برنامه ها و راهکارهای نوسازي ناوگان خودروهاي سنگين فرسوده

خبرنگار بولتن نیوز گزارش داد:دکتر علی ملک متولد 1349 دارای تحصیلات دکترای حمل ونقل واستاد دانشگاه است.وی در حال حاضر مدیر عامل شرکت سایپا دیزل وعضو هیات مدیره گروه خودرو سازی سایپا است.

بالا بودن سن ناوگان تجاری کشور که افزایش میزان مصرف سوخت وآلودگی محیط زیست وبدنبال آن هدر رفت منابع ملی وسرمایه عمومی کشور را دارد ،ایشان را بر آن داشت تا با مطالعه دقیق وانجام امور کارشناسی برروی این موضوع به شکل جامعی ،میزان اتلاف منابع ،فرصت ها وتهدید های پیش روی این موضوع را به رشته تحریر در آورد.در ذیل نتیجه این تحقیقات را مطالعه نمایید.

براي تعريف كاميون فرسوده شاخص هاي متعددي همچون سيستم ايمني، مصرف سوخت، ميزان آلايندگي و ... دخيل هستند.
بر اساس مصوبه ستاد مديريت حمل و نقل و سوخت سن فرسودگي براي ناوگان باري 25 سال تعيين شده است. اما نقطه هدف رسيدن به سن متوسط 10 سال است.
بر اساس آمارهاي موجود در حال حاضر 91 هزار كاميون فرسوده بالاي 25 سال در ناوگان حمل و نقل جاده اي موجود است كه در مقايسه با درآمد و هزينه مصرف سوخت كاميون هاي نو، ساليانه خسارتي معادل 2840 ميليارد تومان نصيب دولت و صاحبان كاميون هاي فرسوده مي كنند.بر اين اساس هزينه اضافي حاصل از مصرف سوخت بيشتر و كاهش درآمد هر كاميون فرسوده سالانه 31 ميليون تومان به اقتصاد ملي خسارت وارد مي كند كه با جايگزيني هر كاميون نو تنها از محل صرفه جويي سوخت و اضافه درآمد خودروي نو مي توان سه ساله معادل 93 ميليون تومان منابع ايجاد كرد.
به عبارت ديگر دولت با پرداخت تسهيلات ارزان قيمت بانكي به خودروسازان مي تواند ظرف سه سال هزينه خريد كاميون نو را باز گردانند.
علاوه بر اين ارقام كه تنها مربوط به ميزان درآمد و هزينه مصرف سوخت خودروهاي تجاري و سنگين فرسوده در مقايسه با كاميون هاي نو است هزينه آلودگي هوا و محيط زيست اتلاف وقت مردم مشتريان و راننده ها كاهش سرعت حمل و نقل بار و كالا افت جايگاه ايران در شبكه ترانزيتي منطقه و استفاده غير بهينه از كاميون هاي موجود را بايد در نظر گرفت.
حال با توجه به وجود بيش از 91 هزار كاميون فرسوده بالاي 25 سال عمر در ناوگان حمل و نقل بار و كالا در كشور، ميزان هزينه اضافه ساليانه مصرف سوخت به قيمت هاي فوب خليج فارس بيش از 2 هزار ميليارد تومان، كاهش درآمد ساليانه كاميون هاي بالاي 25 سال سن نسبت به کامیون های نو معادل 712 میلیارد تومان و ضررصاحبان كاميون فرسوده بالاي 25 سال سن بابت مصرف سوخت بيشتر و درآمد كمتر معادل 778 ميليارد تومان برآورد مي شود.
به لحاظ فني نيز وسايل نقليه عمومي حدود 22 درصد در تصادفات جاده اي نقش دارد و از اين مقدار نزديك به 10 درصد به عامل خودرو مربوط مي شود. بديهي است با ورود خودروهاي جديد ابتدا با استانداردهاي ايمني بالا شاهد تلفات انساني كمتري در جاده هاي كشور خواهيم بود.
پيرامون رابطه نوسازي ناوگان باري جاده اي و امنيت رانندگان نيز ذكر اين نكته ضروري است كه با كاهش تصادفات جاده اي كه ناوگان باري در آن نقش دارد امنيت رانندگان نيز افزايش پيدا مي كند. ضمن اينكه خودروهاي جديد آسايش بهتري براي رانندگان فراهم كرده و آن ها به مراتب نسبت به رانندگان خودروهاي فرسوده كمتر دچار خستگي و يا احياناً آسيب هاي مفصلي و غيره شوند. بر اين اساس ضرورت دارد كه طرح جايگزيني خودروهاي فرسوده در بخش حمل و نقل عمومي و جاده اي كشور در آستانه اجراي قانون هدفمند كردن يارانه ها بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد.

