سنگ های کلیوی در افراد بالغ

به گزارش بولتن نیوز، سنگ های کلیوی (که نفرولیتیازیس یا اورولیتیازیس هم نامیده می شود) تقریباً یک نفر از هر 11 نفر را درگیر می کند (19 درصد از مردان و 9 درصد از زنان تا سن 70 سالگی). خوشبختانه برای آن درمان وجود دارد تا بیشتر سنگ ها به طور مؤثر کنترل شوند. به علاوه می توان قدم هایی برای پیشگیری از تشکیل سنگ های کلیه برداشت. 

سنگ های کلیوی چگونه ایجاد می شوند؟

سنگ های کلیوی (که نفرولیتیازیس یا اورولیتیازیس هم نامیده می شود) تقریباً یک نفر از هر 11 نفر را درگیر می کند (19 درصد از مردان و 9 درصد از زنان تا سن 70 سالگی). خوشبختانه برای آن درمان وجود دارد تا بیشتر سنگ ها به طور مؤثر کنترل شوند. به علاوه می توان قدم هایی برای پیشگیری از تشکیل سنگ های کلیه برداشت.

 

سنگ های کلیوی چگونه ایجاد می شوند؟

یک سنگ کلیوی زمانی می تواند تشکیل شود که موادی مثل کلسیم، اگزالات، سیستئین یا اسید اوریک در سطوح بالایی در ادرار وجود داشته باشند. البته اگر از این مواد در مقادیر طبیعی هم در ادرار وجود داشته باشند، سنگ ها می توانند تشکیل شوند به خصوص اگر مقدار ادراری که روزانه تولید می شود اندک باشد.

این مواد تشکیل کریستال می دهند که در کلیه ها لنگر می اندازد و محکم می شود و به تدریج اندازه اش بزرگ می شود و یک سنگ کلیوی را تشکیل می دهد.

معمولاً سنگ در طول دستگاه ادراری حرکت می کند و از طریق ادرار از بدن خارج می شود. اگرسنگ گیر بیفتد و جریان ادرار را ببندد ممکن است باعث ایجاد درد شود. سنگ های بزرگ همیشه خود به خود دفع نمی شوند و گاهی لازم است یک روش جراحی با میزان تهاجمی مختصر برای خارج کردن آنها به کار گرفته شود.

 

عوامل ایجاد سنگ کلیه

بیماری هایی مشخص، عادت های تغذیه ای یا داروها می توانند خطر تشکیل سنگ های کلیه را در فرد را افزایش دهند.

عوامل تغذیه ای و مشکلات پزشکی که خطر سنگ های کلیه را افزایش می دهد به صورت فهرست وار عبارتند از:

 

رژیم غذایی

*مصرف ناکافی مایعات

*رژیم غذایی با سطوح پایین کلسیم

*استفاده از مکمل های کلسیمی

*رژیم غذایی با سطوح بالای پروتئین حیوانی

*رژیم غذایی با سطوح بالای قندها (سوکروز، فروکتوز)

*رژیم غذایی با سطوح پایین فیتات (فیتات در گندم، برنج، چاودار، جو و محصولات دانه ای یافت می شود.)

*رژیم غذایی با سدیم بالا

*مصرف زیاد اسفناج

 

سایر شرایط پزشکی

*پرکاری اولیه پاراتیروئید (هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه)

*نقرس

*دیابت شیرین

*چاقی

*بیماری کرون (نوعی بیماری التهابی روده)

*عمل جراحی بای پس معده یا روده (بای پس به ایجاد جریان فرعی گفته می شود. نوعی مسیر ایجاد شده به روش جراحی است که مسیر طبیعی را دور می زند.)

 

علایم سنگ کلیه

درد: درد شایع ترین علامت هنگام عبور یک سنگ کلیوی است. در شایع ترین حالت، درد فقط با انسداد رخ می دهد که در آن ادرار نمی تواند آزادانه از کلیه به مثانه برود. درد می تواند از دردی خفیف و به سختی قابل توجه تا ناراحتی ای که آن قدر شدید است که نیازمند درمان در بیمارستان است دسته بندی شود. کولیک کلیوی نوعی درد است که معمولاً به علت سنگ های کلیه ایجاد می شود.

