شهیدثالث به روایت داوودنژاد
روزنامه شرق ـبهناز شیربانی: سه‌شنبه 25شهریور فیلم سینمایی «یک اتفاق ساده»، ساخته سهراب شهیدثالث و یکی از فیلم‌های ماندگار تاریخ سینمای ایران در سالن موزه سینما به نمایش گذاشته خواهد شد؛ فیلمی که یکی از آغازگران موج نوی سینمای ایران بود. با نمایش «یک اتفاق ساده» در گروه سینمایی هنر و تجربه، اولین فیلم سینمایی این گروه روی پرده می‌رود. گروهی که قرار است فیلم‌های صاحب‌سبک و پیشروی سینما را به اکران عمومی هرچند محدود برساند. این اتفاق هم قرار است با «یک اتفاق ساده» آغاز شود. فیلمی که بعد اکران کوتاهی در موزه سینما برای بازسازی خواهد رفت و در زمستان اکران عمومی می‌شود. در این مراسم خسرو سینایی، امید روحانی نویسنده این فیلم و هوشنگ گلمکانی سخن خواهند گفت. یک اتفاق ساده نخستین ساخته سهراب شهیدثالث در سال1352 است. او که از بنیانگذاران کانون سینماگران پیشرو بود، بعد از بازگشت به ایران در زمینه فیلم مستند فعال شد. با ساخت «یک اتفاق ساده» که روایتی ساده از یک سوزنبان است، وارد سینمای ایران شد. «محمد زمانی، به خلاف تذکر نگهبان خط آهن، با عبور از روی ریل به مدرسه می‌رود. او به درس و تذکرهای معلم توجهی ندارد و به همین دلیل معلم او را جریمه می‌کند. مادر زمانی بیمار و بستری است و پسر کارهای خانه را انجام می‌دهد. پدر او (آنه محمد تاریخی)، که صیاد است، اعتنایی به زن و فرزندش ندارد. مادر محمد می‌میرد و پدرش پس از به‌خاک‌سپردن همسر، علاقه بیشتری به محمد نشان می‌دهد. پدر می‌کوشد کت نیم‌داری برای محمد خریداری کند و وقتی معامله سرنمی‌گیرد، پدر از مغازه بیرون می‌زند و محمد در طول خیابان به‌دنبال او به‌راه می‌افتد.» فیلم‌های شهیدثالث به‌دلیل ساختاری کمتر رنگ اکران عمومی را دیدند. این فیلم که به‌گفته بسیاری از صاحب‌نظران موجی نو در سینمای ایران ایجاد کرد و بسیاری از فیلمسازان تحت‌تاثیر نگاه او بودند؛ علیرضا داوودنژاد کارگردان پیشکسوت سینما نیز چنین نظری دارد. او معتقد است که فیلم‌های شهیدثالث نه‌تنها در فیلمسازان داخلی بلکه در کلیت سینمای دنیا نیز اثر‌گذار بود. داوودنژاد در این گفت‌وگو از دریچه نگاه خودش به فیلمسازی شهیدثالث نگاه کرده است.
با توجه به اینکه فیلم سینمایی«یک اتفاق ساده» به‌زودی نمایشی در طرح سینمای هنر و تجربه خواهد داشت. کمی به گذشته برگردیم و این فیلم را از جایگاه کارگردانی نگاه کنیم. به‌نظر شما این فیلم به‌لحاظ کارگردانی چگونه فیلمی است و چه جایگاهی در تاریخ سینمای ایران دارد؟
درشرایطی که سانسور رابطه سینما و زندگی را قطع کرده بود و هجوم فیلم خارجی، جریان فیلمسازی را به‌سمت کپی‌برداری و تقلید می‌برد و کلیشه‌های رایج در سینمای تجاری دنیا بیش از پیش خودش را به انتخاب موضوع و ساختار اجرایی فیلم‌ها تحمیل می‌کرد؛ فیلمسازانی در ایران بودند که درمقابل این جریان نیرومند مقاومت می‌کردند و در تلاش بودند یک‌زبان بومی، ملی، شخصی و هنرمندانه برای سینمای ایران پیدا کنند. در میان اینگونه فیلمسازان برجسته، سهراب شهیدثالث یک‌جایگاه استثنایی دارد.
می‌توانید از چند ویژگی آثار شهیدثالث بگویید؟
او با چشم باز و گوش باز و حساسیت انسانی بالا متوجه شد که بهترین روش برای نزدیک‌شدن به واقعیت زندگی جاری، توجه به متن روزمره زندگی انسانی است. فیلم‌های او از لحاظ موضوع و اجرای سینمایی یعنی قصه، شخصیت‌پردازی، روابط انسانی، ریتم، سرعت و ساختار، تحت‌تاثیر این توجه ویژه به متن امر واقع، از تازگی فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. او در«یک اتفاق ساده» و «طبیعت بی‌جان» با استقلال کامل از آنچه سینمای جهانی و سینمای داخلی تحت‌عنوان فیلمسازی می‌شناخت، به‌طرز جسورانه و شگفت‌آوری متن روزمرگی را آنچنان که هست در مرکز توجه قرار داد و جهان تازه‌ای را در فیلم به‌وجود آورد و مشهور‌ترین پلان در فیلم «طبیعت بی‌جان» که دقایقی طولانی، یک‌پیرزن درحال نخ‌کردن سوزن است، شاید اشاره‌ای پرمعنا به همین باریک‌اندیشی و دقت او به بیان سینمایی است.