ضرورت نوسازي ناوگان خودروهاي سنگين فرسوده

در راستاي سياست هاي دولت در جهت كاهش عمر ناوگان حمل و نقل جاده اي و خودروهاي سنگين، سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي برنامه اي براي از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده با عمر بيش از 40 سال ارائه داده است.

بر اساس گزارش سازمان راهداري، محور هاي مختلفي شامل توجه به عمر ناوگان و تركيب سني كاميون هاي موجود ميزان هدررفت منابع كشور،وضعيت درآمد كاميون هاي فرسوده ، ميزان افزايش درآمد كاميون ها پس از نوسازي ناوگان، ميزان خسارت دولت و مصرف كنندگان خدمات و كاميون داران در شرايط استفاده از خودروهاي فرسوده و .... را مورد توجه قرار داده است که شركت سايپا ديزل به عنوان شركت بزرگ و مطرح در زمينه عرضه خودروهاي تجاري و سنگين و فعال در عرصه نوسازي ناوگان حمل و نقل جاده اي برای جلو گیری از هدر رفت منابع، پيشنهادهايي براي از رده خارج كردن خودروهاي سنگين فرسوده ارائه داده است.

تردد خودروهاي فرسوده در جاده ها و ناوگان حمل و نقل جاده اي و بار و كالا خسارت ها و هزينه هاي متعددي به اقتصاد كشور تحميل مي كند. افزايش مصرف سوخت و آلودگي محيط زيست برای مردم و صاحبان بار و كالا،كاهش ظرفيت هاي توليد،تجارت و اشتغال زايي در اقتصاد ايران،هزينه نگهداري و تعميرات زياد،كاهش توجيه اقتصادي و بهره وري در بخش حمل و نقل، مشكلات ايمني و ترافيكي جايگاه نامناسب ناوگان حمل و نقل ايران در شبكه ترانزيتي منطقه، افزايش زمان سفر و حمل و نقل بار و كالا، خسارت رساندن به زيرساخت هاي حمل و نقل در بنادر،جاده ها و محل هاي نقل و انتقال كالا و .... بخشي از اين خسارت ها و افزايش هزينه هاست.

از آن جا كه ساماندهي اين مشكلات در گرو نوسازي ناوگان حمل و نقل است دولت و شركت هاي خودروساز مانند سايپا ديزل در سال هاي اخير توجه عمده اي به اين ضرورت داشته اند.
برخي كارشناسان معتقدند كه تغيير قيمت سوخت در چارچوب اجراي قانون هدفمند كردن يارانه ها باعث ايجاد انگيزه در شركت هاي حمل و نقل بار و كاميون داران براي نوسازي ناوگان حمل و نقل خواهد شد و از محل كاهش مصرف سوخت مي توان بخش عمده اي از هزينه نوسازي و خريد كاميون هاي نو را ظرف چند سال جبران كرد.

برخي مديران و كارشناسان صنعتي نيز معتقدند كه نوسازي ناوگان ظرف چند سال از محل صرفه جويي و كاهش مصرف سوخت افزايش سرعت حمل و نقل و بالا رفتن سود حاصل از حمل و نقل بار، بهبود تجارت ، توليد و اشتغالزايي و .... مي تواند چند برابرهزينه نوسازي ناوگان را به اقتصاد كشور دولت ،كاميون داران و شركت هاي حمل و نقل بازگرداند.

