آیا «فرهیختگان» به راستی دلسوز موسیقی بانوان است یا ...؟!!

گروه موسیقی، روزگذشته یکشنبه 9شهریورماه روزنامۀ فرهیختگان درصفحۀ موسیقی شمارۀ 1462 خود، با انتشار 3 گزارش، گفت و گوی اختصاصی، تمامی این صفحه را به موسیقی بانوان اختصاص داد.

به گزارش بولتن نیوز، بحث از موسیقی بانوان در چندماه اخیر به محور اصلی برخی از جریانات رسانه ای کشور تبدیل شده است و این درحالی است که بنابر عرف جامعه و قانون رسمی و همچنین شرع اسلامی، این موضوع، مسئله ایست بحث برانگیز و بسیار حساس.

این اتفاقات شینطت آمیز درحالی به وقوع می پیوندد که هنوز هجمۀ سنگینی که عده ای از اهالی رسانه علیه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران درخصوص تعطیلی موقت کلاس های موسیقی فرهنگسراها فروکش نکرده و هنوز هم باوجود آن که دلایل این اقدام مثبت و کارشناسانۀ این سازمان که به منظور ارتقای سطح کیفی این کلاس ها و تبدیل آن به موقعیت های آموزشی واقعی و سودمند صورت گرفته بود، بارها از سوی مسئولین سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اعلام شد و جزئیات آن نیز در جلسات علنی و غیرعلنی در اختیار رسانه ها قرار گرفت، هر ازگاهی یکی از رسانه های اغلب نزدیک به جریان اصلاحات با طرح دوبارۀ ماجرا و نبش قبرآن، سعی در ایجاد تشویش در فضای جامعه دارند.

با این حال، حتی اگر انتقادات عجولانۀ این رسانه درخصوص اقدام سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران را بپذیریم و با خوش بینی مفرط آن را ناشی از بازی های سیاسی و منافع حزبی دوستان ندانیم و بگوییم این رسانه ها صرفاً از سر دلسوزی برای فرهنگ و موسیقی کشور است که این گونه خود را به آب و آتش می زنند، باز نمی توان اقدام اخیر روزنامۀ فرهیختگان را که به طور ویژه دست بر روی مسئلۀ حساس موسیقی بانوان گذاشته و در اقدامی مشکوک و جهت دار یک صفحۀ کامل موسیقی خود را به این موضوع اختصاص می دهد، پذیرفت.

به هر تفسیر، با وجود آن که عده ای سعی دارند، تنها دلیل ممانعت از برگزاری کنسرت های موسیقی بانوان را صرفاً دلایل مذهبی نشان دهند، دلایل بسیاری برگرفته از عرف عمومی جامعه که در رویارویی با این مسئله محافظه کارانه عمل می کند و علاقه ای به پذیرش این مسئله ندارد و نیز برخی قوانین سیاسی و اجتماعی رسمی و علنی نیز دلایلی مهم در این خصوص اند. با این حال در اینجا قصدداریم با بررسی برخی نظریات و فتاوی علما و بزرگان مذهبی و مراجع تقلید این موضوع را بررسی نماییم.

"جواز گوش دادن به نوارها منوط به تشخيص خود مكلّف است كه اگر تشخيص دهد مشتمل بر غنا و موسيقى لهوى مناسب با مجالس عيش و نوش و خوش‏گذرانى و همچنين مطالب باطل نيست، گوش دادن به آن اشكال ندارد بنابراين تجويز آن توسط سازمان تبليغات اسلامى و يا هر مؤسسه اسلامى ديگر به تنهايى دليل شرعى براى مباح بودن آن نيست..." ؛ این بخشی از فتوای رهبر انقلاب درباره موسیقی و نوارهایی است که با عنوان"مجاز" در بازار عرضه می شوند.

درباره موسیقی و آواز و رقص و حرام و حلال بودن آنها ، دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی ، استفتائات صورت گرفته از ایشان و پاسخ های مربوطه را منتشر کرده است که بخشی از این سوال و جواب ها را در زیر می آورد:

ملاك تمييز موسيقى حلال از حرام چيست؟ و آيا موسيقى كلاسيك حلال است، بسيار مناسب است كه معيار آن را بيان فرماييد؟

هر موسيقى كه به نظر عرف موسيقى لهوى و مطرب كه مناسب با مجالس عيش و نوش است باشد، موسيقى حرام محسوب مى‏شود و فرقى نمى‏كند كه موسيقى كلاسيك باشد يا غيركلاسيك. تشخيص موضوع هم موكول به نظر عرفى مكلّف است و اگر موسيقى اين گونه نباشد بخودى خود اشكال ندارد.

