عکس‌هایی داریم در حد آرشیو سلطنتی انگلیس!

گروه هنرهای تجسمی، یک عکاس گفت: ما آرشیوی غنی از عکاسی داریم که دست‌نخورده از دوران قاجار باقی مانده و دست کمی از آرشیو سلطنتی انگلستان ندارد؛ هیچ مانعی هم نیست که محققان به‌سراغ آن بروند.

به گزارش بولتن نیوز، محمد ستاری - عکاس و استاد دانشگاه - در اولین نشست سیزدهمین دوسالانه عکس ایران، با اشاره به فرهنگ غنی عکاسی در ایران، اظهار کرد: اقیانوس عمیق تاریخ عکاسی ایران آن‌قدر در بستر خود دُر، گوهر، مرجان و مروارید دارد که هر محققی با هر علاقه‌مندی می‌تواند آنچه را می‌جوید، تحقیق کند. تأکید من همیشه این بوده است که ما کشوری با پیشینه و فرهنگ غنی هستیم. این فرهنگ پس از دوره‌ی ساسانیان با یک فرهنگ غنی ایدئولوژی اسلامی آغشته شد و هیچ کشور اسلامی را نمی‌توانید پیدا کنید که این‌قدر عکس در آن غنی باشد.

او ادامه داد: 10 - 15 روز پیش از درگذشت مرحوم بهمن جلالی، همایشی برگزار شد و او در آن همایش گفت که در برخی کشورهای اسلامی حتی نمی‌توانید درباره‌ی عکس صحبت کنید. این موضوع نشان می‌دهد در ایران علمای ایرانی سعه‌صدر زیادی داشته‌اند و جلوی عکس گرفته نشده است. زمانی که در تهران دو دستگاه دوربین عکاسی بود، در برخی پایتخت‌های اروپایی حتی نمی‌دانستند عکس چیست و 5 / 2 سال بعد از این‌که در پاریس عکس گرفته شد، در تهران هم عکس گرفته شد.

ستاری همچنین بیان کرد: ما آرشیو غنی از عکاسی داریم. این آرشیو دست نخورده از دوران قاجار باقی مانده که دست کمی از آرشیو سلطنتی انگلستان ندارد و بسیار خوب است. هیچ مانعی هم نیست که محققان به سراغ آن بروند.

روش تحقیق درستی به دانشجویان آموزش داده نمی‌شود

در ادامه‌ی این نشست که با موضوع «بررسی وضعیت تاریخ‌نگاری عکاسی در ایران از دیدگاه محققان» برگزار شد، خدیجه محمدی نامقی - کارشناس عکاسی - با اشاره به این‌که از منظرهای مختلفی می‌توان به تاریخ عکاسی نگاه کرد، گفت: یکی از بخش‌هایی که می‌تواند بگوید چرا همیشه نگاه توصیفی به عکس داشته‌ایم، پایان‌نامه‌های دانشجویی است. وقتی پایان‌نامه‌ها را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم روش تحقیق درستی به دانشجویان آموزش داده نمی‌شود تا نگاه نقادانه‌ای داشته باشند. اگر می‌خواهیم نگاه دیگری به تاریخ عکاسی داشته باشیم، باید در سیستم آموزشی‌مان بازنگری کنیم و به دانشجویان یاد دهیم، چگونه می‌توانیم یک مقاله‌ی علمی درست بنویسند.

نامقی همچنین درباره‌ی اسناد تاریخی مربوط به عکاسی در دوران قاجار، اظهار کرد: یکی از نکاتی که درباره‌ی اسناد می‌توان بررسی کرد، اقتصاد عکس در دوره‌ی قاجار است، مانند وضعیت خرید و فروش عکس و این‌که زنان در واردات تجهیزات عکاسی نقش داشتند.

او همچنین افزود: نکته‌ی دیگری که می‌تواند درباره‌ی اسناد تاریخ عکاسی بررسی شود، توجه به سرآغاز عکاسی رنگی در ایران است که فقط در برخی کتاب‌ها به نمونه‌هایی از آن پرداخته شده است. در بحث مطالعه اسناد، موضوع دیگر، فرهنگ واژگان و اصطلاحاتی است که در دوران قاجار استفاده می‌شد و می‌تواند موضوع تحقیق باشد. آنچه تا کنون انجام شده شاید 20 درصد مواردی بوده است که می‌توانست صورت بگیرد.

دانشجویان هنر برای تفریح به دانشگاه می‌آیند

مهرداد نجم‌آبادی - عکاس و استاد دانشگاه - دیگر سخنران این نشست بود. او با بیان این‌که داده‌های فراوانی به کوشش محققان در حوزه‌ی تاریخ عکاسی به‌دست آمده است، گفت: تاریخ اساسا با ادبیات منتقل می‌شود و از آنجا که با ادبیات انتقال داده می‌شود، در نهایت دستخوش رأی راوی است و به همین دلیل، یقین در تاریخ وجود ندارد. بنابراین باید قائل به تکثر باشیم. عکاسی یکی از بهترین ابزارها برای چند معنایی است، هرچند با عکس هم می‌شود حقیقت را کتمان کرد.

