اندیشهی تأسیس مدرسهی حقانی متأثر از جریان نوگرایی و اصلاحطلبی در حوزههای علمیّه بود كه توسط مرحوم شهید بهشتی و جمعی از نخبگان فكری حوزهی علمیّهی قم مطرح شده بود. مرحوم بهشتی درصدد تأسیس مدرسهای در شهر قم بود كه اولاً: طلاب براساس گزینش به آن راه یابند؛ ثانیاً: برنامهی درسی آن به لحاظ كمیّت و كیفیّت حساب شده و مشخص باشد و در راستای وصول به اهداف و رسالت حوزه در عصر حاضر تنظیم و زمانبندی شده باشد و ثالثاً: طلاب آن مدرسه در طول مدّت تحصیل مشمول تزكیهی اخلاقی و تربیت صحیح اسلامی قرار گیرند.
بیان میكرد كه باعث تعجب شاگردان و اساتید مدرسه میشد. شهید قدوسی با شركت طلبههای مدرسهی حقانی در گردهماییای كه طلبهها به طور معمول هر روز عصر در حیاط مدرسهی فیضیه برای دیدن همدیگر یا مبادلهی كتاب و گفتوگو دربارهی مسایل مختلف داشتند، مخالفت میكرد و معتقد بود وقت طلبهها تلف میشود و طوری برنامهریزی میكرد كه شاگردان مدرسه فرصتی برای شركت در این گردهمآیی را نداشته باشند.
مرحوم شهید قدوسی در كنار توجهی كه به نظم امور مدرسه داشت، به شدت مراقب تربیت اسلامی شاگردان مدرسه بود. به نظر وی شخصیت و تربیت اسلامی طلاب، مقدم بر یادگیری علم و دانش است و چه بسا ضعفهای علمی و درسی شاگردان قابل حل است، ولی فردی كه به لحاظ عقیدتی و اجرای واجبات و مستحبات دچار تردید باشد، هرگونه سرمایهگذاری بر روی چنین افرادی اشتباه است.
ایشان به اجرای واجبات و مستحبات توسط طلاب حساسیت زیادی داشت و در اخراج طلبهای كه در این زمینه ضعفی داشت، تردید نمیكرد.
شهید قدوسی هراز چندگاهی نیمههای شب به مدرسه میرفت و كنترل مینمود كه كدام یك از شاگردان مدرسه نماز شب میخوانند. در این زمینه آیتالله صانعی خاطرهای را نقل میكند كه شهید قدوسی شخصاً به ایشان گفته بود:
«من از یكی از مراجع اجازه گرفتهام كه به طور غیررسمی و به طوری كه صاحب حجره متوجه نشود، گاهی در اتاقها را باز كنم، ببینم آیا آقایان مثلاً اول صبح مشغول تلاوت قرآنند یا خوابند به طوری كه آنها متوجّه نشوند. من این اجازه را گرفتم چون شبهه میكنم كه در اطاق را بدون اجازه باز كنم. من به ایشان گفتم شما به هر حال ناظر امور مدرسه هستید و مجاز هستید. ایشان گفت: نه، احتیاطاً من از مراجع اجازه گرفتم. گاه میگفت: بعد از نیمههای شب به مدرسهی حقانی سر میزنم كه ببینم آیا طلبهها در آن موقع برای نماز شب آمادهاند یا نیستند، چه مقدارشان آمادهی نمازند و چه مقدارشان نیستند.»
بارها از شهید قدوسی نقل شده كه میگفتند:
«من عدد نمیخواهم، تعداد برای من مهم نیست و من كیفیّت میخواهم، میخواهم طلبهای باشد متدیّن و باتقوا».
ایشان علیرغم قاطعیتی كه در برخورد با هر نوع بینظمی از خود نشان میداد و صلابت خاصی در مدیریت داشت، امّا به عنوان پدری دلسوز، محبّت و صمیمیت خاصی به شاگردان مدرسه داشت و این موضوعی است كه تمامی شاگردان ایشان بر آن اذعان دارند. در راستای تربیت اسلامی طلّاب، شأن و شخصیّت زیادی برای طلاب قایل بودند و برخوردهایش با آنها به گونهای بود كه كوچكترین كدورتی ایجاد نمیكرد. با وجود این كه تعداد شاگردان مدرسه حدود 150 نفر بود، امّا شهید قدوسی اسم تكتك شاگردان مدرسه را حفظ بود و وقتی به اسم آنها را صدا میزد، طلبهها احساس میكردند، ایشان اهمیّتی برای وی قایل هستند كه نامشان را حفظ كردهاند. یك نمونه از اقدامات بدیع و غیرمرسوم شهید قدوسی در این راستا، فروشگاه مدرسه بود این فروشگاه برای تأمین اقلام ضروری چون خواروبار و نوشتافزار موردنیاز شاگردان مدرسه راهاندازی شده بود و فروشنده نداشت و هر كدام از طلّاب با توجّه به قیمتی كه در روی اجناس نوشته شده بود در صورتی كه جنسی برمیداشت، پول آن را در صندوق فروشگاه میگذاشت و هیچ نوع كنترلی وجود نداشت، این اقدام ارزش تربیتی فراوانی داشت و نشانگر اعتماد كامل گردانندگان مدرسه به شاگردان بود. شهید قدوسی همچنین پرداخت شهریهها را نیز طبق قاعده خاصی درآورد. برخلاف رویهی حوزه و مدارس دیگر كه طلبهها برای دریافت شهریه ازدحام میكردند، ایشان برای حفظ شأن طلبهها، طوری برنامهریزی كرده بود كه طلبهها، به صورت انفرادی به وی مراجعه میكردند و شهریهشان را دریافت میكردند و براساس تلاشهایی كه در زمینهی اخلاق اسلامی طلبهها صورت گرفته بود، آنها معمولاً بیش از هزینههای ضروریشان، مبلغ اضافهای نمیگرفتند. شهید قدوسی همچنین برای حفظ شأن اجتماعی طلبهها و مدرسهی حقّانی، برخلاف مدارس دیگر كه خیرات را میپذیرفتند، به هیچ عنوان اجازه نمیدادند، طلبههای مدرسهی حقانی چیزی به عنوان خیرات، از مردم دریافت كنند و با آن شدیداً برخورد میكردند. ایشان تلاش داشتند در طول دورهی تحصیل، طلبهها را به گونهای تربیت كنند كه كمترین گرایش را به جاذبههای مادّی داشته باشند و همواره به طلبهها گوشزد میكردند كه اگر در مقطع فعلی نتوانید از مبالغ جزیی صرفنظر كنید در آینده كه به موقعیتی دست یافتید و در مقابل پولهای كلان قرار گرفتید نمیتوانید مقاومت كنید.
