طنزهای انتقادی خوب پس از سانحۀ هواپیما

گروه رسانه، شبکه‌های اجتماعی چقدر می‌توانند در حوزه خبررسانی تاثیرگذار باشند؟ آیا اصلا می‌توان از آنها به عنوان جریان‌سازهای اصلی رسانه یاد کرد؟، آیا با این حجم از مراجعه به اینن شبکه‌ها و میزان بازنشر آنها می‌توان گفت که وضوح و صحت و اعتبار لازم دارند؟ اینها پرسش‌هایی است که در نشست «تخصصی خبررسانی در شبکه‌های اجتماعی» توسط اساتید ارتباطات به بحث گذاشته شد.

به گزارش بولتن نیوز، در نشست امروز - چهارشنبه - 22 مرداد ماه که در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد، دکتر یونس شکرخواه (استاد ارتباطات و سردبیر همشهری آنلاین)، دکترحسن نمکدوست تهرانی (استاد دانشگاه و مدیرمرکز مطالعات همشهری)، دکتر حسین امامی(مدرس دانشگاه)، دکتراحسان پوری(مدرس دانشگاه و روزنامه‌نگار)، مریم سلیمی(پژوهشگر فضای مجازی)، الهام باقری(مدرس دانشگاه) سخنرانی کردند.

نباید از شبکه‌های اجتماعی انتظار اخبار موثق داشت‌

دکتر حسن نمک‌دوست با اشاره به اینکه هنوز تردید دارد که بتوان شبکه‌های اجتماعی را جزو رسانه‌های جریان اصلی به حساب آورد، گفت: شاید در آینده بتوان آن‌ها را «mainstream media» نامید اما من هنوز شبکه‌های اجتماعی را «رسانه جایگزین» (alternative media) می‌دانم.

نمکدوست با بیان اینکه نباید از خبرهایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، انتظار موثق بودن داشت‌، گفت: تنها باید از روزنامه‌نگارانی که در این فضاها حضور دارند، توقع خبررسانی درست داشته باشیم و همان‌طور که از همسایه و بقال محل انتظار موثق بودن خبر نداریم، نباید به شبکه‌های اجتماعی اتکاء کرد.

به نظر نمک دوست اخلاق حرفه‌ای خبری در بین کاربران عادی از بین نمی‌رود و اتفاقا ویژگی مثبت این شبکه‌ها این است که افراد دست از خودسانسوری برمی‌دارند.

او اضافه کرد: در زمانی که فقط روزنامه کاغذی وجود داشت می‌شد برخی خبرها را منتشر نکرد حالا اگر دست به انتشار همه اخبار نزنیم همه در کسری از ثانیه‌ با خبر می‌شوند.

او همچنین امر آموزش در این حوزه را غیرلازم دانست و گفت: پدیده شبکه‌های اجتماعی محصول جهان امروز است و هر فردی می‌خواهد نظر خود را در تمام موضوعات به اشتراک بگذارد.

او با بیان اینکه دستگاه‌های رسمی و رسانه‌های جریان اصلی همچنان با قدرت خود جریان ساز هستند، گفت: در جریان بهار عربی دیدیم، این رسانه‌های اصلی بودند که جریان راه انداخته و شبکه‌های اجتماعی کاری نکردند.

تشبیه شبکه‌های اجتماعی به کندوی عسل

یونس شکرخواه نیز نظری مشابه نمک دوست را داشت و گفت: دلایل بسیاری برای اثبات اینکه شبکه‌های اجتماعی رسانه‌های جریان اصلی به حساب نمی‌آیند وجود دارد ساختار شبکه‌های اجتماعی مرکزگریزی است.

شکرخواه شبکه‌های اجتماعی را به کندوی عسلی تشبیه کرد که زنبورهای متفاوتی دارد وهر زنبوری در آن می‌تواند ترجیح دهد یکی را لایک (like) یا فالو (follow) کند و دیگری را نه.

شکرخواه همچنین گفت: پشت حرفه روزنامه نگاری مشروعیتی وجود دارد که در شبکه‌های اجتماعی و میان کاربران عادی موجود نیست.

او با تایید صحبت‌های نمک دوست مبنی بر اینکه باید گذاشت شبکه‌های اجتماعی مسیر خود را بروند، افزود: البته من فکر می‌کنم باید به روزنامه‌نگار‌ها که در این شبکه فعالند، حتما آموزش داده شود.