 

به طور معمول، درد بدتر و بهتر می شود اما به طور کامل از بین نمی رود.

امواج درد شدید، که کولیک کلیوی نام دارد، معمولاً 20 تا 60 دقیقه طول می کشد. درد می تواند در پهلو یا پایین شکم رخ دهد و می تواند به طرف کشاله ران حرکت کند.

خون در ادرار: بیشتر افراد دارای سنگ های کلیوی خون در ادرار (هماچوری) خواهند داشت.

ادرار ممکن است صورتی یا قرمز باشد یا ممکن است فقط در آزمایش نوار ادراری یا آزمایش میکروسکوپی ادرار قابل مشاهده باشد.

سنگریزه: فرد ممکن است سنگ ریزه یا شن ریزه دفع کند که سنگ های کوچکی در ادرار هستند.

 

سایر علایم

سایر علایم وجود سنگ های ادراری شامل تهوع یا استفراغ، درد هنگام ادرار کردن و نیاز فوری به ادرار کردن است.

سنگ های کلیوی بدون علامت: بسیاری از افراد سنگ هایی دارند که در کلیه می مانند و باعث انسداد نمی شوند و درنتیجه هیچ علایمی ندارند. این سنگ های ادراری معمولاً وقتی تشخیص داده می شوند که یک آزمون تصویربرداری (مثل سونوگرافی، عکس ساده یا سی تی اسکن) برای تشخیص علت درگیری انجام شود. سنگ ها می توانند برای سال های زیادی در کلیه ها بمانند بدون آن که باعث بروز علایم شوند.

 

تشخیص سنگ کلیه

سنگ های کلیه معمولاً بر پایه علایم، معاینه فیزیکی و مطالعات تصویربرداری تشخیص داده می شوند.

سی تی اسکن (توموگرافی رایانه ای): سی تی اسکن یک تصویر سه بعدی از ساختارهای درون بدن ایجاد می کند. نوع خاصی از این اسکن (که سی تی اسکن هلیکال (مارپیچی)) بدون ماده حاجب نام دارد) اغلب اگر سنگ های ادراری مشکوک باشند پیشنهاد می شود زیرا بهترین آزمون تصویربرداری برای دیدن یک سنگ کلیوی است.

سونوگرافی: سونوگرافی (یا همان اولتراسوند) نیز می تواند برای مشخص شدن سنگ های کلیوی استفاده شود. هرچند که سنگ های کوچک یا سنگ های داخل حالب (حالب ها لوله هایی هستند که کلیه را به مثانه  متصل می کنند) ممکن است با روش سونوگرافی تشخیص داده نشود (نادیده گرفته شود) اما به هرحال سونوگرافی روش انتخابی برای افرادی است که می بایست از اشعه خودداری کنند که شامل زنان باردار و کودکان می شود.

 

درمان سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه ای که باعث انسداد شده است بسته به اندازه و محل سنگ دارد همچنان که به درد و توانایی کلیه برای نگهداری مایعات نیز بستگی دارد.

اگر عبور سنگ محتمل باشد، درد قابل تحمل است و فرد قادر به خوردن و آشامیدن است و می تواند در منزل درمان شود.

اگر فرد درد شدید یا تهوع داشته باشد نیاز به درمان با مسکن های قوی تر و مایعات داخل وریدی است که اغلب در بیمارستان انجام می شود. علاوه بر این بیمارانی که تب نیز دارند و می بایست هرچه سریع تر در بیمارستان درمان شوند تا از یک عفونت تهدید کننده حیات اجتناب شود.

درمان در خانه: فرد می تواند تا زمان دفع شدن سنگ، داروهای مسکن را بدون نیاز به نسخه مصرف کند. این داروها شامل داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن است اما مهم است که ابتدا با پزشک هماهنگ شود. سایر داروها مثل تامسولوسین هم ممکن است پیشنهاد شود تا به عبور سنگ ها سرعت بخشند.

همچنین ممکن است از بیمار خواسته شود هنگام ادرار تقلا کند تا سنگ دفع شود. بعد از گرفتن سنگ، می بایست بیمار سنگ را نزد پزشک ببرد تا در آزمایشگاه و زیر میکروسکوپ، ترکیب سنگ مشخص شود (به عنوان مثال این که سنگ از نوع کلسیم، اگزالات، اوریک اسید و ... است). دانستن نوع سنگ کلیه ای که فرد دارد در برنامه ریزی درمانی برای پیشگیری از ایجاد سنگ های آینده مهم است.

