ایران نمونه ای استثنایی در توجه توامان به «هویت ملی» و «گوناگونی قومیتی»

گروه سبک زندگی، بحث زبان مادری و لزوم آموزش به زبان ها و لهجه های قومیت های مختلف در ایران باتوجه به گستردگی فرهنگی و قومیتی کشورمان در بیش از یکصد سال اخیر همواره یکی از مسائلی بوده که به صورت مثبت و منفی دستمایه طرح مسائل گردیده است.

به گزارش بولتن نیوز، در این میان، این بحث پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و به ویژه پس از ثبات نظام جمهوری اسلامی ایران که باوجود آن که از همان ابتدای پیروزی این انقلاب مردمی تاحدود زبادی مسیر خود را طی نموده بود و از حالت یک بحران اجتماعی به یک ویژگی فرهنگی تبدیل شده بود، همزمان با سربلندی اقوام مختلف ایرانی در جریان هشت سال دفاع مقدس و تلاش خستگی ناپذیر آن ها در دفاع از آب و خاک و این مرز و بوم همگی زیر پرچمی واحد به مبارزه با بیگانگان پرداخته و دست آنان را از مرزهای کشورمان کوتاه کردند، همواره به یکی از نقاط اتکا برای ایجاد همدلی و وفاق عمومی در کشورمان تبدیل گردید.

این درحالی است که به گفته بسیاری از کارشناسان امر، در کشورهایی همچون ایران که این چنین از این موهبت گستردگی فرهنگی و قومیتی برخوردارند، امکان استیلای یک حکومت مرکزی غیرفدرال اساساً وجود ندارد و به بیان دیگر، در سال های اخیر این مسئله نیز درکنار هزاران نکته تحیربرانگیز دیگر به استثانیی در جهان مدرن مبدل گردید و مناسبات و باورهای رایج جامعه شناسان و اندیشمندان سیاسی غربی که هموراه در قرون اخیر سعی داشته اند با اتکا به اصول جهان بینی مادی مدرن، همه چیز را در چارچوب علم اثباتی خود دسته بندی نموده و امکان یا عدم امکان چیزها و متغیرها را بنابر شرایط و کمیت های ثابت حدس زده و مشخص نمایند، زیرسوال برد.

در این میان درحالی که چند روز پیش روز جهانی زبان مادری را پشت سر گذاشتیم بسیاری از رسانه های معاند و ضدانقلاب بدون توجه به اهمیت و ظرایف این بحث بار دیگر صرفاً با رویکردی غرضورزانه و البته سیاسی به محکمه رفته و در برنامه های متعدد سعی در هجمه سازی علیه سیاست های فرهنگی کشورمان داشتند.

این درحالی است که اساساً سیاست فرهنگی ایران، به عنوان یکی از معدود کشورهایی که با وجود گستردگی فرهنگی و قومیتی فراوان، از مشکلات معمول در عذاب نبوده، همواره مورد تقلید بسیاری قرار گرفته و ازقضا عدم توجه به جزئیات اجرایی مدیران سیاسی و فرهنگی کشورمان در آن نمونه ها، موجب بروز شکست هایی برای آنان نیز گردیده است.

بر این اساس در این روزها شاهد بودیم که رسانه های ضدانقلاب، با استفاده از تعبیر عاطفی زبان مادری، مانور گسترده تبلیغاتی ای علیه نظام و سیاست های فرهنگی آن و به ظاهر در دفاع از خرده فرهنگ ها و فومیت ها به راه انداخته اند و بر این اساس مدعی شده اند، دولت باید شرایط را طوری فراهم کند که امکان آموزش زبان های این قومیت ها در مدارس فراهم شود و بعضاً حتی پا فراتر گذارده و می گویند اساساً نباید به عنوان نمونه آموزش ها در مدارس آذربایجان به زبان فارسی انجام شود و طبیعتاً این گونه تبلیغ می کنند که مردم آذربایجان می بایست همه چیز را به زبان آذری بیاموزند.

جالب اینجاست که معمولاً کسانی از این مباحث دفاع می کنند که باوجود آن که ید طولایی در مباحث سیاسی داشته و دارند، اندک تجربه و توانایی و علمی در مباحث فرهنگی و زبان شناسی ندارند.

این درحالی است که در سوی مقابل، همواره شاهد بوده ایم که کارشناسان فرهنگی و زبانشناسان حتی در همین بحث های یکطرفه نیز مواکداً بر اهمیت زبان در شکلگیری مفهوم عمیق وحدت ملی تاکید گذارده و همواره سعی نموده اند، زبان را به عنوان یکی از نمادها و عوامل وحدت ملی مطرح نمایند و این را مطرح کرده و می کنند که کسانی که نقطه مقابل و مسائلی نظیر آموزش زبان های قومیتی را دنبال می کنند، خواسته یا ناخواسته به دنبال تضعیف عوامل یکپارچگی و وحدت ملی هستند.