بر اين اساس كارشناسان پيشنهاد مي كنند كه دولت از محل افزايش درامد فروش سوخت و اجراي هدفمندكردن يارانه ها در سال جاری و سود اعتبارات خريد كاميون هاي نو مي تواند در اين طرح بزرگ و ضروري مشاركت كند. شركت هاي خودروساز نيز در حد توان مالي مي توانند بخشي از هزينه هاي خريد خودروهاي نو را متقبل شوند و با افزايش تقاضا و تيراژ توليد فروش و عملكرد و توليد و خدمات پس از فروش خود را افزايش دهند. شركت هاي حمل و نقل نيز با مشاركت در اين امر مي توانند با شبكه خودروهاي نو چابك و سودآور خود بهره وري و ميزان ساعات و پيمايش هر كاميون را افزايش دهند و سود بيشتري بدست آورند و امكان رفاه راننده ها و خانواده هاي آن ها را افزايش دهند. شهروندان و شبكه هاي مرتبط با ناوگان حمل و نقل جاده اي توليد كنندگان واردكنندگان و بازرگانان نيزرضايت بيشتري خواهند داشت و با كاهش آلودگي محيط زيست، زيباسازي چهره ناوگان حمل و نقل و افزايش سرعت حمل و نقل بار و كالا و .... عوايد مختلفي نصيب اقتصاد و جامعه خواهد شد و جايگاه ايران در ترانزيت و تجارت منطقه بهبود خواهد يافت.

همچنان که دکترمحمود احمدي نژاد رياست محترم جمهوري، دولت در اجراي قانون هدفمند كردن يارانه ها و برنامه پنجم برنامه گسترده اي براي نوسازي ناوگان خودروهاي سنگين و كاميون ها دارد و درسال جاری همزمان با هدفمند كردن يارانه ها در اين زمينه سرمايه گذاري خواهد كرد و برنامه نوسازي را به پيش خواد برد.
طبق قانون برنامه چهارم و مصوبات ستاد مديريت حمل و نقل سوخت بر ضرورت نوسازي ناوگان عمومي و حمل و نقل بار و كالا تاكيد شده است.

سهم كاميون هاي فرسوده از ناوگان حمل و نقل جاده اي

بر اساس آمارهاي موجود در سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي در حال حاضر 246 هزار و 442 دستگاه ناوگان عمومي باري با عمر متوسط نزديك به 18 سال در كشور فعاليت دارند كه بيش از 91 هزار دستگاه كاميون داراي سن بالاي 25 سال هستند كه بيش از 37 درصد خودروهاي موجود را تشكيل مي دهند و ضرورت دارد كه اين تعداد خودروي انبوه نوسازي شود.

تعداد 2042 كاميون فرسوده بالاي 50 سال عمر كه نزديك به يك درصد كل خودروهاي سنگين موجود را تشكيل مي دهد وضعيت نامناسبي از ناوگان حمل و نقل كالا و بار را نشان مي دهد.
همچنين تعداد 748 كاميون بين 46 تا 50 سال عمر دارند و 4419 كاميون نيز بين 36 تا 40 سال سن دارند كه سهم آن ها از خودروهاي سنگين موجود حدود 6/4 درصد است.

تعداد 45116 كاميون فرسوده كه معادل 4/18 درصد ناوگان موجود است بين 31 تا 35 سال سن دارند و تعداد 27758 خودروي فرسوده معادل 3/11 درصد كاميون هاي موجود بين 26 تا 30 سال سن دارند.