اگر سنگ دفع نشد: سنگ های بزرگ تر از 9 یا 10 میلی متر به ندرت خودبه خود دفع می شوند و معمولاً به روشی برای شکستن یا برداشتن سنگ نیاز است. بعضی از سنگ های کوچک تر نیز دفع نمی شوند. به هر حال روش های زیادی در دسترس است.

موج شوک لیتوتریپسی (SWL): لیتوتریپسی یک گزینه درمانی منطقی در بسیاری از بیمارانی است که نیازمند کمک در دفع سنگ اند. لیتوتریپسی به خصوص برای سنگ های یک سانتی متری یا کمتر کلیه و حالب فوقانی مناسب است. موج شوک لیتوتریپسی برای درمان سنگ های بزرگ یا سخت مؤثر نیست. فرد ممکن است نیازمند دارو باشد تا خواب آلوده شود و حین درمان لیتوتریپسی دردش کم شود، اگرچه به نوع وسیله مورد استفاده در لیتوتریپسی بستگی دارد.

لیتوتریپسی با تابش مستقیم امواج شوک با انرژی بالا به طرف سنگ انجام می شود. این امواج صوتی از میان پوست و بافت های بدن می گذرند و در سطح سنگ انرژی را آزاد می کنند. این انرژی باعث می شود که سنگ به قطعاتی شکسته شود که می تواند آسان تر در ادرار عبور کند.

سنگ شکنی کلیه از راه پوست (PNL): سنگ های بسیار بزرگ یا پیچیده یا سنگ های بزرگ مقاوم به موج شوک لیتوتریپسی، ممکن است نیازمند یک روش تهاجمی مختصر برای برداشتن سنگ باشند. در این روش، یک وسیله اندوسکوپیک کوچک از میان پوست به سمت کلیه عبور داده می شود تا سنگ را بردارد.

 

اورتروسکوپی

اورتروسکوپی یک روش اندوسکوپی شایع است که در آن از یک دوربین نازک استفاده می کند که از بین پیشابراه و مثانه عبور می کند و به حالب و کلیه می رود. این وسیله به متخصص مجاری ادراری کمک می کند سنگ را ببیند و آن را بردارد یا سنگ را به قطعات کوچک تر بشکند تا این قطعات کوچک تر بتوانند راحت تر عبور کنند. اورتروسکوپی اغلب برای برداشتن سنگ هایی که حالب را می بندند استفاده می شود و گاهی برای برداشتن سنگ های کوچک داخل کلیه هم مورد استفاده قرار می گیرد.

 

درمان سنگ های بدون علامت

اگر فرد سنگ کلیه ای داشته باشد که هیچ علامتی ایجاد نمی کند، ممکن است نیاز به برداشتن سنگ باشد یا نباشد. تصمیم گیری بسته به اندازه و محل سنگ دارد همچنان که به توانایی فرد در قبول درمان سریع سنگ درصورتی که علایم روبه به پیشرفت باشند دارد.

اگر این احتمال وجود دارد که فرد قادر نباشد به سرعت درمان را دریافت کند (به عنوان مثال پیاپی در مسافرت است) بیشتر احتمال دارد که توصیه به برداشتن سنگ شود.

صرف نظر ازاین که سنگ شود یا نه، فرد می بایست از لحاظ شرایط سلامت زمینه ای که می تواند خطر سنگ های کلیوی را افزایش دهد ارزیابی شود.

 

پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه

بعد از یک حمله درد سنگ کلیه می بایست آزمایش خون و ادرار انجام گردد تا مشخص شود آیا فرد مشکلات مشخصی در ارتباط با سلامت یا عوامل تغذیه ای که خطر سنگ های کلیه را افزایش می دهد دارد یا نه.

هنگامی که فرد سنگ را دفع کرد و آن را نگه داشت، می بایست سنگ بررسی (آنالیز) شود تا نوع سنگ مشخص گردد. علاوه بر این پزشک ممکن است درخواست کند جمع آوری ادرار 24 ساعته انجام شود تا عوامل خطر زمینه ای برای بیماری سنگ کلیه مشخص شود.