او در ادامه با بیان اینکه رسانه‌ها در حوزه فیلم و عکس نسبت به کاربران شبکه‌های اجتماعی عقب هستند، گفت: به طور مثال در حادثه اخیر سقوط هواپیما در مهرآباد عمده تصاویر و فیلم‌ها در شبکه‌های اجتماعی به چشم می‌خورد و بی‌وقفه اخبار آن منتشر می‌شد.

او درعین حال با اشاره به اینکه نگاه کاربر عادی به این مسائل نگاهی لحظه‌ای و سانتی مانتال است، گفت: این روزنامه‌نگار است که می‌تواند به خبر سندیت ببخشد و به صورت تحقیقی با آن برخورد کند؛ چرا که کاربر عادی نمی‌داند که دست یافتن به مشروعیت و سندیت تا چه اندازه سخت است.

او افزود: همان‌طور که فراگیری و دربرگیری را از اصلی‌ترین ارزش‌های خبری می‌دانیم باید به رسانه‌های اجتماعی نیز به عنوان رسانه‌های فراگیر نگاه کنیم.

او همچنین از انیستاگرام به عنوان شبکه‌ای یاد کرد که به صنعت گرانقیمت عکاسی ضربه زده است.

او در پایان صحبت‌هایش گفت: در کشورهایی که نهاد مدنی ضعیف هستند این شبکه‌ها رونق بیشتری دارند.

پس از سانحه هواپیما طنزهای انتقادی خوبی شکل گرفت

در این نشست الهام باقری، کارشناس ادبیات فارسی نیز با بیان اینکه زبان خبر در شبکه‌های اجتماعی بسیار متفاوت از زبان رسمی در رسانه‌های نوشتاری است، گفت: در شبکه‌های اجتماعی به ویژه فیس‌بوک، زبان و ادبیات از دست روزنامه‌نگاران خارج شده است و به دست جوانان و نوجوانان افتاده است.

او همچنین از آزادی بیانی که افراد در این شبکه‌ها حس می‌کنند، گفت و افزود: امروز شاهد پدید آمدن شخصیتی جدید به نام شهروند خبرنگار هستیم علاوه بر این، خبرنگار ادیب و شهروند ادیب نیز تولید شده است.

باقری در ادامه با بیان اینکه پس از انتشار برخی اخبار نظیر غزه، بلافاصله شاهد تولید متن‌های ادبی و شعر در این باره می‌شویم، گفت: شبیه این رفتارها و بازخوردها را می‌توان در زمان مشروطه نیز پیدا کرد که خبری پس از انتشار مورد توجه افراد قرار می‌گرفت و در روزنامه فردای آن روز شعرها و قطعه‌های ادبی چاپ می‌شد.

باقری زبان موجود در شبکه‌های اجتماعی را از نظر کوتاهی و سادگی بسیار نزدیک به زبان خبر دانست و گفت: افراد در فیس‌بوک متن‌های بلند را برنمی‌تابند و در جواب یکدیگر کامنت می‌گذارند و به این ترتیب به دموکراسی ناشی از گفت‌وگو می‌انجامد.

او از دیگر مزیت‌های فیس‌بوک را ارتباط مستمر و آسان با روشنفکرانی نام برد که در گذشته افرادی دور از دسترس بوده‌اند و حالا هر شهروندی می‌تواند به راحتی آن‌ها را بیابد و حرفش را بگوید.

این مدرس دانشگاه همچنین به صحبت درباره‌ی طنز‌های خوبی که توسط کاربران در این فضا تولید می‌شود، پرداخت و گفت: پس از سانحه اخیر هواپیما نیز شاهد تولید مطالب طنز در نهایت دقت و درستی و با دید انتقادی بودیم.

تعریف ورود به شبکه‌های اجتماعی برای خبرنگاران بی‌بی‌سی و رویترز

مریم تسلیمی، پژوهشگر فضای مجازی دیگر سخنران این نشست نیز به توضیح و ارائه نظریه‌های موجود درباره شبکه‌های اجتماعی پرداخت.

اوگفت: نقص اطلاعات و تغییر و تحریف اخبار، ممکن است به اصل خبر لطمه بزند و زحمت روزنامه‌نگاران را بیشتر کند.

سلیمی اظهار نظر یکی از خبرنگاران رویترز را جالب توجه عنوان و از او نقل کرد: رفتن به فیس بوک مانند رفتن به میدان شهر است و مصاحبه میدانی با آدم‌ها.

سلیمی همچنین از وجود نگاه منفی و مثبت به رسانه‌های اجتماعی صحبت کرد و گفت: عده‌ای از روزنامه‌نگاران خبرگزاری آهسته را در پیش می‌گیرند و سعی می‌کنند از سرعت انتقال خبر بکاهند تا درستی و صحت و جامعیت خبر را رعایت کنند.