فکر می‌کنید فیلم‌های سهراب شهیدثالث آنچنان که باید در جشنواره‌های جهانی موفق بود؟
بله
و دلیل این موفقیت؟
نوع نگاه سینمایی شهیدثالث به انسان، روابط انسانی جامعه و جهان آنقدر تازگی داشت که هم در ایران و هم در دنیا کسانی را که نسبت به ظرفیت‌های بیان سینمایی اهل توجه و کنجکاوی و دقت بودند، تحت‌تاثیر قرار داد. در سینمای خود ما فیلمسازانی هستند که با الهام از شهیدثالث راه‌های تازه‌ای را در فیلمسازی طی کردند و تاثیر‌گذاری سینمای او فقط محدود به ایران نبود و در خلال جشنواره‌های جهانی در کلیت سینمای دنیا نیز اثر‌گذار بود؛ اگرچه این تاثیر چندان آشکار نباشد.
بعد از موفقیت «طبیعت بی‌جان» و «یک اتفاق ساده» چه روندی در فیلمسازی سهراب شهیدثالث رخ داد؟
شهیدثالث هیچ‌وقت خوب فهمیده نشد و آنچنان که باید، با او برخورد نشد، او دنبال شرایطی بود که فارغ از هر نوع دغدغه‌ای به جریان فیلمسازی خودش ادامه بدهد، ولی به‌هرحال گرفتاربودن سینما مثل هر هنر دیگری در چنگ اقتصاد و سیاست، امکان و مجال به‌وجودآمدن آن شرایط را برای او فراهم نکرد.
با توجه به اینکه فیلم سینمایی«یک اتفاق ساده» به‌زودی نمایشی در طرح سینمای هنر و تجربه خواهد داشت. کمی به گذشته برگردیم و این فیلم را از جایگاه کارگردانی نگاه کنیم. به‌نظر شما این فیلم به‌لحاظ کارگردانی چگونه فیلمی است و چه جایگاهی در تاریخ سینمای ایران دارد؟
درشرایطی که سانسور رابطه سینما و زندگی را قطع کرده بود و هجوم فیلم خارجی، جریان فیلمسازی را به‌سمت کپی‌برداری و تقلید می‌برد و کلیشه‌های رایج در سینمای تجاری دنیا بیش از پیش خودش را به انتخاب موضوع و ساختار اجرایی فیلم‌ها تحمیل می‌کرد؛ فیلمسازانی در ایران بودند که درمقابل این جریان نیرومند مقاومت می‌کردند و در تلاش بودند یک‌زبان بومی، ملی، شخصی و هنرمندانه برای سینمای ایران پیدا کنند. در میان اینگونه فیلمسازان برجسته، سهراب شهیدثالث یک‌جایگاه استثنایی دارد.
می‌توانید از چند ویژگی آثار شهیدثالث بگویید؟
او با چشم باز و گوش باز و حساسیت انسانی بالا متوجه شد که بهترین روش برای نزدیک‌شدن به واقعیت زندگی جاری، توجه به متن روزمره زندگی انسانی است. فیلم‌های او از لحاظ موضوع و اجرای سینمایی یعنی قصه، شخصیت‌پردازی، روابط انسانی، ریتم، سرعت و ساختار، تحت‌تاثیر این توجه ویژه به متن امر واقع، از تازگی فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. او در«یک اتفاق ساده» و «طبیعت بی‌جان» با استقلال کامل از آنچه سینمای جهانی و سینمای داخلی تحت‌عنوان فیلمسازی می‌شناخت، به‌طرز جسورانه و شگفت‌آوری متن روزمرگی را آنچنان که هست در مرکز توجه قرار داد و جهان تازه‌ای را در فیلم به‌وجود آورد و مشهور‌ترین پلان در فیلم «طبیعت بی‌جان» که دقایقی طولانی، یک‌پیرزن درحال نخ‌کردن سوزن است، شاید اشاره‌ای پرمعنا به همین باریک‌اندیشی و دقت او به بیان سینمایی است.
فکر می‌کنید فیلم‌های سهراب شهیدثالث آنچنان که باید در جشنواره‌های جهانی موفق بود؟
بله
و دلیل این موفقیت؟
نوع نگاه سینمایی شهیدثالث به انسان، روابط انسانی جامعه و جهان آنقدر تازگی داشت که هم در ایران و هم در دنیا کسانی را که نسبت به ظرفیت‌های بیان سینمایی اهل توجه و کنجکاوی و دقت بودند، تحت‌تاثیر قرار داد. در سینمای خود ما فیلمسازانی هستند که با الهام از شهیدثالث راه‌های تازه‌ای را در فیلمسازی طی کردند و تاثیر‌گذاری سینمای او فقط محدود به ایران نبود و در خلال جشنواره‌های جهانی در کلیت سینمای دنیا نیز اثر‌گذار بود؛ اگرچه این تاثیر چندان آشکار نباشد.
بعد از موفقیت «طبیعت بی‌جان» و «یک اتفاق ساده» چه روندی در فیلمسازی سهراب شهیدثالث رخ داد؟
شهیدثالث هیچ‌وقت خوب فهمیده نشد و آنچنان که باید، با او برخورد نشد، او دنبال شرایطی بود که فارغ از هر نوع دغدغه‌ای به جریان فیلمسازی خودش ادامه بدهد، ولی به‌هرحال گرفتاربودن سینما مثل هر هنر دیگری در چنگ اقتصاد و سیاست، امکان و مجال به‌وجودآمدن آن شرایط را برای او فراهم نکرد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