بسته به نتایج آزمایش یکی از موارد یا بیشتر از یکی از موارد زیر ممکن است پیشنهاد شود:

*ممکن است از فرد درخواست شود که مایعات بیشتری دریافت کند تا خطر تشکیل مجدد سنگ را کاهش دهد. هدف این است که مقدار ادراری که از کلیه ها عبور می کند افزایش داده شود و نیز از تجمع موادی که تشکیل سنگ را پیش می برد کاسته شود. کارشناسان نوشیدن مقدار کافی مایعات را پیشنهاد می کنند به طوری که فرد بیش از 2 لیتر ادرار در روز تولید کند.

*ممکن است به فرد پیشنهاد شود که رژیم غذایی اش را تغییر دهد. تغییرات پیشنهادی بسته به نوع سنگ کلیه ای که فرد دارد و نتایج آزمایش ادرار 24 ساعته دارد.

*ممکن است به فرد پیشنهاد شود دارویی مصرف کند که خطر سنگ های آینده را کاهش می دهد.

 

خلاصه

یک سنگ ادراری وقتی می تواند تشکیل شود که سطوح طبیعی یا بالایی از موادی خاص در ادرار وجود داشته باشد. این مواد می توانند کریستال هایی را تشکیل دهند. کریستال ها به کلیه متصل شده و به تدریج اندازه اش بزرگ می شود و تشکیل سنگ را می دهد.

*در نهایت یا سنگ از میان دستگاه ادراری حرکت می کند و در ادرار دفع می شود و یا ممکن است در دستگاه ادراری باقی بماند، جریان ادرار را مسدود کند که می تواند باعث درد شود.

*بیماری ها و عادت هایی خاص می تواند خطر ایجاد سنگ های کلیوی را در یک فرد تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری ها و عادت های خاص شامل شرح حال قبلی خود فرد یا سابقه خانوادگی اش، عادات تغذیه ای خاص، مشکلات پزشکی زمینه ای، داروهای خاص و کمبود آب بدن است. (عوامل خطر پیش از این بررسی شدند.)

*شایع ترین علامت عبور یک سنگ کلیوی درد است. سایر علایم شامل وجود خون در ادرار (هماچوری)، دفع سنگ ریزه (شن ریزه)، تهوع، استفراغ، درد حین ادرار کردن و نیاز فوری به دفع ادرار است. بسیاری از بیماران دارای سنگ های کلیوی هیچ گونه علایمی ندارند.

معمولاً برای تشخیص یک سنگ کلیوی بررسی مورد نیاز است. سی تی اسکن، آزمون تشخیصی ارجح برای بیشتر بیماران است.

*هنگام دفع کردن یک سنگ کلیوی، درمان معمولاً شامل داروی ضد درد و مایعات است تا زمانی که سنگ دفع شود. داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک (مثل ایبوپروفن) هم ممکن است مورد نیاز باشد. علاوه بر این، داروهای خاصی ممکن است برای افزایش احتمال عبور سنگ پیشنهاد شود (مثل تامسولوسین).

*سنگ های کوچک (کوچک تر از 5 میلی متر) معمولاً بدون درمان دفع می شوند. سنگ های بزرگ تر (9 میلی متر یا بزرگ تر) به ندرت خود به خود دفع می شوند. درمان برای سنگ های بزرگ تر که دفع نمی شوند معمولاً در بیمارستان انجام می شود.

*آزمون های بیشتر برای بیمارانی پیشنهاد می شود که مکرردچارسنگ های کلیوی می شوند یا کسانی که برای اولین بار دچار سنگ های کلیوی شده اند و ممکن است در معرض خطر تشکیل سنگ بیشتر باشند.

بررسی ها به تشخیص این که آیا شرایط خاصی موجب تشکیل سنگ های کلیه می شود کمک می کند. ممکن است برای پیشگیری از سنگ های آینده، داروهایی تجویز شود. نوشیدن مایعات بیشتر و تغییر رژیم غذایی می تواند به پیشگیری از تشکیل سنگ های کلیوی در آینده کمک کند.

 

منابع:

1-

http://www.uptodate.com/contents/patient-education-kidney-stones-in-adults-beyond-the-basics?source=see_link. Glenn M Preminger- Gary C  Curhan.

2