بازخوانی قطعنامه ی 598 شورای امنیت

 عراق در 31 شهریور 1359 به خاک ایران تجاوز کرد. درباره ی حمله ی عراق به ایران می توان به علت هایی مانند: انقلاب اسلامی ایران و تحولات پس از آن، رقابت منطقه ای و سیاسی ایران و عراق، ویژگی های شخصیتی صدام حسین و خصومت دیرینه ی وی با ایران و ایرانی، اختلاف های دیرینه ی مرزی میان ایران و عراق اشاره کرد.

می توان گفت جنگی که حکومت بعث عراق به ایران اسلامی تحمیل کرد، نتیجه ی قدرت طلبی بیمار گونه ی صدام حسین و تصور نادرست او از اوضاع داخلی ایران، توان خود و اوضاع بین المللی بود.

نگرانی ها درباره ی گسترش دامنه ی جنگ و احساس خطر از احتمال برتری ایران در جنگ سبب شد که برخی از کشورهای منطقه ای و غربی به حمایت جدی از عراق برای تغییر موازنه ی جنگ به نفع این کشور بپردازند. آمریکا، شوروی، بسیاری از کشورهای غربی و کشورهای حاشیه ی خلیج فارس از عراق حمایت کردند.

این جنگ با فراز و نشیب های بسیاری روبه رو بود و قطعنامه های مختلفی در این مدت از طرف شورای امنیت سازمان ملل صادر شد که اغلب آنها یکسویه و به نفع رژیم عراق بود که جمهوری اسلامی از پذیرش امتناع می کرد.

قطعنامه 598، هشتمین قطعنامه ای بود که شورای امنیت سازمان ملل از ابتدای تجاوز علنی رژیم بعثی عراق به جمهوری اسلامی ایران صادرکرد. در ابتدای صدور قطعنامه 598 به دلیل نکات مثبتی که در این قطعنامه گنجانده شده بود از طرف جمهوری اسلامی اعلام شد که ایران جای بحث و گفت و گو در این قطعنامه می بیند و آن را نه رد کرد و نه قبول؛ اما سرانجام در 27 تیر 1367 ایران این قطعنامه را پذیرفت.



**متن قطعنامه 598

شورای امنیت، با تایید مجدد قطعنامه 582 (صادره 1986) خود، با ابراز نگرانی عمیق از این که به رغم درخواست هایش برای آتش بس، جنگ میان ایران و عراق به شدت گذشته با تلفات شدید انسانی و تخریب مادی ادامه دارد با ابراز تاسف از آغاز و ادامه جنگ، همچنین با ابراز تاسف از بمباران مراکز مسکونی غیر نظامی، حملات به کشتیرانی بی طرف یا هواپیماهای کشوری، نقض قوانین بین المللی انسان دوستانه و دیگر قوانین ناظر بر درگیری مسلحانه به ویژه کاربرد سلاح های شیمیایی برخلاف الزامات پروتکل 1925 ژنو، با ابراز نگرانی عمیق نسبت به احتمال تشدید و گسترش بیشتر جنگ، مصمم شد به تمامی اقدامات نظامی بین ایران و عراق خاتمه بخشد، اعتقاد دارد که می باید یک راه حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار میان ایران و عراق به دست آید.

همچنین در ادامه با یادآوری مفاد منشور ملل متحد به ویژه تعهد همه ی دولت های عضو به حل اختلافات بین المللی خود از راه های مسالمت آمیز، به نحوی که صلح و امنیت بین المللی و عدالت به خطر نیافتد، با حکم به این که در جنگ بین ایران و عراق زمینه ی صلح حاصل شده است، با اقدام بر اساس مواد 39 و 40 منشور ملل متحد:

1- خواستار آن است که به عنوان یک قدم اولیه جهت حل و فصل (مناقشه) از راه مذاکره، ایران و عراق یک آتش بس فوری را رعایت کرده، به تمامی عملیات های نظامی در زمین، دریا و هوا خاتمه داده و تمامی نیروهای خود را بدون درنگ به مرزهای شناخته شده بین المللی بازگردانند.

