تأثیر توافق هسته ای بر وضعیت استراتژیک خاورمیانه

گروه بین الملل، مرکز مطالعات استراتژیک قاهره، از جمله اندیشکده های پیشرو در جهان عرب محسوب می شود که اشراف خوبی بر مسائل منطقه داشته و مقالات جالب توجهی را منتشر می نماید. این اندیشکده در گزارش جدید خود به بررسی عوامل موفقیت مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 پرداخته است.

به گزارش بولتن نیوز، نویسندگان به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 را ناشی از سه عامل می دانند که عبارت اند از :

1. نیاز به موفقیت توافق: هر یک از دو طرف مذاکره کننده به دنبال دستیابی به بالاترین سطح از اهداف خود بودند و هر یک از آنها به دستیابی به این اهداف نیاز داشتند. ایران حفظ موجودیت برنامه هسته ای خود و برداشتن تحریمها را می خواست و طرف مقابل نیز بر ضرورت بازداشتن ایران از پیشرفت برنامه هسته ای ایران براي ساخت بمب تأکید داشت.

2. مدیریت مذاکرات: دستیابی به هدف اصلی، انعطاف بالاي دیپلماتیک مذاکره کنندگان دو طرف را بایسته می ساخت. مذاکرات از بالاترین سقف ممکن آغاز شد و با ارائه امتیازاتی که با اهداف اصلی ناسازگار نبودند، به پایان رسید. در همین راستا براي نمونه، طرف مقابلِ ایران، ابتدا تنها صد عدد سانتریفیوژ را می پذیرفت؛ اما درنهایت 6104 عدد سانتریفیوژ مورد توافق قرار گرفت.

3.  عامل شخصی:  بخشی از موفقیت دو طرف ناشی از خواست و تلاش رؤساي جمهور ایالات متحده آمریکا و ایران است.

اجرایی شدن این توافقنامه در آغاز سال 2016 چهار پیامد اصلی در وضعیت استراتژیک منطقه برجاي خواهد گذاشت که عبارت اند از:

1.       تغییر وضعیت ایران: ایران در سالهاي اخیر زیر فشار جامعه بین الملل و آمریکا قرار داشت؛ اما این کشور در دستیابی به پذیرش بین المللی برنامه هسته ای خود توفیق یافت. افزون بر این، تحریم تحمیلی شوراي امنیت و برخی تحریمهاي بین المللی دیگر علیه ایران برداشته می شوند و این کشور به مبلغی بین 100 تا 150 میلیارد دلار از اموال بلوکه شده خود دست خواهد یافت. این تحولات، بیانگر آغاز مرحله جدیدي از درآمیختگی ایران با جامعه جهانی و افزایش نفوذش به عنوان یک قدرت منطقه ای است.

2.       تغییر موازنه قدرت در منطقه: احتمال میرود ایالات متحده آمریکا در برهه پیشِ رو به ایجاد موازنه میان روابط با همپیمانان سنتی خود و روند نزدیکی این کشور به ایران، روي بیاورد.

3.       کاهش فرصت گزینه نظامی: گزینه نظامی همواره، پیش از توافق یکی از گزینه های مطرح در نگاه پنتاگون براي فشار بر ایران به شمار می آمد. هرچند پس از توافق نیز این نگاه وجود داشته؛ اما تقریباً قطعی است که به کارگیري گزینه جنگ و عملیات نظامی در رابطه با برنامه هسته ای ایران بسیار بعید باشد؛ چه آنکه این توافق، سازوکار نظارت بر برنامه هسته ای ایران را براي ایالات متحده آمریکا تضمین کرده است و این امر، همان نتایجی را که عملیات نظامی میتواند به ثمر آورد، محقق می سازد.

4.        آغاز رقابت هسته ای در منطقه: به رسمیت شناخته شدن بین المللی برنامه هسته ای ایران و چه بسا اقدامات سري ایران در یکی از مراحل اجراي توافق در جهت نقض توافقنامه، شماري از دولت های منطقه را به تلاش براي ایجاد برنامه هسته ای خود در چارچوب راهبردهاي جدید مهار ایران، وادارد.

در پایان، نویسندگان بیان می دارند که سه چالش احتمالی در بازه پس از توافق میتواند از اثرگذاري قابل انتظار آن جلوگیري کند:

1.       امکان نقض توافق از سوي ایران که البته با توجه به سازوکار نظارتی بعید به نظر میرسد.

2.       روند روابط ایران و آمریکا که به کنش این دو کشور در منطقه؛ به ویژه موضوع داعش وابسته است.

3.       موضوع امنیت منطقه خلیج فارس و تلاش آمریکا براي ترکیب ایران در منطقه و واکنش اعراب حاشیه خلیج فارس به این امر.

منبع: اندیشکده تبیین