سهم خودروهاي نو از ناوگان حمل و نقل بار و كالا

خودروهاي سنگين زير 25 سال تعداد 155 هزار دستگاه كاميون معادل 63 درصد كل ناوگان حمل و نقل را تشكيل مي دهند كه تنها 5/35 درصد آن ها به ميزان 87528 دستگاه زير 6 سال سن دارند و نو محسوب مي شوند.
تعداد حدود 105 هزار دستگاه زير 10 سال عمر و تعداد 115 هزار دستگاه زير 15 سال سن دارند. همچنين 136 هزار دستگاه زير 20 سال عمر دارند.
17054 دستگاه كاميون بين 6 تا 10 سال سن دارند كه سهم آن ها از كل ناوگان 7 درصد است.
تعداد خودروهاي بين 11 تا 15 سال عمر نيز 10560 دستگاه با سهم 3/4 درصدي از كل ناوگان موجود است.
تعداد كاميون هاي بين 16 تا 20 سال سن نيز 20766 دستگاه است كه سهم 4/8 درصدي را به خود اختصاص داده اند و خودروهاي بين 21 تا 25 سال نيز 19072 دستگاه هستند كه 7/7 درصد كل خودروها را تشكيل مي دهند.
بر اين اساس مي توان دريافت كه حدود 132 هزار دستگاه يعني 54 درصد كل خودروها بالاي 15 سال سن دارند و 91 هزار دستگاه آن ها بالاي 25 سال سن دارند و فرسوده محسوب مي شوند و در سال هاي آينده نيز بايد براي خودروهاي بالاي 15 سال برنامه ريزي شود زيرا حداقل از نظر ميزان مصرف سوخت و تعميرات اساسي اين ميزان خودروي سنگين هزينه هاي بسياري را به اقتصاد و ناوگان موجود تحميل خواهد كرد و بلافاصله بايد براي آن ها برنامه ريزي شود تا توجيه اقتصادي و سود آوري مورد انتظار را داشته باشند.

روزي 5/5 ميليارد تومان خسارت كاميون هاي بالاي 25 سال عمر

در حالي كه متوسط مسافت طي شده هر كاميون در طول يك سال در اروپا 180 هزار كيلومتر است و مسافت ها در اروپا كمتر از كشور پهناور ايران است ،متوسط پيمايش هر كاميون در ايران تنها 95 هزار كيلومتر و معادل نيمي از مسافت طي شده كاميون هاي اروپايي است و نشان دهنده بهره وري پايين كاميون هاي ايراني و درامد زايي كمتر آن هاست.
كل مسافت طي شده 91462 كاميون فرسوده و بالاي 25 سال سن ايراني معادل 8 ميليارد و 689 ميليون كيلومتر است.
در حالي كه متوسط مصرف سوخت بهينه در هر 100 كيلومتر بايد 29 ليتر باشد متوسط مصرف سوخت هر كاميون بالاي 25 سال فرسوده معادل 75 ليتر در هر 100 كيلومتر است كه نشان دهنده اتلاف منابع و مصرف بسيار بالاي سوخت در خودروهاي فرسوده است و هر كاميون بيش از 5/2 برابر سطح مورد انتظار مصرف سوخت دارد. به عبارت ديگر هر كاميون در طول سال 44 هزار ليتر مصرف سوخت بيشتر دارد و آن را هدر مي دهد.
بر اين اساس 91 هزار كاميون فرسوده در ايران سالي 4 ميليارد ليتر اضافه مصرف سوخت دارند يعني روزي 11 ميليون ليتر اضافه مصرف سوخت در كشور داريم كه اگر هر ليتر گازوييل وارداتي را با قيمت هاي متوسط سال 88 و بر اساس فوب خليج فارس 500 تومان در نظر بگيريم روزي 5/5 ميليارد تومان خسارت اتلاف مصرف سوخت كاميون هاي فرسوده بالاي 25 سال سن خواهد بود. اين رقم خسارت مصرف سوخت بالاي كاميون هاي بالاي 25 سال سن معادل 2 هزار ميليارد تومان يا 2 ميليارد دلار است.
قيمت هر تن گازوييل در بازار خليج فارس در 30 آذر 1388 معادل 568 دلار گزارش شده و هر ليتر گازوييل معادل 516 تومان قيمت داشته است بر اين اساس اتلاف سالانه مصرف سوخت اين كاميون هاي فرسوده طبق محاسبه سازمان راهداري و حمل و نقل معادل بيش از 2 هزار و 64 ميليارد تومان برآورد شده است.
هر كاميون فرسوده در ايران به طور متوسط سالي 71250 ليتر گازوييل مصرف مي كند در حالي كه در شرايط مصرف بهينه سوخت بايد 27550 ليتر مصرف داشته باشد. به عبارت ديگر هر كاميون فرسوده سالي 43700 ليتر اضافه مصرف دارد كه در طول يك سال معادل 23 ميليون تومان هزينه تحميل مي كند.
به عبارت ديگر اگر قيمت كاميون معمولي با كيفيت را حدود 60 تا 150 ميليون تومان در نظر بگيريم تنها از محل بهينه سازي مصرف سوخت ظرف 3 تا 6 سال كل هزينه خريد هر كاميون برمي گردد.
اين در حالي است كه اگر سرعت فعاليت و اضافه درامد يك كاميون نو به جاي يك كاميون فرسوده و كاهش هزينه هاي تعمير و نگهداري و اتلاف وقت و...... را اضافه كنيم مي توان پذيرفت كه كل هزينه خريد يك كاميون نو و از رده خارج كردن خودروي فرسوده ظرف يك تا 4 سال برمي گردد و حتي اگر كاميون هاي باكيفيت سوئدي و آلماني را جايگزين كاميون هاي فرسوده كنيم حداكثر 4 تا 6 سال كل هزينه خريد خودروي نو بر مي گردد.