2- از دبیرکل درخواست می کند که یک تیم ناظر ملل متحد را برای بررسی، تایید و نظارت بر آتش بس و عقب نشینی نیروها اعزام نماید و همچنین از دبیرکل درخواست می نماید با مشورت طرفین درگیر، تدابیر لازم را اتخاذ نموده، گزارش آن را به شورای امنیت ارایه نماید.

3- مصرانه می خواهد اسیران جنگی، آزاد شده و پس از قطع درگیری فعال کنونی، بر اساس کنوانسیون سوم ژنو 12 اوت 1949، بدون تاخیر به کشور خود بازگردانده شوند.

4- از ایران و عراق می خواهد با دبیرکل در اجرای این قطعنامه و در تلاش های میانجی گرانه برای به دست آمدن یک راه حل جامع، عادلانه و شرافتمندانه مورد قبول دو طرف در خصوص تمام موضوع های موجود، بر اساس اصول درج شده در منشور ملل متحد، همکاری نمایند.

5- از تمامی کشورهای دیگر می خواهد که بیشترین خویشتنداری را انجام دهند و از هر گونه اقدامی که می تواند منجر به تشدید و گسترش بیشتر جنگ شود، دوری کنند و بدین ترتیب اجرای قطعنامه حاضر را تسهیل نمایند.

6- از دبیرکل درخواست می نماید که بامشورت با ایران و عراق، مساله ی تفویض اختیار به یک هیات بی طرف برای تحقیق راجع به مسوولیت جنگ را بررسی نموده و در کمترین زمان به شورای امنیت گزارش دهد.

7- ابعاد خسارت های وارده در خلال جنگ و نیاز به تلاش های بازسازی با کمک های مناسب بین المللی، پس از خاتمه درگیری تصدیق می شود و در این خصوص از دبیرکل درخواست می کند که یک هیات کارشناس را برای مطالعه ی موضوع بازسازی و گزارش به شورای امنیت تعیین نمایند.

8- همچنین از دبیر کل درخواست می کند که با مشورت با ایران و عراق و دیگر کشورهای منطقه، راه های افزایش امنیت و ثبات منطقه را مورد مداقه قرار دهد.

9- از دبیرکل درخواست می کند که شورای امنیت را در مورد اجرای این قطعنامه مطلع نماید.

10- مصمم است برای بررسی اقدامات بیشتر جهت رعایت و اجرای این قطعنامه در صورت ضرورت جلسات دیگری را تشکیل دهد.

سرانجام قطعنامه ی 598 که مفصل ترین قطعنامه ی از سلسله قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل بود در 29 تیر تصویب و صادر شد.

آیت الله خامنه ای در 26 تیر 1367 خورشیدی نامه یی به خاویر پرز دکوئیار دبیر کل وقت سازمان ملل نوشتند: «ایران تصمیم گرفته است که رسما قطعنامه 598 شورای امنیت را به خاطر اهمیتی که برای حفظ جان انسان ها، برقراری عدالت و صلح و امنیت منطقه و بین المللی قایل است، بپذیرد.»

جمهوری اسلامی ایران در 27 تیر به طور رسمی در نامه یی به دبیر کل سازمان وقت اعلام کرد که قطعنامه ی 598 را پذیرفته است. جنگ هشت ساله ی ایران و عراق در 29 مرداد پایان یافت.

آیت الله خامنه ای که در آن زمان رییس جمهور و رییس شورایعالی امنیت ملی بودند در خطبه ی نمازجمعه در 31 تیر 1367 خورشیدی فرمودند:

«مساله ی پذیرش قطعنامه، یکی از پدیده های بسیار مهم تاریخ انقلاب است... به هر حال این حرکت، یکی از مهمترین رخدادها، حرکات و آزمایش ها در تاریخ انقلاب بود، خیلی چیزها را و خیلی حقایق زیبا را از انقلاب ما آشکار کرد؛ چیزهایی که اگر این تجربه هایش پیش نیاید، به این روشنی دیده نخواهد شد».

ایشان نمایش شجاعت رهبری در پذیرش این قطعنامه، پیوند امت و امام و اطاعت و انقیاد نیروهای مسلح از فرماندهی کل قوا و رهبری را از برکات این موضوع برشمردند و فرمودند: «مسوولین نظام تشخیص دادند و امام بزرگوار بر این تشخیص صحه گذاشتند که امروز قبول قطعنامه به صلاح اسلام و انقلاب و کشور است.»