سلیمی افزود: امروز بین رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تعامل صورت گرفته است و خبرگزاری‌هایی مانند BBC و رویترز برای خبرنگاران خود ورود به شبکه‌های اجتماعی را تعریف کرده‌اند.

سلیمی به نقل از یکی دیگر از نظریه‌پردازان گفت: باید به سمت شبکه‌های اجتماعی رفت اما اتکای بیش از حد به آن‌ها به رسانه‌ها آسیب می‌زند.

او از شبکه‌های اجتماعی با عنوان تریبونی برای عموم مردم یاد کرد و گفت: امروزه امکان دسترسی و ارتباط یک سویه به دوسویه تبدیل شده است و مخاطب نیز نقش‌آفرین است و سهم‌خواهی می‌کند.

در تلویزیون و نشریات ارتباط همیشه یک سویه بوده

رضا کیمیایی – روزنامه‌نگار و خبرنگار – از زاویه خبرنویسی به ادامه بحث پرداخت و گفت: اگر در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها مخاطب خبر صرف وجود دارد در شبکه‌های اجتماعی مخاطب خودش تولیدکننده خبر نیز هست.

او با بیان اینکه در رسانه‌ها سنتی مانند تلویزیون و نشریات ارتباط همیشه یک سویه بوده است، گفت: در رسانه‌های اجتماعی نوعی دوسویگی وجود دارد و تولیدکننده خبر مصرف‌کننده نیز هست و کامنت می‌گیرد.

او همچنین از وجود دو نوع خبرنویسی در این فضا گفت و افزود: عده‌ی بسیار کمی از این افراد خبرنگار هستند وعده بیشماری خبرنگار نیستند.

او با تاکید بر اینکه باید چیدمانی از اخبار منتشرشده را مدنظر قرار داد، گفت: شبکه‌های اجتماعی این فرصت چیدمان را فراهم می‌کنند؛ چراکه بسیاری از رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها کاربر این شبکه‌ها هستند.

کیمیایی افزود: امروزه دیگر رویدادها خبر نمی‌شوند بلکه توئیت‌ها خبر هستند

اوگفت: تلفن‌های هوشمند (smart phones ) به نقش خبرنگار شهروند کمک می‌کنند اما صحت و سقم آن‌ها معلوم نیست.

او مهم ترین دلیل روی آوردن به اخبار در شبکه‌های اجتماعی را رایگان بودن آن‌ها و دادن حس مالکیت به کاربر دانست و گفت: در این شبکه‌ها امکان ویرایش خبر نیز وجود دارد.

کیمیایی در پایان صحبت‌هایش افزود: در برخی از خبرگزاری‌های بزرگ سرویس شبکه‌های اجتماعی نیز تعریف شده است که دبیر و سردبیر خود را دارند.

انتقاد از فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی

حسین امامی ظهور شبکه‌های اجتماعی را انقلاب رسانه‌ای ندانست و از آن به عنوان تکامل رسانه‌ها یاد کرد.

امامی میان رسانه اجتماعی و شبکه اجتماعی تفاوت قائل شد و گفت: سایتی مانند یوتیوب یک نوع رسانه اجتماعی است و با فیس‌بوک که شبکه اجتماعی است فرق دارد.

او همچنین از وجود فیلترینگ برای این شبکه‌ها انتقاد کرد.

این مدرس دانشگاه در ادامه از تمایل خبرنگاران برای حضور در این شبکه‌ها به اسم خودشان گفت و افزود: نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که خبرنگارهای خانم در تولید محتوا فعال‌ترند.

او در بخشی از صحبت‌هایش با بیان این نکته که امروز با مخاطبی فعال و آگاه طرف هستیم، گفت: عده‌ای هنوز برای عضویت و حضور در این شبکه‌ها‌ تردید دارند و به نوعی در سرگردانی به سر می‌برند.

انتقال افقی اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی

دکتر احسان پوری، مدرس دانشگاه و روزنامه‌نگار هم در نشست تخصصی خبررسانی در شبکه‌های اجتماعی با یادآوری گذر از دوران آنالوگ به دیجیتال گفت: امروزه از دوره جامعه شناسی فردمحور به شبکه محور رجعت کرده ایم.

او با بیان اینکه امروز کسی در عالم رسانه قدرت دارد که فعال‌تر باشد، گفت: در شبکه‌های اجتماعی تمرکزگرا و کلاسیک همه چیز از بالا به پایین است اما در شبکه‌های اجتماعی اطلاعات به صورت افقی منتقل می‌شوند.