اختلاف درآمد سالانه حدود 8 ميليون توماني كاميون نو با كاميون فرسوده

متوسط مسافت طي شده هر كاميون ايراني در سال 95 هزار كيلومتر و متوسط بار حمل شده هر كاميون نو 3/13 حدود 13 تن و متوسط كرايه هر تن بار در كيلومتر 308 ريال است. بر اين اساس متوسط درآمد هر كاميون نو در سال 38 ميليون و 916 هزار تومان يا تقريبا 39 ميليون تومان در سال است و درآمد ماهيانه هر كاميون نو نيز معادل 3 ميليون و 243 هزار تومان است.
متوسط درآمد ساليانه هر كاميون فرسوده نيز معادل 31 ميليون و 132 هزار تومان است و درآمد ماهيانه كاميون فرسوده نيز معادل 2 ميليون و 594 هزار تومان است.
بر اين اساس اختلاف درآمد ساليانه متوسط كاميون نو و فرسوده معادل 7 ميليون و 783 هزار تومان است.
بر اين اساس بدون در نظر گرفتن هزينه بالاي سوخت و تعمير و نگهداري و ..... از محل افزايش درآمد كاميون هاي نو مي توان در مدت 10 سال 80 ميليون تومان اضافه درآمد داشت و هزينه خريد يك كاميون نو معادل 80 ميليون تومان را برگرداند.

خسارت دولت و مصرف كنندگان

براساس متوسط مسافت طي شده هر كاميون در طول يك سال متوسط مصرف سوخت هر كاميون بالاي 25 سال 75 ليتر در هر 100 كيلومتر است و مصرف ساليانه آن 71 هزار ليتر و اضافه مصرف آن 43 هزار و 700 ليتر و زيان اضافه مصرف سوخت از ديد راننده يا صاحب كاميون و با وجود نرخ دولتي هر ليتر گازوييل 165 ريالي معادل 721 هزار تومان است. اما اگر نرخ گازوييل را به قيمت هاي جهاني و بازار خليج فارس در نظر بگيريم با از رده خارج كردن هر كاميون فرسوده مي توان در طول يك سال 22 ميليون و 567 هزار تومان صرفه جويي براي دولت به همراه آورد.
ضرر راننده يا صاحب كاميون در طول يك سال نيز به دليل استفاده از كاميون فرسوده از نظر ميزان درآمد و هزينه سوخت معادل 8 ميليون و 504 هزار تومان است. بر اين اساس در طول 8 سال فرد مي تواند يك كاميون 68 تا 70 ميليون توماني را از محل صرفه جويي خريداري كند و يك كاميون نو را با صرفه جويي سوخت و درآمد زايي بيشتر آن مجاني خريداري كند.
براي دولت نيز با توجه به هزينه 22 ميليون و 567 هزار توماني سالانه هر خودروي فرسوده در طول 4 سال مي توان معادل حدود 90 ميليون تومان صرفه جويي ايجاد كرد و دولت مي تواند با دادن اعتبارات خريد كاميون نو كل هزينه سرمايه گذاري خريد يك كاميون 90 ميليون توماني را 4 ساله برگرداند.
بر اين اساس شركت هاي خودروساز مانند سايپا ديزل در آستانه اجراي هدفمند كردن يارانه ها پيشنهاد هاي مختلفي براي جايگزيني 91 هزار خودروي فرسوده بالاي 25 سال سن ارائه كرده اند تا در مدت 6 سال آينده اين تعداد خودروي فرسوده از رده خارج شود و سالي 2800 ميليارد تومان صرفه جويي و درآمد زايي نصيب اقتصاد ملي كند.