**بازتاب جهانی پذیرش قطعنامه ی 598

طبق گزارش موسسه ی آمریکایی «پاسخ»، فشارهای مستقیم و غیر مستقیم قدرت های بزرگ علیه ایران نیز در پذیرش قطعنامه تاثیرگذار بود که از جمله مهم ترین مسایل در این رابطه می توان به ورود مستقیم آمریکا به جنگ با حمله به هواپیمای مسافربری ایران اشاره داشت که تهدیدهای بزرگتری علیه ایران در صورت ادامه جنگ مطرح می کرد.

این موسسه در پرداختن به این موضوع که پیروز جنگ هشت ساله عراق علیه ایران کدام طرف بود، می نویسد: در شناسایی پیروز این جنگ باید به این موضوع اشاره کرد که در حالی که عراق از حمایت های مستقیم و غیر مستقیم اعراب و همچنین2 ابرقدرت آن زمان یعنی آمریکا و شوروی برخوردار بود، ایران تازه یک انقلاب بزرگ را پشت سر گذاشته بود.

به این دلیل که ایران در پایان جنگ توانسته بود به هدف اصلی خود یعنی دفاع و حفظ تمامیت ارضی دست یابد و خود را به عنوان یک قدرت در منطقه که توان مقابله با ارتش مسلح عراق را داشته است معرفی نماید، پیروز جنگ به شمار می آید، هر چند که هزینه های زیادی نیز در این مسیر متقبل شده است.

کارل هریچ در کتاب «تارنمای جنگ خلیج از نگاهی به ابزار نفت» نوشته است:

«در 30 تیر 1366 که شورای امنیت قطعنامه 598 را به تصویب رساند به طور دقیق این تصویب یک روز پس از شروع حفاظت امریکا از نفتکش های کویتی بود و درواقع غرب به این نتیجه رسیده بود که در هر صورت جنگ را با موضوع اصلی حفظ عراق پایان دهد زیرا عراق نیز خواهان اعمال قدرت بیشتری در منطقه و کشاندن آتش جنگ به دیگر کشورها بود. لذا قطعنامه 598 به نوعی برای نجات عراق محسوب می شد.»

چگونگی پایان جنگ که منتهی به شکل گیری پیش زمینه های قطعنامه شد هم از نگاه های متفاوتی بازخورد داشته است. «زبیگنیو برژینسکی» مشاور امنیت ملی ایالات متحده آمریکا در نشست با اعضای شورای عالی امنیت ملی تاکید می کند: پس از پیروزی ایران در خرمشهر کاخ سفید معتقد است که این جنگ نمی بایست برنده ای داشته باشد. وقتی که نیروهای ایرانی موفق به عبور از مرزهای بین المللی شدند، استراتژی آمریکا بر این نظریه قرار گرفت که ایران نباید برنده جنگ باشد.

کارل هریچ پس از پایان جنگ و پذیرش قطعنامه گفت که در این قطعنامه برای نخستین بار در قطعنامه های سازمان ملل بازگشت به مرزها مطرح شد و نخستین بار بود که تعیین مساله کمیته خسارات جنگی و تعیین متجاوز عنوان شده بود. از این رو این یک پیروزی برای ایران در رژیم قطعنامه های شورای امنیت محسوب می شود.

هریچ هم در گفتگویی با روزنامه «وال استریت ژورنال» می گوید که نگرشی به قطعنامه های صادر شده به روشنی نزدیک شدن شورای امنیت را به مواضع منطقی و اصولی ایران نشان می دهد و سرانجام پس از هشت سال ایستادگی مواضع بر حق ایران بر جهانیان به اثبات می رسد.

پس از تصویب قطعنامه ی 598، در جهت اجرای بند 6 این قطعنامه، یک هیات بلژیکی انتخاب و مسوول شد که متجاوز جنگ را شناسایی و به دبیر کل سازمان ملل معرفی نماید. این هیات در 18 آذر 1370 خورشیدی؛ در گزارشی عراق را به عنوان متجاوز معرفی کرد.



با الهام: تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق در جنگ با جمهوری اسلامی ایران

گروه اطلاع رسانی