نگاهی به نتایج سفر آمانو به تهران
به گزارش بولتن نیوز، آژانس بین المللی انرژی اتمی یک سازمان بین المللی است که در سال 1957 برای ترویج استفاده صلح آمیز و جلوگیری از استفاده نظامی از انرژی هسته ای تأسیس شد. اصلی ترین هدف از تأسیس این سازمان بین المللی را می توان ممانعت از انتشار تسلیحات اتمی در سطح جامعه بین المللی و تلاش برای بهره برداری از مقاصد صلح آمیز این انرژی برای اعضای آژانس دانست.
البته با وجود تأسیس این سازمان، می توان گفت تعداد
کشورهای دارای تسلیحات اتمی نه تنها کاهش نیافته است بلکه به صورت مداوم
رشد نیز داشته است، امری که می تواند نشانی از ناکارآمدی و ضعف عملکرد
آژانس باشد. هند، پاکستان، اسرائیل و آفریقای جنوبی در طول سال های پس از
تشکیل آژانس بین المللی انرژی به این سلاح مرگبار دست یافتند. همچنین آژانس
انرژی اتمی در پرونده های مهم و اثر گذاری همچون عراق، لیبی و کره شمالی
نیز پرونده مثبتی نداشته است. در مورد عراق با آنکه مجموع مشاهدات و گزارش
های بازرسان آژانس حاکی از آن بود که هیچ برنامه فعال سلاح های کشتار جمعی
یا برنامه هسته ای در عراق وجود ندارد؛ رویکرد امریکا بی توجهی به عملکرد و
گزارش بازرسان آژانس و تصمیم حمله به عراق بود.
در لیبی نیز هر چند این کشور از سال 1963 به عضویت آژانس بین المللی انرژی اتمی در آمده بود و زیر نظر این سازمان فعالیت می کرد، اما عملکرد آژانس در این کشور تحت الشعاع برخوردهای کنترلی قدرت های بزرگ قرار داشت. به طوری که در سال های 2002 و 2003 کارشناسان انگلیسی و امریکایی در چارچوب مذاکرات سری با طرابلس در مقایسه با بازرسان آژانس بین المللی اتمی، امکان بازدید از تعداد بسیار بیشتری از تأسیسات هسته ای لیبی را داشته اند. در نهایت نیز این دیپلماسی چماق و هویج قدرت های بزرگ بود که لیبی را به تحویل و نابودی سلاح های شیمیایی اش وادار کرد نه بازدارندگی و عملکرد مثبت آژانس!
کره شمالی نیز که در قبال دریافت چهار راکتور آب سبک از شوروی، معاهده گسترش ندادن سلاح های هسته ای (ان.پی.تی) را در دسامبر 1985 امضا کرده بود، ابتدا بازرسی های متعدد بازرسان آژانس از تأسیسات هسته ای خود را پذیرفت، اما بتدریج با نظامی و غیرقابل بازرسی توصیف کردن برخی مراکز اجازه بازرسی از آنها را به آژانس نمی داد. در اوایل سال 2003 امریکا ادعا کرد که فعالیت های کره شمالی مشکوک است و نشان از انحراف به سمت نظامی شدن دارد.
کره شمالی نیز اعلام کرد در آوریل 2003 از معاهده NPT خارج شده و در سپتامبر همان سال، وزارت خارجه کره شمالی اعلام کرد این کشور به مواد لازم برای ساخت 4 تا 6 بمب هسته ای دست یافته است. کره شمالی هم اکنون یکی از کشورهای دارنده سلاح های اتمی است و آژانس انرژی اتمی هم نتوانست مانع اتمی شدن و خروج این کشور از NPT شود.
حال در جریان پرونده هسته ای ایران، آژانس بین المللی انرژی اتمی می کوشد دیگر بازیگری منفعل و حاشیه ای و تنها نظاره گر اتفاقات نباشد. در این راستا یوکیا آمانو رئیس این سازمان فعالانه در نشست های وین شرکت می کند و با رایزنی با امریکا می کوشد سهم قابل قبولی را برای سازمان متبوع خود تعریف کند. سفر آمانو به ایران و دیدار با مقامات ایرانی نیز در همین راستا قابل تفسیر است. با این وجود بر اساس سوابق و تجاربی که از عملکرد پیشین سازمان موجود است و به آن اشاره شد، به نظر می رسد چنانکه آقای آمانو واقعاً خواهان ارتقای اهمیت و جایگاه آژانس انرژی اتمی در عرصه مناسبات هسته ای بین المللی است باید نقاط ضعف و کاستی های این سازمان را بر طرف کنند. در درجه نخست لازم است سازمان بی طرفی و استقلال عمل خویش را بازیابی کند تا به بازیگری قابل اعتماد برای همه کشورها تبدیل شود. دوم اینکه، لازم است معاهده NPT با موازی کاری و سیاست های مداخله جویانه قدرت های بزرگ مقابله کرده و از آنها بخواهد که از دخالت در روند بازرسی ها و بررسی برنامه های هسته ای کشورهای مختلف تا زمانی که آژانس در حال بررسی آنهاست، بپرهیزند. سوم؛ سازمان بین المللی انرژی اتمی باید انگیزه ها و مشوق های کافی به کشورهای عضو برای ادامه عضویت و تن دادن به محدودیت های هسته ای را بدهد و با ارائه خدمات و کمک به ارتقای تحقیقات، توسعه و کاربرد عملی انرژی هسته ای برای مقاصد صلح جویانه در این کشورها، هزینه بیرون رفتن از سازمان را برای آنها افزایش دهد. رعایت برابری و پرهیز از برخوردهای دوگانه با کشورهای مختلف، احترام به حاکمیت کشورها طبق منشور سازمان ملل و تبدیل نکردن سازمان به دستاویزی برای جاه طلبی قدرت های بزرگ از دیگر راهکارهایی هستند که به تقویت جایگاه آژانس بین المللی انرژی اتمی و تعریف هویتی جدید برای آن در عرصه بین المللی کمک می کنند. در شرایط کنونی که جمهوری اسلامی ایران همکاری فعال براساس قوانین و رویه های حقوقی متعارف و اجرای تعهدات پذیرفته شده قانونی را اصل محوری در تعامل با آژانس قرار داده است، رایزنی و تعامل آمانو با مقامات ایرانی شاید بهترین فرصت آژانس برای بازیابی نقش بین المللی اش باشد.