پيشنهادات شركت سايپا ديزل

شركت سايپا ديزل براي مشاركت در طرح ملي جايگزيني كاميون هاي فرسوده پيشنهاد كرده است كه اعتبارات مالي ناشي از صرفه جويي طرح نوسازي به ميزان 2 هزار و 64 ميليارد تومان در سال در اختيار اين شركت به عنوان تامين كننده كاميون هاي نو قرار گيرد تا شركت بتواند تسهيلات ويژه با نرخ سود مصوب زير 10 درصد با دوره بازپرداخت 84 ماهه يا 7 ساله را در اختيار صاحبان كاميون هاي فرسوده يا متقاضيان قرار دهد و در مقابل دريافت تسهيلات حاصل از صرفه جويي متعهد خواهد شد كه ساليانه 15 هزار دستگاه كاميون فرسوده را نوسازي كرده و وارد ناوگان حمل و نقل جاده اي كند.
مبلغ تسهيلات اعطايي دولت به شركت سايپا ديزل ظرف مدت 96 ماه تسويه خواهد شد و عمليات اجرايي توليد و تامين كاميون هاي نو و جايگزيني با خودروي فرسوده يك ماه پس از واريز وجه تسهيلات به حساب سايپا ديزل شروع و ظرف يك سال به اتمام مي رسد.
بازپرداخت اقساط شش ماه پس از واريز وجه تسهيلات از سوي شركت سايپا ديزل تعهد مي شود و مبلغ 10 ميليون تومان يارانه نوسازي به ازاي هر دستگاه توسط شركت سايپا ديزل در وجه مشتري بابت خريد كاميون نو كارسازي خواهد شد.
منابع مالي مورد نياز از طريق شركت خودروساز و مشاركت سايپا ديزل و سازمان راهداري و شركت مادر تامين مي شود.
شركت سايپا ديزل با اعطاي وام تا سقف 80 درصد قيمت خودرو با اقساط 60 ماهه با نرخ 16 درصد نسبت به توليد و عرضه خودروي نو و رارئه آن به مشتريان متعهد خواهد بود.
همچنين از آن جا كه شركت هاي ليزينگ تعامل مثبتي با خودروسازها و مشتريان ندارند و با وضع مقررات جديد موجب طولاني شدن پروسه اعطاي وام به مشتريان مي شوند و از طرفي هزينه مشتريان را تا 6 درصد افزايش پيدا مي كند پيشنهاد مي شود كه شركت هاي ليزينگ از پروسه جايگزيني كاميون هاي فرسوده حذف شوند.

تعهدات سازمان راهداري

در اين طرح سازمان راهداري متعهد مي شود كه به ازاي هر دستگاه كاميون فرسوده در زمان عقد قرارداد مبلغ 10 ميليون تومان را واريز كند و تا سقف 5 سال جهت گشايش اعتبار اسنادي كارسازي كند و جهت تضمين بازپرداخت اقساط مشتريان مديريت كارت سوخت و كارت هوشمند را به خودروساز اعطا كند.
گمرك نيز در زمان ترخيص CKD معادل 5 ميليون تومان به ازاي هر دستگاه كاميون تخفيف گمركي براي شركت سايپا ديزل در نظر خواهد گرفت.

تعهد مشتريان

مشتريان نيز با واريز 20 درصد قيمت خودرو به عنوان پيش پرداخت ،تضمين هاي لازم جهت بازپرداخت اقساط را ارائه و آگاهي لازم در خصوص قطع سهميه سوخت و يا ابطال كارت هوشمند در صورت عدم پرداخت اقساط را متعهد مي شوند.