در كنار نوآوریهایی كه پیشتر ذكر شد، یكی از نوآوریهایی كه شهید قدوسی نیز شخصاً مشوّق آن بودند، خواندن روزنامه بود. این در حالی بود كه دیدگاه خوبی نسبت به این اقدام در سطح حوزه وجود نداشت، امّا شهید قدوسی مطالعهی روزنامه را برای اعتلای فكری طلّاب مفید میدانست و همه روزه چند روزنامهی معتبر خریداری میشد و طلبهها در اوقات فراغت آنها را مطالعه میكردند.
از جمله اقداماتی كه در دورهی مدیریت شهید قدوسی در مدرسهی حقانی صورت گرفت، اجرای برنامههای فرا درسی بود. یكی از این برنامهها، اردوی یك روزه در مسجد جمكران بود كه غالباً در روزهای پنجشنبه تشكیل میشد و طلاب مدرسه صبح زود به صورت دستهجمعی با پای پیاده در حالی كه دعای توسل میخواندند به مسجد جمكران میرفتند و پس از خواندن نماز امام زمان (عج) و تهیّه و صرف غذا هنگام غروب به مدرسه برمیگشتند. این اقدام در ضمن این كه نوعی فعالیّت ورزشی شمرده میشد و به تقویت وضعیت جسمانی طلبهها كمك میكرد، نوعی هماهنگی را بین طلبهها برای انجام فعالیتهای دستهجمعی ایجاد میكرد و احساس همدلی و مسؤولیتپذیری را بین آنها ایجاد میكرد. به جز این اقدام، همه ساله تعدادی از كلاسهای درسی مدرسه حقّانی در شهر مقدّس مشهد و در جوار بارگاه روحانی حضرت ثامنالائمه (ع) انجام میشد. این برنامه ضمن این كه راهحل مناسبی برای حل مشكل گرمای طاقتفرسای شهر قم در فصل تابستان بود، باعث میشد كه شاگردان مدرسه علاوه بر زیارت مرقد مطهر امام هشتم (ع) و پالایش روحی و روانی، بتوانند از اندوختههای علمی آیتاللّه میلانی كه در مباحث گذشته هم گفته شد، یكی از حامیان مالی مدرسهی حقانی بودند نیز بهرهمند شوند. نقش شهید قدوسی به عنوان یكی از اساتیدی كه در مدرسه تدریس میكردند، نیز چشمگیر بود. درس اخلاق شهید قدوسی با توجّه به موشكافیهای زیادی كه در لابهلای تدریس این درس میكرد، در طلبهها بسیار تأثیرگذار بود. در جلسات درس اخلاق، مرحوم قدوسی با استفاده از مثالها و روایتها، درك مبحث مطرح شده را تسهیل میكردند. شاگردان وی در این كلاس به اندازهای تحت تأثیر سخنان ایشان قرار میگرفتند كه ناخودآگاه اشكهایشان جاری میشد و شاگردان متفقالقول معترفند، كه بعد از شركت در كلاس درس اخلاق شهید قدوسی تا یك هفته تحت تأثیر سخنان وی قرار داشتند. در خلال این درس یكی از مطالبی كه شهید قدوسی، تأكید زیادی بر آن داشت یادآوری مرگ بود و خاطرنشان میكردند كه از این طریق برخی از بزرگان به چه مراتب عالیهای از كمال كه رسیدند. علاوه بر درس اخلاق، درس گلستان استاد نیز بسیار اهمیّت داشت و ایشان با حوصله و دقّت تمام معانی مختلف و قرائتهای مختلف این كتاب را با بیانی ساده تشریح میكردند، در درس حفظ قرآن نیز شهید قدوسی وقت زیادی را صرف میكردند و همیشه تأكید داشتند كه یكی از واجبترین چیزهایی كه هر طلبهای باید حفظ كند تمام یا بخشی از قرآن است.
منبع:سید مسعود موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت الله علی قدوسی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تابستان 1384