند «در ناامیدی بسی امید است/ پایان شب سیه سپید است».

 

این مفاهیم، مفاهیمی نو نیست. سعدی است که به لطف کیمیای گفتارش به ماناترین صورت، اندیشه‌های مانا را بیان کرده است. مقبولیت گفتار سعدی نه تنها در ایران امروز که در جهان دیروز هم رواج داشته است. ابن بطوطه (متوفی 779-703 هـ ق) عالم و جغرافیدان مشهور در سفرنامه خود با عنوان رحله ابن بطوطه می‌نویسد: «[امیرالامرای چین] هنگام خداحافظی پسر خود را به اتفاق ما به خلیج فرستاد و ما سوار کشتی شدیم و پسر امیر در کشتی دیگر نشست. 

 

مطربان و موسیقی‌دانان نیز با او بودند و به چینی و عربی و فارسی آواز می‌خواندند. امیرزاده آوازهای فارسی را خیلی دوست می‌داشت و آنان شعری به فارسی می‌خواندند. چندین بار به فرمان امیرزاده آن شعر را تکرار کردند چنانکه از دهانشان فرا گرفتم و آن آهنگ عجیبی داشت و چنین بود:

 

تا دل به مهرت داده‌ام، در بحر فکر افتاده‌ام

چون در نماز استاده‌ام، گویی به محراب اندری

 

 هم دیروز آن را ناآشنایان به زبان و ادبیات ما در کشتی می‌خواندند و هم امروز از پس مطالعات و تتبعات ادبی بسیار آن را در ایران زمین می‌خوانند، همه می‌فهمند و هرکس به قدر وسعت دانش خویش از آن لذت می‌برد. به قول دکتر اسلامی ندوشن «این تنها، خصوصیات سعدی است که سخنش به سخن همه شبیه باشد و به هیچ کس شبیه نباشد.

 

در زبان فارسی، احدی نتوانسته است مانند او حرف بزند و در عین حال، نظیر حرف زدن او را هر روز در کوچه و بازار می‌شنویم. این صافی سحار اوست که درک سخن را می‌پالاید و در یک چشم به هم زدن که ما نمی‌توانیم به شگردش پی ببریم، آن را از عادی بودن به فوق‌العاده و فوق طاقت ارتقا می دهد.»

 

در کنار تمام این آراستگی‌های ظاهری زبان، بر حکمت حاکم در کلام سعدی نیز نمی‌توان خرده گرفت. او در حوزه‌های مختلف صاحب نظر است و حتماً فراموش نکرده‌ایم که او تحصیل کرده‌ نظامیه بغداد است. دانشگاهی که دانشجویان ممتازی چون سعدی در آنجا بورسیه کامل دریافت می‌کردند و خود او می‌گوید:

 

«مرا در نظامیه ادرار بود/ شبانروز تلقین و تکرار بود (ادرار: حقوق مستمری)»  مثلاً در حوزه‌ تعلیم و تربیت، گاه بر این باور است که «پسر نوح با بدان بنشست/ خاندان نبوتش گم شد / سگ اصحاب کهف روزی چند/ پی نیکان گرفت و مردم شد» و بر این پایه، بر امر تربیت تأکید می‌کند و گاه معتقد است «عاقبت گرگ زاده گرگ شود/ گرچه با  آدمی بزرگ شود» و یا «پرتو نیکی نگیرد آنکه بنیادش بد است/ تربیت نااهل را چون گردکان بر گنبد است» و در این میان نه تنها به تناقض سخن نگفته که دقیقاً بر گوناگونی تأثیر جریان‌های تربیتی در کنار باورهای وراثت نظر دارد و عجبا که چنین دستاورد نوینی در جهان روان شناسی امروز در کلام دیروز سعدی به چشم می‌خورد.

 

سعدی کتاب جامعه را بیش از کتاب های مدرسه در مطالعه‌ دائم خویش دارد و هیچ چیزی از عوامل و صحنه های زندگی از نظر وی پنهان نمی‌ماند و به تعبیری «این همدم کودک و دستگیر پیر» از هفتصد سال پیش به این سو مانند هوا در فضای فکری فارسی زبانان جریان داشته است و هیچ حفره‌ای از حفره‌های زندگی ایرانی نیست که از جانب او شناخته شده نباشد.