شاید پر بیراه نباشد اگر بگوییم، نکته ای که به زعم بسیاری موجب به وجود آمدن شک و شبهه درخصوص حرام بودن یا نبودن یک موسیقی خاص می گردد در معنا و فحوای واژۀ «غنا» مستتر است. حال آنکه با دقت در سخنان مراجع و علمای دین، اتفاقاً معنای این واژۀ بسیار صریح و مشخص است و پیداست که این منتقدین، صرفاً در راستای بهانه جویی های خود و نیز برای به کرسی نشاندن ادعای عجیب شان درخصوص این که گسترۀ معنایی «غنا» آن چنان مشخص نیست، انگشت بر روی این مسئله گذارده اند.

در بخشی از متن همان استفتائات مقام معظم رهبری آمده است:

غنا چيست؟ آيا غنا فقط شامل صداى انسان است يا اينكه شامل صداهاى حاصل از آلات موسيقى هم مى‏شود؟

و در پاسخ به این سوال روشن، به صراحت بیان گردیده: غنا عبارت است از صداى انسان در صورتى كه باترجيع و طرب همراه بوده و مناسب مجالس لهو و گناه باشد كه خواندن به اين صورت و گوش دادن به آن حرام است.

این درحالی است که در بخش دیگری از استفتائات نیز درخصوص موسیقی غنا به طور ویژه سوالی مطرح شده و آمده، "مقصود از موسيقى و غنا چيست؟"

و در پاسخ به آن نیز ذکر گردیده است که "غنا يعنى ترجيع صدا به نحوى كه مناسب با مجالس لهو باشد كه از گناهان بوده و بر خواننده و شنونده حرام است. ولى موسيقى، نواختن آلات آن است كه اگر به نحو معمول در مجالس لهو و گناه باشد، هم بر نوازنده و هم بر شنونده حرام است. و اگر به آن نحو نباشد، فى نفسه جائز است و اشكال ندارد."

این درحالی است که در بخشی دیگر از متن این استفتائات که توسط دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی منتشر گردیده، از این نیز پیش تر رفته به صراحت درخصوص موسیقی زنان صحبت به میان می آید. در این بخش از استفتائات ایشان آمده است، "گوش دادن به صداى زن هنگامى كه شعر و غير آن را با آهنگ و ترجيع مى‏خواند اعم از اينكه شنونده، جوان باشد ياخير، مذكر باشد يا مؤنث چه حكمى دارد؟ و اگر آن زن از محارم باشد، حكم آن چيست؟"

و در پاسخ به آن نیز آمده، "اگر صداى زن به صورت غنا نباشد و گوش دادن به صداى او هم به قصد لذت و ريبة نباشد و مفسده‏اى هم بر آن مترتّب نگردد، اشكال ندارد و فرقى بين موارد فوق نيست."

با دقت در این پاسخ صریح و روشن درمی یابیم شک و شبهه درخصوص این مسئله به قدری زیاد است که بنابر یکی از مهمترین و اصلی ترین احکام شرعی که می گوید، درصورتی که مومن در خصوص حرمت مسئله ای شک داشته باشد، باید از اشتغال به آن جداً بپرهیزد، در می یابیم که اولاً امکان این که بسیاری از موسیقی هایی که توسط بانوان خوانده می شود، جایز نبوده و حرام است و ثانیاً درصورتی که اینگونه هم نباشد، باتوجه به این که تشخیص هر قطعۀ موسیقی به لحاظ حرمت یا عدم حرمت، در ید قدرت همگان نیست، اشتغال و پرداختن به آن بنابر شکی که بر آن مترتب است، جایز نبوده و حرام می باشد.

حال با این همه، وقتی روزنامه ای سراسری و کثیرالانتشار همچون فرهیختگان، این چنین به ترویج موسیقی بانوان می پردازد، این سوال پیش می آید که آیا به راستی این روزنامه از نظرات دقیق مراجع مذهبی برای انتشار مطالب خود استفاده می کند و به راستی همۀ این مطالب را پیش از انتشار از نظر علمای دینی و مذهبی می گذارند یا آنکه به حکم استفتای شخصی کارشناسان موسیقی و رسانه ای و ... این رسانه(و نه کارشناسان مذهبی) اقدام به انتشار مطالبی این چنین می کند!

به هرتفسیر پذیرفتن این که این تاکید ویژۀ روزنامۀ «فرهیختگان» بر روی مسئله ای تا این حد حساس همچون موسیقی بانوان، از سر دلسوزی عمیق برای وضعیت موسیقی کشور و به ویژه موسیقی بانوان است، چندان آسان نیست و به نظر می رسد، برخلاف ادعای مستتر در مطالب این روزنامه که انگیزۀ خیرخواهانه و دلسوزانه و فرهنگی را عنوان می کند، «فرهیختگان» به دنبال پاری از مسائل سیاسی و جناحی دست بر روی این موضوع گذاشته است.

آنچه مسلم است، دست گذاشتن بر روی مسئله ای تا این حد حساس و شبهه برانگیز و ترویج آن نه در شان و شخصیت یک رسانه ایست که تحت عنوان «فرهیختگان» ادعای فرهنگی بودن را نیز یدک می کشد و نه در شان خوانندگان و مخاطبین فرهیختۀ «فرهیختگان»!