او سپس با اشاره به تلاش‌های محققانی مانند ایرج افشار برای ایجاد آرشیوی از اسناد تاریخ عکاسی ایران، بیان کرد: ما تصور می‌کنیم همه اتفاقات جهان در سده 19 به یُمن عکاسی بوده است و حوزه‌ای در فرهنگ و علم نیست که عکاسی در این قرن به آن سرک نکشیده باشد و ردی از عکس در آن نباشد. تصور ما این است که پیشرفت علم مدیون عکاسی است. البته این حوزه‌ها پیشرفت کردند، اما از عکس هم در پیشرفت‌های خود بهره بردند، ولی در ایران دوران قاجار نهادهایی که از عکس استفاده کنند، وجود نداشتند. عکاسی در دوره‌ی قاجار تفننی بود.

وی با اظهار خوشحالی از این‌که عبدالله قاجار با عکس‌هایش، شهرهای ایران را مستند کرده است، اظهار کرد: چند نفر این عکس‌ها را دیده‌اند که به ارزش این عکس‌ها افتخار کنیم؟ آنچه در خارج از ایران اتفاق افتاد با آنچه در داخل کشور روی داد، فرق دارد. در ایران به مرور از اوایل سال 1900 میلادی به بعد یعنی از زمانی که شاگردان مدرسه دارالفنون توانستند با عکس کار اقتصادی انجام دهند، عکاسی مردم‌نگارانه شروع شد.

نجم‌آبادی به دستاوردهای عکاسی در سه دهه اخیر هم اشاره و اظهار کرد: در این 31 سالی که عکاسی، دانشگاهی شده است، بسیار جلو افتاده‌ایم. در دورانی که ما محصل بودیم اگر یک کتاب منتشر می‌شد، بسیار خوشحال می‌شدیم. ما قابل قیاس با کشورهای هم‌تراز خودمان در حوزه تولید سواد و محصول عکاسی نیستیم و بسیار متفاوت هستیم و به این سمت در حال حرکت هستیم که به یک نهاد تبدیل شویم.

نجم‌آبادی در پایان سخنانش با انتقاد از وضعیت دانشگاه‌ها، گفت: بیشتر دانشجویان دانشکده‌ی هنر دانشگاه تهران که من در آن تدریس می‌کنم، برای تفریح به دانشگاه می‌آیند و یک‌دهم دانشجویان کشورهای دیگر کار می‌کنند، اما 10 برابر آن‌ها توقع دارند و اگر نمره‌ی 17 به پایین بگیرند، ناراحت می‌شوند. قطعا ما معلم‌های زیادی داریم که پرنقص هستند حتی خود من هم نقص دارم. 21 سال است که من تاریخ عکاسی تدریس می‌کنم و باید کسی دیگر جایگزین من شود. به‌زور، یک عده را هیئت علمی دانشگاه کرده‌اند، این‌ها انسان‌های شریفی هستند، اما سواد ندارند و به‌درد کارهای اداری می‌خورند. نتیجه چنین کاری این می‌شود که دانشجویان به ما هم چپ‌چپ نگاه می‌کنند.

اگر محققان نبودند، الان چه وضعیتی داشتیم؟

محمد مترجم‌زاده خدادادی - عکاس و مدرس دانشگاه - نیز در این نشست، گفت: وقتی به آمار 70 مقاله درباره‌ی عکاسی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم بیشتر آن‌ها مبنتی بر تحلیل توصیفی تاریخی بوده‌اند. وقتی این مسائل را کنار هم می‌گذاریم به این موضوع می‌رسیم که اساسا چه بخشی از یک موضوع تاریخی نیاز به تحقیق دارد؟ ما هنوز برای پرداختن به موضوعات تاریخی مبانی لازم را نداریم و باید جهت‌مند و ساختارمند به این قضیه نگاه کنیم.

او درباره‌ی تأثیر عکاسان پیشین بر نگاه عکاسی فعلی، اظهار کرد: اگر محققانی که در عرصه‌ی تاریخی عکس فعالیت کرده‌اند، تحقیق نکرده بودند ما حالا چه وضعیتی داشتیم؟ به نظرم آن‌وقت حتی نمی‌توانستیم عکس بگیریم چون بخشی از ذهنیت عکاسان ما براساس آموزه‌هایی است که یاد گرفته‌اند. این تحقیق‌ها روی نگاه عکاسانه ما تأثیر گذاشته و رد پای آن را می‌توان در کار عکاسان دید.

در ادامه‌ی این نشست، یکی از حاضران درباره‌ی نهادهای حمایت‌کننده از محققان پرسیده بود که مترجم‌زاده در پاسخ گفت: موضوع مهم در انجام طرح‌های تحقیقاتی بودجه و هزینه است. نمی‌دانم به‌جز انتشاراتی‌ها و دانشگاه‌ها، سازمان‌های دیگری هم هستند که می‌توانند از طرح‌های تحقیقانی حمایت کنند یا نه.

نامقی در تکمیل این بحث، اظهار کرد: در ایران، نهادی که از تحقیق‌های عکاسان حمایت کند، نداریم. در دنیا رسم است نهادهایی که به آرشیوهای عکاسی وابسته هستند یا دانشگاه‌ها از چنین طرح‌هایی حمایت می‌کنند؛ اما متأسفانه این موضوع در ایران وجود ندارد.

سیزدهمین دوسالانه عکس ایران تا 20 بهمن از ساعت 10 تا 19 روزهای یکشنبه تا جمعه در موزه‌ی هنرهای معاصر واقع در خیابان کارگر شمالی، جنب پارک لاله برگزاری است.