محمد مهدی مظاهری
در لیبی نیز هر چند این کشور از سال 1963 به عضویت آژانس بین المللی انرژی اتمی در آمده بود و زیر نظر این سازمان فعالیت می کرد، اما عملکرد آژانس در این کشور تحت الشعاع برخوردهای کنترلی قدرت های بزرگ قرار داشت. به طوری که در سال های 2002 و 2003 کارشناسان انگلیسی و امریکایی در چارچوب مذاکرات سری با طرابلس در مقایسه با بازرسان آژانس بین المللی اتمی، امکان بازدید از تعداد بسیار بیشتری از تأسیسات هسته ای لیبی را داشته اند. در نهایت نیز این دیپلماسی چماق و هویج قدرت های بزرگ بود که لیبی را به تحویل و نابودی سلاح های شیمیایی اش وادار کرد نه بازدارندگی و عملکرد مثبت آژانس!
کره شمالی نیز که در قبال دریافت چهار راکتور آب سبک از شوروی، معاهده گسترش ندادن سلاح های هسته ای (ان.پی.تی) را در دسامبر 1985 امضا کرده بود، ابتدا بازرسی های متعدد بازرسان آژانس از تأسیسات هسته ای خود را پذیرفت، اما بتدریج با نظامی و غیرقابل بازرسی توصیف کردن برخی مراکز اجازه بازرسی از آنها را به آژانس نمی داد. در اوایل سال 2003 امریکا ادعا کرد که فعالیت های کره شمالی مشکوک است و نشان از انحراف به سمت نظامی شدن دارد.
کره شمالی نیز اعلام کرد در آوریل 2003 از معاهده NPT خارج شده و در سپتامبر همان سال، وزارت خارجه کره شمالی اعلام کرد این کشور به مواد لازم برای ساخت 4 تا 6 بمب هسته ای دست یافته است. کره شمالی هم اکنون یکی از کشورهای دارنده سلاح های اتمی است و آژانس انرژی اتمی هم نتوانست مانع اتمی شدن و خروج این کشور از NPT شود.
حال در جریان پرونده هسته ای ایران، آژانس بین المللی انرژی اتمی می کوشد دیگر بازیگری منفعل و حاشیه ای و تنها نظاره گر اتفاقات نباشد. در این راستا یوکیا آمانو رئیس این سازمان فعالانه در نشست های وین شرکت می کند و با رایزنی با امریکا می کوشد سهم قابل قبولی را برای سازمان متبوع خود تعریف کند. سفر آمانو به ایران و دیدار با مقامات ایرانی نیز در همین راستا قابل تفسیر است. با این وجود بر اساس سوابق و تجاربی که از عملکرد پیشین سازمان موجود است و به آن اشاره شد، به نظر می رسد چنانکه آقای آمانو واقعاً خواهان ارتقای اهمیت و جایگاه آژانس انرژی اتمی در عرصه مناسبات هسته ای بین المللی است باید نقاط ضعف و کاستی های این سازمان را بر طرف کنند. در درجه نخست لازم است سازمان بی طرفی و استقلال عمل خویش را بازیابی کند تا به بازیگری قابل اعتماد برای همه کشورها تبدیل شود. دوم اینکه، لازم است معاهده NPT با موازی کاری و سیاست های مداخله جویانه قدرت های بزرگ مقابله کرده و از آنها بخواهد که از دخالت در روند بازرسی ها و بررسی برنامه های هسته ای کشورهای مختلف تا زمانی که آژانس در حال بررسی آنهاست، بپرهیزند. سوم؛ سازمان بین المللی انرژی اتمی باید انگیزه ها و مشوق های کافی به کشورهای عضو برای ادامه عضویت و تن دادن به محدودیت های هسته ای را بدهد و با ارائه خدمات و کمک به ارتقای تحقیقات، توسعه و کاربرد عملی انرژی هسته ای برای مقاصد صلح جویانه در این کشورها، هزینه بیرون رفتن از سازمان را برای آنها افزایش دهد. رعایت برابری و پرهیز از برخوردهای دوگانه با کشورهای مختلف، احترام به حاکمیت کشورها طبق منشور سازمان ملل و تبدیل نکردن سازمان به دستاویزی برای جاه طلبی قدرت های بزرگ از دیگر راهکارهایی هستند که به تقویت جایگاه آژانس بین المللی انرژی اتمی و تعریف هویتی جدید برای آن در عرصه بین المللی کمک می کنند. در شرایط کنونی که جمهوری اسلامی ایران همکاری فعال براساس قوانین و رویه های حقوقی متعارف و اجرای تعهدات پذیرفته شده قانونی را اصل محوری در تعامل با آژانس قرار داده است، رایزنی و تعامل آمانو با مقامات ایرانی شاید بهترین فرصت آژانس برای بازیابی نقش بین المللی اش باشد.
محمد مهدی مظاهری
منبع: ایرنا
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