جالب این جاست که جمهوری اسلامی برخلاف رژیم پهلوی که اصرار زیادی بر تحقیر قومیت ها داشت و همواره از این مسئله برای سرکوب آن ها و دیگر صداهای معترض سوءاستفاده می کرده، توجه ویژه ای به قومیتهای مختلف دارد، حضور انبوه بزرگانی که در سطح مقامات کشور چه در سطح اقشار مختلف نظیر اساتید و دانشمندان، حقوقدانان، اقتصاددانان، سرمایه داران و... و نیز چه در سطح بزرگان سیاسی مشغول به فعالیت اند به روشنی اثبات گر این است که اولاً اساساً چنین نگاهی در جمهوری اسلامی وجود ندارد و ثانیاً برخلاف ادعای این دلسوزان(!) "زبان مادری" که هواره خود را نگران از بین رفتن استعدادها در میان اقلیت های قومی می دانند، تاریخ سی و چندساله جمهوری اسلامی ایران ثابت کرده سیاست معتدل نظام در برخورد با فرهنگ ها و قومیت های مختلف موجب شده، هر استعدادی در هر گوشه ای از این مرز و بوم امکان ترفی و شکوفایی را در اختیار داشته باشد و کمااینکه هم اکنون نیز شاهدیم بسیاری از مفاخر علمی، ادبی، هنری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... از میان همین اقلیت ها برخاسته اند.

به هر تفسیر برای پیگیری بهتر این مسئله به سراغ سرکار خانم دکتر نازنین سیف الهی مترجم و استاد زبانشناسی رفتیم با طرح این مسئله، نظر ایشان را دراین خصوص جویا شدیم.

این زبانشانس و استاد دانشگاه، با اشاره به اهمیت ویژه بحث تعدد زبانی، گفت: متاسفانه ما گاهی قدر نعمت هایی که از آن برخورداریم را نمی دانیم که این بحث تعدد فرهنگی و قومی و زبانی نیز یکی از همین نعمات است.

وی افزود: این بحث تا آنجا اهمیت دارد که در برخی کشورها، با وجود آن که چیزی به عنوان «هویت ملی» وجود ندارد، سیاستمداران و مسئولان فرهنگی در این کشورها، به صورت مصنوعی اقدام به بازتولید آن می نمایند.

این زبان شناس و مترجم تصریح کرد، به عنوان نمونه در رژیم صهیونیستی که به هرحال باتوجه به نوع کنارهم قرار گرفتن آحاد ملت از اقوام متکثر و بسیار گوناگون در بیش از نیم قرن اخیر همواره از این مسئله و فقدان وجود «هویت ملی» رنج برده اند و بر این اساس، آن ها تحت برنامه ای به عنوان «برنامه ریزی زبان» به صورت مصنوعی برای مردم شان یک زبان را انتخاب نموده و با صرف هزینه های هنگفت، انان را بر این می دارند که همگی به آن زبان تکلم کنند و با برنامه ریزی های تکمیلی که معمولاً با هزینه های بسیاری اجرایی می شود، آهسته آهسته سعی میکنند از طریق ایجاد یک زبان واحد، به فرهنگی واحد و «هویت ملی» دست یابند.

وی در پایان افزود: در نمونه یادشده، باتوجه به آن که زبان عبری به عنوان زبان معیار انتخاب شده بود، و این زبان به هر حال زبانی است که سال ها مورد استفاده قرار نگرفته و اصطلاحاً حالت زایایی خود را از دست داده است، مشکلات بسیار بیشتری را در مسیر ایحاد «هویت ملی» به صورت مصنوعی برای سیاستمداران اسرائیلی به همراه آورد که باوجود آن آن ها بلاخره موفق به اجرای این طرح شدند که این نیز بار دیگر نشان دهنده اهمیت این مسئله است.

فارغ از این مباحث اما آنچه مسلم است، در کشورما نه تنها نیازی به این رویکرد های اجباری فرهنگ سازی برای ایجاد «هویت ملی» وجود ندارد، تاریخ و تمدن چندهزارساله فارسی به خوبی ما را در دسیابی به این محتوای فرهنگی عمیق یاری رسانده و شاید همین مسئله نیز موجب گردیده که باوجود تعدد قومیتی فراوان ایران به عنوان یک استثنا بتواند، علاوه بر بهره گیری از خرده فرهنگ ها و قومیت های متعدد، از یک فرهنگ و هویت ملی یکسان نیز بهره ببرد.

جالب اینجاست که در تمامی سال های اخیر و به ویژه پس از انقلاب نه تنها، دولت ها سعی در ریشه کن کردن خرده فرهنگ ها وقومیت ها نداشته اند؛ بلکه باتوجه به آن خیالشان از «هویت یکپارچه ملی» راحت بوده، با صرف هزینه های مادی و معنوی در راستای شکوفایی خرده فرهنگ ها نیز کوشیده اند که شاید بهترین نمونه آن را بتوان در رویکرد صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در تاسیس شبکه های متعدد استانی بازیافت.